Fərqli bir poeziya

Vaqif Yusifli

Müasir poeziya

Müasir poeziya bir-birindən fərqli şair səciyyələri ilə seçilir, fərqlənir və bu xüsusiyyət şeirimizdə baş alıb gedən epiqonçuluğun, təqlidçiliyin qarşısını almaqda müəyyən rol oynayır. Bax, o zaman poeziyanın özünəməxsus bir çalarından söz açmaq imkanı yaranır və bu, o deməkdir ki, selin qarşısına möhkəm bir bənd atmış olursan. Ədəbiyyat, poeziya məhz bu özünəməxsusların gücünə yaşayır.

Ədəbiyyata keçən əsrin sonlarında gələn Tərlan Əbilovu da öz yaşıdlarından seçən, fərqləndirən cəhət özünəməxsusluğudur. O, Lənkəranda yaşayır, qaynar ədəbi mühitdən uzaqdadır, amma buna baxmayaraq həm yaşadığı bölgədə, həm də Bakıda istedadlı bir şair kimi təqdir olunur. «Azərbaycan» və «Ulduz» kimi ciddi ədəbi jurnalların bir neçə dəfə Tərlanın şeirləri ilə açılması da təsadüfü deyil.

İkimininsi illərin əvvəllərində gənc şairlərin yaradıcılığından söz açdığım bir məqalədə Tərlanın şeirləri barədə yazmışdım ki: «Tərlan Əbilov hər hansı predmetə, hadisəyə, olaya, hissə, duyğuya yeni gözlə yanaşır. Onun şeirləri həddindən artıq yüklü görünür, burada təzə bənzətmələr, epitetlər, metaforalar-bir sözlə, məcazlar yan-yanadır, hətta elə olur ki, bu cür obrazlılıq onun şeirlərinin məziyyətindən çox qüsuruna çevrilir, amma yön, istiqamət düzgün seçilmişdir». Qeyd edim ki, Tərlan elə ilk yazılarından həyata, gerçəkliyə fərqli yanaşma tərzi ilə diqqəti cəlb etdi və indi də bu yolu davam etdirir.

Fərqli poeziya yaradan bir şairin ilk növbədə, fərdi, özünəməxsus cəhətlərindən söz açmaq lazımdır. Onun şeirlərində zamanın ruhu ilə öz ruhu birləşir, şair ürəyinin dalğaları həyatın, mühitin, yaşadığı gerçəkliyin sahillərinə toxunur. Amma hər bir məqamda onun şeiri həddən artıq «ictimailəşmir», poeziya cığırından çıxıb siyasiləşmir.. Deyək ki, onun «20 Yanvar» şeiri bu mövzuda yazılan şeirlərdən tamamilə fərqlənir:

Bir cavanın yaşı qədərdi bu tökülən qan,

bir cavanın saçlarının qarasında gizlənir bu qan.

Gizlənir təzə salınan parklara döşənən piltələrin altında,

gizlənir hamilə qadınların xalatında.

Hər iki ildən – üç ildən bir asfaltlanır bu qan.

Göydələnlərin bünövrəsinə beton kimi tökülür,

şəffaf seçki qutularına bülleten-bülleten salınır,

seyfdən-seyfə pul kimi yığılır bu qan…

Bu şeirdə qan obrazı var, həmin obraz 20 Yanvar faciəsinin mahiyyətini açmağa yönəlir. Təbii ki, məlum səbəblər sadalanmır. «Tarixin üst-başından axan bu qan» heç vaxt qurumur, gör neçə ildir axır.

Tərlanın şeirləri müasir insanın bir tipini təqdim etmək baxımından da maraqlı təsir bağışlayır. XXI əsrin insanı olan bu tip düşüncə adamıdır, ziyalıdır, amma zamana, dövrə, gerçəkliyə tamamilə fərqli münasibətiylə seçilir. O, xoşbəxt deyil və ona görə xoşbəxt deyil ki, müşahidə etdiyi, gördüyü mənzərələrdə nikbin görüntülər yox dərəcəsindədir. Bir də ona görə ki, içindən xoşbəxt deyil. Tənhalıq, üzücü kədər onun qismətindədir. Amma bu tip həm də bütün varlığı ilə gerçəkliyə, cəmiyyətə, ictimai həyata bağlıdır və bu bağlılıqda zərrənin küllə qovuşa bilməməsinin faciəsini duyuruq:

Vətən anadan,

qadından başlayırsa, demək ki, vətənsizəm mən!

Torpaqlarım düşmən tapdağı altındadırsa,

demək suç bir tək məndə!

Nə günahı var ki, bu millətin?!

Kimin əmək haqqı azdı, mənlikdi!

Qaçqının, köçkünün haqqı ona çatmırsa,

o da mənlikdi!

Millət vəkili Milli Məclisdə susursa, demək o yox,

mən lal doğulmuşam!

Demək, doğulan gün o yox,

mən öz içimdə boğulmuşam!

Şairin yaşadığı mühitlə, gerçəkliklə barışmaz münasibəti, özünü həmin mühitdə və gerçəklikdə tənha hiss etməsi, hər bir hadisəyə və olaya qarşı kəskin ya da ironik reaksiyası Tərlanın şeirlərində nəzərə çarpan cəhətlərdir. Amma qeyd edək ki, bu tipli şeirlərdə ifadə olunan məzmun heç də aparıcı deyil. Yəni şairin iç dünyası ilə gerçəklik hadisələri arasında ziddiyyət onun şeirlərinin başlıca axarını təşkil eləmir, yoxsa Tərlan get-gedə «publisist» bir şairə çevrilərdi. Biz onun şeirlərində öncə qeyd etdiyimiz kimi, bir düşüncə adamının daxili, mənəvi-ruhi aləmi ilə tanış oluruq. O-lirik qəhrəman öz tənhalığından qopan hisslərini, duyğularını bizə təqdim edir. Ən çox da belə bir mürəkkəb zəmanədə özünü dərk etməyə can atır. Bu mənada Tərlanın «proqram» mahiyyətli şeirlərindən birinə müraciət edək:

Zaman not dəftəridir.

Ömrüm-

küləklərin əlində çalınan fleyta.

Elə isə

bəs niyə ömrümün musiqisi,

ömrümün ritmi

sığmır, sığışmır

zamanın içindəki bu yeddi nota?

Neçə illərdir

içimdəki alov qarsayır budaqlarımı,

yarpaq-yarpaq tökülürəm,

yarpaq-yarpaq süsərirəm,

kölgəm qənim kəsilib insanlara!

Neçə illərdir

yağış əvəzi, qar əvəzi

yağır bu torpaqlara külüm!

Amma

hələ də sönməyib,

hələ də səngiməyib

içimdəki bu alov, bu od!

Lirik qəhrəmanın idrakı çırpıntıları, emosional həyəcanları bizdə belə bir təsəvvür yaradır: mənəvi alov, od içində yaşayan insan tərəddüdlər, psixoloji sarsıntılar əhatəsindədir. Bir kitab boyu şeirlərində Tərlanın lirik qəhrəmanı bu psixoloji durumdan çıxmağa can atır və onda görürsən ki, o lirik qəhrəman elə bizim zəmanəyə oxşayır. Mürəkkəb, təzadlı, ziddiyyətli…Təbii ki, bütün bu ziddiyyətli proseslər, bir insanın içindəki psixoloji olaylar zamanın insanın içinə hopdurduğu nyuanslardır. Bunları sadəcə qızğın hisslə, həyəcanla söyləmək azdır, həm də şairanə söyləmək gərəkdir və Tərlan Əbilovu oxucuya sevdirən də elə budur…Tərlan istər dərddən, istər ağrıdan, istərsə də sevginin bəxş etdiyi səadətdən yazsın, dəxli yox, hər pozada ŞAİR kimi gözə çarpır:

Daha ağlamaqdan keçib,

Gülmək də əlimdən gəlmir.

Dərd-tapdığım xəzinədi,

Bölmək də əlimdən gəlmir.

Çəkdim dərdlərin nazını

Uduzdum ömrün yazını,

Tanrı, sən yazan yazını

Silmək də əlimdən gəlmir.

Düşünüb olub keçəni,

Ahıma bükdüm gecəni,

Yaşamaq da yordu məni,

Ölmək də əlimdən gəlmir.

İlk baxışda oxucuda belə bir təsəvvür yarana bilər ki, Tərlan və onun lirik qəhrəmanı daxilən azad deyil, bəlkə bu səbəbdən onun şeirlərindəki sıxıntı, nostalji hisslər, bədbinlik, tənhalıqdan doğan üzücü kədər boy göstərir. Əlbəttə, bu fikirlə razılaşmaq olmaz. Əgər daxili azadlıq olmasaydı, Tərlan hər hansı bir predmetə və hadisəyə özünün dünyasından boylana bilməzdi. Daxilən azad olmayan insan bir şair kimi də azad ola bilməz.

Tərlan əsasən yığcam, miniatür şeirlər yazmağı sevir və onun bir şair kimi uğurları da məhz həsmsə qısa (on-on iki misralıq) şeirlərində daha çox nəzərə çarpır. Amma «Sonuncu halqa» (Bakı, 2013) adlı yeni kitabında çoxlu şeirlər də diqqəti cəlb edir ki, bu şeirlərdə uzunçuluq baş alıb gedir. «Gəlin, tanış olaq», «Yaşıl nəğmə», «Ruhların dueti», «Allah mənim haramdadı, mən Allahın harasında», «Sirr», «Sevdin», «Yanğın», «Gecənin əlifbası», «Ad günümün şeiri», «Qızımla görüş», «Dəlinin etirafları», «Dərindən dərinə», «Çərşənbə günü», «Sən oyan, mən uyuyum», «Şərqlə Qərbin dueti» şeirlərində Tərlanın bir şair kimi poetik gücü hiss olunsa da, baxıb görürsən ki, o, mətləbi uzadır, belədə odsuz misralar baş alıb gedir. Yəni bu şeirlərdə ixtisar üçün redaktəyə əl atmaq lazım idi.

V.Q.Belinski A.S.Puşkin haqqında məqalələrin birində yazırdı: «Puşkinin xırda şeirlərinin məzmununu təşkil edən nədir? Demək olar ki, həmişə məhəbbət və dostluqdur, bu hisslər şairin qəlbinə daha çox hakim olmuş və bütün həyatı boyu, ona üz verən səadət və kədərin bilavasitə mənbəyini təşkil etmişdir. O, bu kiçik lirik şeirlərində heç nəyi inkar etmir, heç nəyə lənət yağdırmır, həyatda hər şeyə məhəbbətlə, xoş niyyətlə yanaşır, xeyirxahlıqla baxır. Puşkinin əsərlərində hər hiss bir də zərifliyinə, incəliyinə görə gözəldir. Puşkində onsuz da həmişə son dərəcə gözəl olan poetik formanı nəzərdə tutmuruq; yox, bizim dediyimiz odur ki, onun hər bir şeirinin əsasını təşkil edən hissin hər biri öz-özlüyündə gözəldir, məlahətlidir və mahiranədir: bu, sadəcə olaraq, insan hissi deyil, sənətkar insanın, şairin hissidir».

Əlbəttə, nə mən Belinskiyəm, nə də Tərlan Əbilov Puşkin. Amma Belinskinin həmin sözlərində böyük həqiqət var. Şeirin gücü poetik hisslərin zərifliyində və incəliyindədir ki, buna əsasən kiçik lirik şeirlərdə də nail olmaq mümkündür. Tərlanın yeni kitabındakı bir çox şeirlər məhz həmin həqiqəti təsdiq edir: Budur, bir ömür-gün şeiri:

Gözəl qaydası var sevgilərin də,

qapını üzünə bağlamaq kimi.

O səni gözlədə, özü gəlməyə,

Tutasan özünü ağlamaq kimi.

Yaşaya-yaşaya bomboş yuvada,

Asılasan dilindəki duadan.

Biləsən, sevmək-birinə dünyada,

yanında bir boş yer saxlamaq kimi…

Tüpürəsən qaydaların üzünə,

Görünməyə bir də heç kim gözünə.

Bir ömür sürəsən özün-özünə,-

birinə baş çəkib yoxlamaq kimi…

Tərlan Əbilov-artıq yaşının qırx beşinə gəlib çatmış və müasir poeziyamızda özünəməxsus fərdi deyim tərzi ilə seçilən, fərqlənən bu istedadlı şairə nə arzulaya bilərəm? Deyərəm ki, sənin şeirlərində tənhalıqdan doğan üzücü kədər get-gedə yerini işığın, qəlbi nurlandıran hisslərin, duyğuların tərənnümünə versin. Dünya həm də işığın, gözəlliyin məkanıdır. Sənin misralarındır bunlar:

Şükür, illərin kirinə

bulaşıb, durula bildim.

Yüz dəfə çökən ürəklə

bir daha qurula bildim.

Və incitmədən heç kimi,

Qaldırıb yerdən sevgimi,

Ən doğma adamım kimi

boynuma sarıla bildim.

Taleyimi yaza-yaza,

Arxa çevirmədim yaza.

Bir dəfə sevdiyim qıza

yüz dəfə vurula bildim.

Elə bilirəm bu şeir sənin gələcək şeirlərin üçün bir bələdçin olacaq…

Kaspi.-2013.-25-27 may.-S.15.