“Bu elə bir ağrıdır ki...”

21 ildir Şuşasız yaşayan Teymur Məmmədov Şuşa itkisini unuda bilm

Onlar 21 ildir ki, Şuşa adlı həsrətlə yaşayırlar. 21 ildir ki, Şuşa dərdini gözlərində, könüllərində yaşadır, bu ağrı ilə nəfəs alırlar. Ancaq dərd nə qədər böyük olsa da, sınmamağa, Şuşa adına bacardıqları kimi iş görməyə, yaşamağa çalışırlar. Sanki Şuşa itkisindən sonra təsəlli duyduqları yeganə şey budur: körpəlikdən doğma bala kimi alışdıqları sənət ocağını – Şuşa Teatrını yaşadıblar ki, hamının «qələbə üçün neyləmisən?» sualına cavabları olsun. Yaşadırlar ki, bir gün Şuşa torpağına üzüağ qayıda bilsinlər. Sinəsinə min cür düşmən yarası dəyən torpaq onları qəbul edə bilsin.

Vaxtilə Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrında çalışmış, həmin teatrın yaradıcılarından biri Teymur Məmmədov Şuşa itkisindən, Şuşa Teatrının yaranmasından və başına gələn faciələrdən kövrələrək danışır:

- 1980-ci illərdə – respublikada pedaqoji kadrların böyük sıxlığı yarandığı bir vaxtda əvvəllər Şuşada Müəllimlər Seminariyası, daha sonra Pedaqoji Texnikum kimi fəaliyyət göstərən təhsil müəssisəsi öz ixtisas yönümünü dəyişdi. Onu Mərkəzi Komitənin və Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Şuşa Mədəni-Maarif Texnikumu adlandırdılar. Texnikumda mədəni-maarif və teatr yönümlü şöbələr yaradılmağa başladı. Biz institutu qurtaran vaxtda bu texnikumda dərs deməkdən ötrü Təhsil Nazirliyinə, İncəsənət İnstitutuna müraciət olundu. Bu məsələdə də söhbət gəlib mənim üstümdə dayanırdı. O vaxt təyinatım birbaşa texnikuma alınmadı. Belə söhbətlər getdi ki, biz kadrı Mədəniyyət Nazirliyinin müəssisələri üçün hazırlamışıq, onları Təhsil Nazirliyinə verəndə bunun problemləri olur. Mən də Ağdam Teatrına getdim. Artıq məni texnikumda tanıyırdılar. Gedən gündən proqramların, təqvim planlarının tutulmasında kömək etmək və işi yola vermək, eyni zamanda, bu dərsləri saat hesabı deməkdən ötrü məni dəvət etdilər. Təbii ki, bu, çox maraqlı iş idi. Hərbi xidmətə çağırışa 2 ay qalan müddətdə texnikumda dərs deməyə başladım. O vaxt Şuşada teatr rüşeymləri bütün Qafqaz mühitini qabaqlamışdı. Şuşa texnikumunda aktyor və rejissor sənəti, səhnə danışığı, teatr tarixindən dərs demək şərəfi ilk dəfə mənim taleyimə yazılıb. Hərbi xidmətdən qayıdandan sonra həm Ağdamda, həm də Şuşada işləmək çətin olduğundan taleyimi birdəfəlik Şuşa mühiti ilə bağlayıb texnikumda dərs deməyə başladım.

Yaddaqalan günlər

“Mən hərbi xidmətdən qayıdandan sonra artıq Yadigar Muradov Şuşada işə düzəlmişdi”- deyə T.Məmmədov xatırlayır. “Başqa yoldaşlarımız da vardı. Üzeyir bəyi, Cabbarı, Bülbülü, Xanı, Seyidi görmüş və onlarla həmsöhbət olmuş, Üzeyir bəyin sağlığında Şuşada yaradılan Dövlət Teatrının tamaşalarına baxan, hətta o teatrda aktyor kimi çalışan ağsaqqallardan da sağ qalanlar vardı. Biz Şuşada fəaliyyətə başladığımız dövrdə orda heç dram dərnəyi də yox idi. Teatr tamam unudulub sıradan çıxmışdı. Üzeyir bəyin ölümündən sonra və Şuşada təəssübkeş adamların sayının azalması sayəsində orda teatrı bağlamış və Xankəndində ermənilər üçün dövlət teatrı yaratmışdılar. Sadaladığımız böyük şəxsiyyətlərin doğulduğu torpaqda dövlət teatrının olmaması bizi qayğılandırırdı. Dram Teatrına gələn yol təbii ki, dərnəkdən başlamalı idi. 1985-ci il idi. Bu mədrəsədə Molla Pənah Vaqif dərs demişdi. İçərisi də qədim Şərq üslubuna uyğun bərpa olunmuşdu. Həmin tarixi binada yerli partiya və sovet orqanlarının rəhbərləri, başda görkəmli bəstəkar Süleyman Ələsgərov olmaqla Şuşa ziyalıları – Şuşa üçün canı yanan adamlar yığışıb çox qızğın və faydalı söhbət aparırdılar. Bütün sahələr üzrə nailiyyətləri qorumaqla bərabər Şuşanın keçmiş şöhrətini özünə qaytarmaq üçün yollar axtarılır, göstərişlər verilirdi. Biz də o məclisdə iştirak edirdik. Bizə də «siz teatr yarada bilərsinizmi?» - deyə müraciət olunanda çox cəsarətlə «artıq bu işə başlamışıq» - deyə bu adamların qarşısında söz verdik. Biz Şuşanın keçmiş teatr ənənələrini bərpa etməyə çalışırdıq.

Həm yerli həvəskarların, həm də Şuşa texnikumunun tələbələrinin köməyi ilə qolumuzu çırmayıb işləməyə başladıq. İşləmək bizə o qədər ilham verirdi ki, yorulmaq bilmədən çalışırdıq. Onun sayəsində də hələ dram dərnəyi adlanan vaxtı Üzeyir Hacıbəyovun «Əsli və Kərəm» operasını hazırladıq. 1985-ci ildə Üzeyir bəyin 100 illiyi YUNESKO tərəfindən bütün dünyada qeyd olunurdu. Biz bu münasibətlə «Arşın mal alan» musiqili komediyasına müraciət elədik. Əfsus ki, həmin tamaşadan ancaq bəzi şəkillərimiz qalıb. Şuşada konservatoriya təhsilli çoxlu müəllim çalışırdı. Onların köməyi ilə güclü bir orkestr yarandı. Süleyman Ələsgərov gəlib orkestrin yaranma işinə nəzarət edirdi. Yadigar müəllim hazırladığımız tamaşanın rejissoru idi. Biz Üzeyir bəyin yubiley tədbirlərində «Arşın mal alan»ı gətirib Bakıda da oynadıq. Mən eyni zamanda, Şuşada keçirilən Vaqif poeziya bayramında, mahnı bayramlarında, Xarı bülbül beynəlxalq folklor festivallarında tədbirlərin yaradıcılarından biri və aparıcısı olmuşam. Cıdır düzündə görünməmiş, canlı, səsli-küylü, yaddaqalan tədbirlərimiz olardı.

Şuşada teatrın formalaşma prosesini biz həyata keçirdik. «Əsli və Kərəm», «Arşın mal alan»dan sonra bir az da ürəkləndik və quruluşca, ifaçılıq cəhətdən çətinlikləri olan əsərlərə müraciət etməyə başladıq. Bir az zamanla səsləşsin deyə Şıxali Qurbanovun Süleyman Ələsgərovla birgə işlədikləri «Özümüz bilərik» musiqili komediyasını hazırlamağa başladıq. Həmin vaxt Ağdam teatrının baş rejissoru Elxan Mikayılov Moskvada təhsilini başa vurduqdan sonra Şuşa teatrında işləməyə gəldi. Şuşa teatrı da Eldar Baxışın «Uzun Həsən» əsərini hazırlayırdı. Hadisələr başlayırdı və biz sözümüzü bu tamaşa ilə deməli idik.

Nazirlikdən, yaradıcı yerlərdən, Bakıdan gələn nümayəndələr baxıb gördülər ki, dram dərnəyinin əsasında xalq teatrı yaratmaq olar. Bizim dərnəyə Xalq Teatrı adı verdilər. Bundan ruhlanıb yeni tamaşalar hazırlamağa başladıq.

Biz Şuşasız qaldıq

Qarabağ hadisələri belə vüsət almasaydı, Şuşada Dövlət Teatrı yaratmaq hələ də gündəmə gəlməzdi. «Xankəndində Dövlət Teatrı var, Şuşada nəyə lazımdır?» - deyənlər vardı. Hələ bəziləri gündə bir qovluq götürüb Bakıdan Şuşaya gəlirdi və «Bakıda mədəni-maarif texnikumu var, Şuşada nəyə lazımdır?» - deyirdilər. Ancaq gəlib burdakı vəziyyəti – camaatın çalışqanlığını, kadrların hazırlığını, buranın abadlığını və s. görəndən sonra deməyə sözləri qalmırdı. Az-az adamlar fikirləşirdi ki, Şuşada texnikumun, teatrın, müəssisələrin olması orda azərbaycanlı əhalinin sayının çox olması deməkdir.

1991-ci ildə Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Şuşada Dövlət Teatrı yaradılması məsələsi həll olundu. Bu, teatrsevərləri çox sevindirirdi. Biz də güllənin, mərminin yağışı altında işlərimizi Dövlət Teatrının adına layiq qurmağa çalışırdıq. O vaxtkı rəhbərlik Yadigar müəllimlə məni dəvət edərək «ikinizdən biriniz ixtisaslı kadr kimi teatra rəhbərlik etməlisiniz» - dedi. Məsləhət oldu ki, Yadigar müəllim rəhbərlik etsin. Onun namizədliyini də birinci müdafiə edən mən oldum. Həm də məni işlədiyim texnikumdan buraxmırdılar. Biz yenə əvvəlki çalışqanlıqla işimizi davam etdirdik. 3-4 hazır tamaşamız var idi. Ancaq erməni qırğınları başlamışdı. Bu hadisələr Şuşa Dövlət Teatrının açılışını qeyd etmək əhval-ruhiyyəsini pozdu. Nəticədə 8 may 1992-ci ildə Şuşanın işğalı bütün qol-qanadımızı sındırdı. Biz Şuşasız qaldıq. Ancaq yenə də o qayğıkeş adamlar dönə-dönə deyirdilər ki, Şuşa adını hansı formada olursa-olsun yaşatmaq lazımdır. 1993-cü ildə Gənc Tamaşaçılar Teatrının keçmiş direktoru Kamal Əzizov kollektivimizin sözünü deyən adamların xahişini nəzərə aldı və biz bu teatrın binasında yerləşdik. O gündən bu günə qədər sözümüzün əvvəli də, axırı da Şuşadır. Bizimçün dünyada ən böyük şəhər də bəlkə Şuşadır. Bəlkə də ən böyük teatr elə Şuşa Teatrıdır. Bu teatrda kollektivin çalışmağı doğrudan da fədakarlıqdır. Təbii ki, çox qolu-qanadı qırılmış vəziyyətdə işləyirlər. Bununla belə, bu teatrda tamaşaçılara Şuşa adına layiq iş təqdim etməyə çalışırlar. Teatrın kollektivi Hüseynbala Mirələmovun «Güllələnmiş heykəllərin fəryadı» əsərini səhnələşdirdi. “Nə qədər ki, biz Qarabağımızı, Şuşamızı düşmən işğalından azad etməmişik, bütün mövsümlərin açılışını bu tamaşa ilə başlayıb, onunla da qurtaracağıq. O fəryadda hər şey var” - deyə teatrın kollektivi bildirir.

Qələbə üçün neyləmisən?

“Əlbəttə, qol-qanadımız qırılıb. Bu gün də qırılır. Bu elə bir ağrıdır ki, ondan yalnız «Ya Qarabağ, ya ölüm!» yolu ilə xilas olmaq olar”- deyə T.Məmmədov davam edir. “Bu mexanizm məncə, gec-tez işə düşməlidir. Mən adam tanıyıram bir neçə oğlu əlillik adı ilə dövlət büdcəsindən təqaüd alır. Nə zamana qədər ki, analarımız oğullarına: «Torpağımızı qaytarmasan, bala, südümü sənə halal etmərəm», qızlarımız qardaşlarına: «Torpağı qaytarmasan, üstümdə qardaşlıq haqqın yoxdur», nişanlı qızlar: «Mən belə oğlanlarla ailə qurmaram, namusumuz, qeyrətimiz düşmən tapdağındadır» - deməyiblər, torpaqlarımızı qaytara bilməyəcəyik. Onda dünyanın heç bir neməti, var-dövləti, əmin-amanlığı bizi qane edə bilməz. Düşmən mübarizəni bizimlə bütün sahələrdə aparır. Bu gün ekranlarımızda göstərilən xarici filmlər, musiqi, seriallar hamısı bilərəkdən bizi məhv etməyə yönəlmiş şeylərdir. Onlar mənəvi terror edirlər. Həmişə məclislərə düşəndə deyirəm ki, inşallah, vaxt gələcək, ermənilərin yandırıb xaraba qoyduğu kəndləri, şəhərləri göydə Allahın, yerdə insanların iradəsi ilə qaytaracağıq. Hamının “qələbə üçün neyləmisən» sualına cavabı olmalıdır». Teymur Məmmədov əminliklə “Biz Şuşamıza qayıdacağıq” deyir. Bu fikirlərə hamının, Şuşasız illərin həsrəti ilə yaşayan şuşalıların da inanmasını istəyir: “Biz Azərbaycanın müstəqilliyinin atributları – bayrağımız, gerbimiz, himnimizin müqəddəsliyindən danışırıq. Ancaq müəllifinin doğulduğu, böyüdüyü torpaq düşmən əlindədir. Bu himn çalınanda ayağa durub bayrağımıza baxmağa da qürurumuz imkan vermir. O bayraq Şuşa qalasında dalğalanmalı, «Koroğlunun uvertürası» Şuşada səslənməlidir. Heç olmasa torpaq öləndə adamı qəbul eləsin...”

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2013.-8 may.-S.9.