Ənənəvi kataloqdan elektrona

Milli kitabxananın həm oxucu kontingenti, həm də şəraiti dəyişib

Reportaj hazırlamaq üçün yolumuzu kitab mağazalarının, kitabxanaların az olduğu bir məmləkətin paytaxtındakı baş kitabxanadan saldıq. Kitabxananın fondlarında saxlanılan nəşrlərin sayı 5 milyon ədəddən artıqdır. Demək, ölkəmizdə çap olunan nəşrlərin 99 faizini buradan əldə etmək mümkündür.

Oxucuların xahişi ilə götürülən işçi

Bu il 90 yaşını qeyd edəcək Milli Kitabxanaya səyahətimiz günortadan sonraya təsadüf etsə də, həmişə olduğu kimi, baş kitabxananın oxucu problemi yaşamadığını müşahidə etdik. Tələbə gənclərə xidmət zalı bir dəfəyə 280 oxucu qəbul edə bilir. Kitabxananın “tələbə-gənclər” adlanan, amma yaşlıların da olduğu zala girəndə isə buranı tanımadıq. Zalın əvvəlki halından əsər-əlamət yox idi. Yeni stol və stullar, oxucuların kitabı daha yaxşı oxuya bilməsi üçün stollara quraşdırılmış işıqlar, kondisionerlər və otağın dörd bir tərəfində kamera. Şərait bir tərəfə, zalda “milçək uçsaydı, səsi eşidilərdi”. Oxucuların da bu şəraitdən razı olduqları hiss edilirdi. Kimisi kitabı dizinin üstünə qoyub oxuyur, kimisi stolun üzərinə rahat şəkildə yayxanaraq oxuyur, digəri kitabdan nəsə köçürürdü. Stolların üzərində isə kitabdan əlavə su, bulka, peçenye də var idi. Zalda isə həmişəkindən fərqli olaraq nəzarətçi gəzişirdi. Öyrəndik ki, nəzarətçi oxucuların xahişi əsasında 1 həftədir işə götürülüb. Yeri gəlmişkən, deyək ki, kitabxananın girişində üzərində “Sizin fikriniz bizim üçün dəyərlidir” sözləri yazılan qutu qoyulub. Oxucular öz ürək sözlərini, arzu və iradlarını, təşəkkürlərini yazıb buraya atırlar. Həftədə bir dəfə kitabxananın direktoru şəxsən qutuya atılanları oxuyur. Elə nəzarətçinin qoyulmasının da səbəbkarı bu qutuya atılan arzular olub. Oxucular ümumi zalda səssizliyin olmasını arzuladıqlarını deyiblər. Direktor da oxucuların fikrini nəzərə alıb yeni işçi götürüb.

100 manatın müqabilində nə nəzakət?

İki ilə yaxındır kitabxananın üzvü olduğunu deyən Anar şəraitdən razılığını bildirsə də, kitabxana personalının bəzisinin kobud rəftarından şikayətləndi. Amma müsahibimiz buna görə personalı qınamadığını da bildirdi: “100-200 manat maaşın müqabilində necə nəzakətli olsunlar, necə yüzlərlə oxucunun üzünə gülüb, nazları ilə oynasınlar?”.

Rəfiqəsi ilə kitab oxuyan Şəbnəm də işçilərin rəftarından narazılığını bildirdi. Magistraturanı İngiltərədə bitirən müsahibimiz milli kitabxanamızla İngiltərənin milli kitabxanası arasındakı oxşarlıqlardan və fərqlərdən də danışdı: “Stol və stullar hər iki kitabxanada eynidir. Amma İngiltərədə insan əməyindən çox az istifadə edilir. Burada isə kitabxana işçiləri ilə çox təmasda olursan. Xidmət isə sıfırdır. Xüsusilə qapıda oturanların davranışı faciədir, çox aqressivdirlər, insanlarla necə davranmağı bilmirlər”.

Şəbnəm kitabxanamızda başqa bir otağın olmasını da arzulayır: “İngiltərənin milli kitabxanasında “müzakirə otağı” da var. O biri zallarda danışmağa icazə yoxdursa, müzakirə zalında oxucular kitablardakı mövzularla bağlı istədikləri məsələni müzakirə edə bilirlər. Bəzi məqamlar olur ki, rəfiqəmlə oxuduqlarımızı müzakirə etmək istəyirik, amma şərait imkan vermir”.

Mətbuat zalına gələn müğənnilər

Dövri mətbuat zalına da baş çəkdik. Qeyd edək ki, bu zalda oturmaq üçün 67 oxucu yeri var. Zalda 4 illik jurnal və 5 illik qəzetlər saxlanılır. Azərbaycan və rus dillərində 152 adda qəzet, 47 adda jurnal alınır. Zalda oxucuların sayı 10 il əvvələ nisbətdə o qədər də çox görünmürdü. 10 il əvvəl zaldakı stullarda yer tapmaq müşkül idisə, indi istədiyin qədər boş yer var idi. Burada 20 ildən artıqdır kitabxanaçı kimi çalışan Könül Əhmədova da bizimlə söhbətində bunu təsdiqlədi. Dedi ki, əvvəllər gün ərzində 170-180 oxucu qəbul edirdilərsə, bu saata kimi (saat 15.30 idi – L.M.) cəmi 30 oxucu mətbuat zalını ziyarət edib. K.Əhmədova bunu insanların qəzetləri İnternet vasitəsilə izləmələri ilə əlaqələndirdi: “İndi gələnlər ən çox elmi iş üçün buraya üz tuturlar. Oxucularımız əsasən akademiyanın işçiləri, hüquqşünaslar, müəllimlər, jurnalistlərdir”.

Mətbuat bölümünün məşhur ziyarətçilərinə gəlincə, onlar arasında Qənirə Paşayeva, Sabir Rüstəmxanlı, Pənah Hüseyn, Cəmil Həsənli də var. Onu da öyrəndik ki, müğənni və aktyorlar arasından da mətbuat zalına gələnlər var. Maestro Ceyhun, Flora Kərimova, Müşfiq Şahverdiyev belələrindəndir.

Elman Rüstəmov necə oxucu olub?

Ömrünün 30 ilini bu kitabxanada keçirən Enfira Səmədova hazırda bölmə müdiri kimi çalışır. Bizimlə söhbətində E.Səmədova bir çox məşhurların yolunun Milli Kitabxanadan düşdüyünü bildirdi. Onun sözlərinə görə, deputat Musa Quliyevi, Azərbaycan Dillər Universitetinin müəllimi, müğənni Elxan Şirinovu tez-tez burada görmək mümkündür. Bundan başqa, Milli məclis sədrinin birinci müavini Ziyafət Əsgərov və parlamentin komitə sədri Rəbiyyət Aslanova, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə, SPACE televiziya kanalının rəhbəri Vaqif Mustafayev, Milli Bankın direktoru Elman Rüstəmov, siyasətçilərdən Etibar Məmmədov, Əli Kərimli və digərləri də vaxtilə Milli Kitabxananın oxucuları olub.

Elman Rüstəmovun necə oxucu olmasına gəlincə, E.Səmədova vaxtilə kitabxanaçı kimi xidmət göstərdiyi oxucusunu xeyli təriflədi: “Çox mədəni, alicənab adam idi. Kitab oxucuların əlində olanda da səbirlə oturub gözləyirdi. Prezidentin şəxsi tərcüməçisi Nazim Hüseynov da vaxtilə kitabxananın fəal oxucularından olub. Çox savadlı oğlandır, çox oxuyur, çox çalışırdı. 10-a yaxın dil bilir. Çin dilini burada linqafonla öyrənib”.

Çingiz Abdullayevlə Elxan Elatlı oxuyan gənclər

İndiki gənclərdən şikayətlənən E.Səmədova deyir ki, “bilmirəm, bu savadla, bu rəftarla bugünkü oxucularımız arasından ziyalı, deputat, dövlət məmuru çıxacaq, ya yox”. Kitabxananın qocaman işçisi Sovet dövrünün oxucuları ilə bugünkü oxucular arasında yerlə gör arasında fərq olduğunu bildirdi: “O vaxtkı oxucuların savadı, özünü aparması, mədəniyyəti, davranışı başqa idi. Bugünkü gənclər kitabı bizdən əmrlə istəyir və kobud şəkildə stolun üstünə atıb gedirlər, elə bilirlər ki, hamı onlara borcludur. Düzdür, bunu bütün gənclərimizə aid etmirəm, az da olsa, aralarında yaxşıları da var”.

Müsahibimiz indiki oxucular arasında bədii ədəbiyyata marağın az olduğunu da müşahidə etdiyini dedi: “Əvvəllər oxucular özlərinə lazım olan kitabla yanaşı, bir dənə də bədii ədəbiyyat götürürdülər ki, yorulanda bədii ədəbiyyat oxusunlar. İndi isə bədii ədəbiyyata, xüsusilə klassikaya maraq azalıb. Bədii ədəbiyyat oxuyanlar da ən çox Çingiz Abdullayevlə Elxan Elatlını oxuyur”.

Ənənəvi kataloqdan elektrona

Qeyd edək ki, kitabxana tam olaraq elektron kataloqa keçib. Oxucular 24 kompyuterdə yerləşdirilən kataloqa girərək istədikləri kitab haqqında məlumatları götürüb sifariş edə bilərlər. Amma ənənəvi kataloq ləğv edilməyib. Kitabxananın 1-ci mərtəbəsinə köçürülən ənənəvi kataloqlardan istifadə edən oxucular da var. 20 ildir Milli Kitabxananın üzvü olan Şəhla Nağıyeva da belələrindəndir. Deyir ki, ənənəvi kataloqdan istifadə onunçün daha rahatdır: “Burada oxuduğum kitabların sayəsində bakalavrı, magistraturanı, aspiranturanı bitirmişəm. İndi də elmi iş üzərində çalışıram. Bu illər ərzində kitabxananın personalının xidmətindən də çox razı qalmışam”.

Kitabxana keçid dövrünü yaşayır

Oxuculara xidmət şöbəsinin müdiri Ədibə İsmayılovadan öyrəndik ki, oxucuların daha çox ehtiyacı olan, daha tez-tez müraciət etdikləri kitabların elektron versiyasını hazırlayıblar və iş hələ də davam edir. Ümumilikdə kitabxana fondundakı kitabların təxminən 50 faizinin elektron versiyası hazırlanaraq lokal şəbəkədə yerləşdirilib: “Əvvəllər kitab qıtlığı var idi. Elə olurdu 10 tələbə eyni zamanda eyni kitabı sifariş verirdi. Bu zaman elə olurdu ki, yalnız 3-4 oxucuya kitab çatırdı, qalanları gözləməli olurdular. Bu da vaxt itkisi idi. Buna görə də biz ən çox oxunan kitabların elektron versiyasını hazırlayıb kitabxananın lokal kompyuter şəbəkəsində yerləşdirdik. Əgər oxucuya hansısa kitab lazımdırsa və bu kitabı artıq digər oxucular götürübsə, bu halda kitabxanadakı 5 kompyuterdə yerləşdirilən elektron kitabxanadan yararlana bilərlər. Hətta elektron kitablardan bəzilərini oxucular evdən çıxmadan kitabxananın saytından da daxil olub oxuya bilərlər”.

Kitabxananın daimi oxucusu Tahir isə elektron kitabın onun üçün rahat olmadığını deyir: “Düzdür, heç olmamaqdansa, elektron kitab yaxşıdır. Amma şəxsən mən kitabın özünü oxuyanda daha çox yadımda qalır”.

Kişilər, yoxsa qadınlar çox oxuyur?

Kitabxananın xidmətlərindən istifadə edənlərin sayına gəlincə, Ədibə İsmayılova bildirdi ki, ötən il 36 mindən artıq yeni oxucu qeydiyyatdan keçib. Ümumilikdə isə ötən il 165 mindən artıq oxucu kitabxanaya gəlib. Ən çox oxucu qəbul edən zal isə tələbə-gənclər zalı olub. Zallarda gender balansına gəlincə, tələbə-gənclər zalında əksər vaxtlar bərabərlik olur. Elmi zallar üzrə oxucular arasında isə kişilər üstünlük təşkil edir. Kitabxanada humanitar, texniki elmlər zalı, dövrü mətbuat bölməsi, xarici ədəbiyyat oxu zalı, informasiya xidməti, not nəşrləri, avtoreferatlar və dissertasiyalar zalı, nadir kitablar bölməsi və s. zallar da var.

Şöbə müdiri bu ilin sonunadək oxucular üçün daha bir yeniliyin olacağını dedi: “Artıq oxucular kitab sifariş verəndən sonra onun gəlməsini gözləməyəcəklər. Kitablar sifariş veriləndən bir neçə dəqiqə sonra kitabxanada yerləşdirilən monitorda həmin kitabın hansı zalda olduğu qeyd ediləcək. Hazırda yardımçı fond fəaliyyət göstərir və burada ən çox oxucuların istədiyi kitablar yerləşdirilib. Oxucu tələbnamə yazmadan bu bölmədə istədiyi kitabı oxucu biletini təqdim etməklə həmin an götürə bilir. Amma dediyim kimi, bütün kitablar yardımçı fondda yoxdur”.

Ə.İsmayılovadan onu da öyrəndik ki, oxucu evində oturaraq da kitab sifariş verə bilər. Bunun üçün kitabxananın saytına daxil olmaq və elektron sifariş vermək lazımdır. Bu zaman oxucu kitabxanaya gələndə artıq kitabının gəlməsini gözləməyəcək, hazır götürəcək.

Kitabxanadan çıxanda yaşı 70-i haqlayan oxucu ilə qarşılaşdıq. İsmayıl müəllim bildirdi ki, yaşının yarıdan çoxunu bu kitabxanada keçirib. Kitabxananın təmirli vəziyyəti ilə əvvəlki vəziyyətinə gəlincə, müsahibimiz bildirdi ki, “oxuyan üçün şəraitin, heç səs-küyün də fərqi yoxdur. Oxuyan hər zaman oxuyacaq, şəraitdən asılı olmayaraq”.

Lalə Musaqızı

Kaspi.- 2013.- 11 iyun.-S. 13.