Dünya teatr prosesində kifayət qədər tanınmırıq

İradə Gözəlova: “Teatr sahəsində bizə hər cür şərait yaradılıb, özümüzü göstərmək üçün gözəl məqamdır”

Ötən həftə gənc rejissorumuz İradə Gözəlova Rusiyanın İjevsk şəhərində keçirilən gənc rejissorların laboratoriyasında iştirak edib. Rejissorumuzun quruluş verdiyi “Şıltaq qızın yumşalması” tamaşa eskizi müsabiqədən qalib kimi ayrılıb. Dahi ingilis dramaturqu Uilyam Şekspirin xatirəsinə həsr olunmuş “Şekspir kainatı” adlı laboratoriyada final mərhələsinə keçən İradə Gözəlovanın işi peşəkar teatr tənqidçilərindən, rejissorlardan ibarət jüri tərəfindən birinciliyə layiq görülüb. Müsabiqənin şərtlərinə əsasən, İradə Gözəlova bu yaxınlarda İjevskdə U.Şekspirin “Şıltaq qızın yumşalması” əsəri əsasında tamaşa hazırlayacaq.İjevskə getməmişdən öncə gənc rejissorla görüşüb onu təbrik etdik. Soy adı kimi özü də gözəl olan İradə xanım bizimlə söhbəti zamanı İjevskdəki təəssüratlarını bölüşərək yaradıcılığı barədə danışdı.

Uğura gedən yol

– İradə xanım, istərdik bizə İjevskdə keçirilən müsabiqədən danışasınız.

– Rusiyanın Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən gənc rejissorların laboratoriyası üzrə müsabiqə elan edilmişdi. Burada bizə “Şekspir kainatı” adlı mövzu təklif etdilər. Bu müsabiqəyə dünyanın gənc rejissorları qatılaraq öz fikrilərini və eskizlərini təqdim etməli idi. Mən də Azərbaycanın nümayəndəsi kimi orada iştirak etdim. Birinci mərhələdən 6 nəfər keçdi. Mən altılığa “Şıltaq qızın yumşalması” eskizi ilə daxil oldum. Müsabiqənin finalında Moskvadan Aleksandr Qnezdilovun “Otello”, Aleksandr Nikolaevin “III Riçard, İjevskdən Andrey Oparinin “Fırtına”, Xarkovdan Roza Sarkisyanın(erməni əsilli) “Hamlet”, Sankt-Peterburqdan Maksim Sokolovun “Romeo və Cülyetta” kimi tamaşa eskizləri ilə qatılmışdı. Müsabiqəyə hansı eskizi təqdim etmişiksə onu İjevskdə yenidən kameraların altında 10 gün müddətində quruluş verməli, oraya öz fantaziyamızı qatmalı idik. 10 gün ərzində bizim iş prosesimizi izlədilər. Biz orada hər saniyə baxış altında idik. İjevskdə cavan rejissorlarla layihədən sonra iş birliyi qurmaq üçün işlərini öyrənmək istəyirdilər. Onlar deyirdilər ki, biz gənc rejissorları çağırırıq, sonra isə anlaşılmazlıq yaşayırıq, onlarla sonrakı iş birliyimiz alınmır. Orada qabiliyyətimi, iş bacarığımı göstərmək üçün əlimdən gələni etdim. Qurduğum tamaşanın eskizi orada çox maraqla qarşılandı. Zal tamaşaçılarla dolu idi. Onlar eskizlərlə maraqlanıb, foyedəki 6 qutuya bəyəndikləri eskizlərin adını atırdılar. Eskizlərə açıq şəkildə baxış keçirildi. Eskizim birinci yerə layiq görüləndə layihənin direktoru məni öz kabinetinə çağırdı və ilk olaraq söylədi ki, “Anana təşəkkür et ki, belə bir qız dünyaya gətirib”. Bu çox qürur verici bir hissdir, sözlə ifadə edə bilmirəm. Onlar yaratdığım eskizin quruluşunu çox bəyəndilər. Növbəti proses apreldə davam edəcək. Artıq tamaşanın rəssamı ilə işə başlayacam. Tamaşanın rəssamı Aleksandr Moxov olacaq. Layihənin direktoru mənə zəng vurub soruşdu ki, hansı rəssamla işləmək istəyirsən. Mən də düşündüm ki, yerli rəssamlarımızın birini söyləyim, həm də burada bir növ bizim rəssamlarımızı da tanıyarlar. Ancaq alınmadı.

– İjevskdə Azərbaycan teatrına maraq hansı səviyyədədir?

– Orada Azərbaycan teatrına böyük marağın şahidi oldum. Ümumiyyətlə, musiqi baxımından dünyada biz çox irəlidəyik. Dünya teatr prosesində isə kifayət qədər tanınmırıq. Hazırda özümüzü göstərmək üçün gözəl məqamdır. Teatra böyük imkanlar yaranmaqla bərabər, bu sahədə bizə hər cür şərait yaradılıb. Xaricdə Azərbaycan tamaşalarına böyük maraq var. Bircə o qalır ki, öz bacarığımızı göstərərək vətənimizi daha yaxşı təqdim edək. Vətəndən kənarda qalanda Azərbaycan üçün çox darıxıram. Bilirəm ki, burda problemlər çoxdur, pul azdır, lakin bura mənim vətənimdir. Bir şeyi də qeyd edim ki, qürbətdə olanda çox vaxt yuxumda doğma Xəzəri görürəm. Sanki vətən məni çağırır.

– Sizin “Şıltaq qızın yumşalması” tamaşa eskizinizdə nələr əks olunmuşdu?

–Mən öz təbiətimdən çıxış edərək çox səmimi bir eskiz hazırladım. Buraya öz həyatıma aid olan nələrisə də əlavə etdim. Axır vaxtlar qadın təbiətimlə çox savaşıram. Bilmirəm, bu mənim ya həyat tərzimdən, ya da işimdən irəli gəlir. Son bir neçə ildə mən özümü qadın kimi hiss etmirəm. Şekspirdən götürdüyüm mövzu ilə mənim həyatım sanki toqquşur. Ona görə də bir neçə ildir ki, mən bu pyesi hazırlamaq istəyirəm.

– Yəni deyirsiniz ki, bu eskiz sizin həyatınızdan bəhs edir?

– Düşünürəm ki, bu tamaşa eskizi məni tərbiyələndirər. Sənətimlə bağlı həyatımda problemlər yaşayıram. Çünki rejissorluq sənəti liderliyi sevir. Hər kişi bu işlə məşğul olan, günü bölgələrdə və ya teatrlarda keçən qadını qəbul etmir. Bu səbəblərdən həyatımda bir sıra problemlər yaşanır və çalışıram ki, onları həll edim. Yaratdığım eskizdən sonra düşünürəm ki, dəyişərəm. Mən kişisayağı qadın olmaq istəmirəm. Bilirəm ki, məndən incə zövqlü xanım da alınmayacaq.

–Hazırda Azərbaycanda gənc qadın rejissorlar çox azdır. Sizcə, bu başqa nədən qaynaqlanır?

–Mən elə düşünmürəm. Qadın rejissorlardan Cənnət Səlimova, Mehriban Ələkbərzadə və başqalarını misal gətirə bilərəm. Gənclərdən isə Mingəçevir Dövlət Dram Teatrının rejissoru Günay Səttarovanı yaxşı tanıyıram. Düzdür paytaxt teatrlarında çox olduğum üçün siz gənclərdən təkcə məni tanıyırsınız. Rejissorluq sənəti çox çətin, məsuliyyətli bir işdir. Buna hər qadının gücü çatmaz. Rejissorluq işi başdan ayağa riyaziyyata bənzəyir. Bir də yaxşı rejissor olmaq üçün insanlarla gözəl münasibət qurmağı bacarmalısan. Bir rejissor kimi bölgələrə də gedib tamaşa hazırlamağa məcburam. Qadınlar üçün bu bir az problem yaradır. Misal üçün, siz qadın deyəndə ailəyə baxan, uşağına qayğı göstərən, evinin səliqə-səhmanına diqqət yetirən, yemək bişirən bir xanım nəzərdə tutursunuz. Ancaq mənim sənətimdə bunlara zaman çatmır. Hiss edirəm ki, iş prosesinə aludə olub öz qadınlığımı itirirəm. Bütün bunlara baxmayaraq mən öz sənətimi sevirəm. Sənətimlə bərabər yoldaşımı da çox sevirəm. O, aktyordur, haradasa məni başa düşür. Hər şeyin mükəmməl olduğunu da deyə bilmərəm, çətinliklərimiz də olur. O, mənim işləməyim üçün heç bir maneə yaratmır, əksinə, mənə kömək edir. Bizim ən böyük problemimiz odur ki, o aktyordur, mən isə rejissor. İşimə o qədər aludə oluram ki, evdə də rejissorluq etməyə başlayıram. çalışacam ki, özüm özümü tərbiyə edim.

–Siz həm paytaxt, həm də ki bölgə teatrlarında çalışmısınız. Bölgə ilə paytaxt teatrlarını fərqləndirən hansı xüsusiyyətdir?

– Azərbaycanda yerləşən teatrların 50 faizində tamaşa hazırlamışam və onların kollektivini də öyrənmişəm. Deyilənə görə, heç də pis işləməmişəm(gülür). Mən Mingəçevir, Gəncə, Sumqayıt Teatrlarında tamaşalara quruluş vermişəm. Allahın köməkliyi ilə Şəkidə Teatrında da tamaşa hazırlamağı düşünürəm. Heç bir teatrın ştatında işləmirəm. Nazirlik tərəfindən hansı teatra uyğun görürlərsə oraya gedirəm. Mənim işim mənə təqdim olunan əsərlərə quruluş verməkdir. Tutaq ki, məni Mingəçevir teatrına göndərdilər, ancaq mən ona etiraz etmədim. Neçə ildir ki, “Min bir gecə” tamaşasını qurmağı arzulayırdım. Nazirlikdən mənə zəng vurub söylədilər ki, o tamaşanı Mingəçevirdə hazırlamaq mümkündür. Mən də gedib orada maraqlı bir tamaşa hazırladım. Bilirəm ki, bölgələrdə tamaşaçı qıtlığı yaşanır, onlara tamaşaçısız işləmək çox çətindir. Heç vaxt paytaxt və ya bölgə teatrlarını bir-birindən ayırmamışam. Bu mənim sənətimdir – ya burada, ya bölgədə fərqi yoxdur. Gəncədə “Evlənmə” tamaşası ilə Ukraynaya getdik və orada mükafata layiq görüldük. Mənim yoldaşım da həmin tamaşada “Ən yaxşı kişi aktyoru” adına layiq görüldü.

–Sumqayıt Teatrında “Dədə Qorqud” əsəri üzərində çalışdığınızı eşitdik. Həmin əsər qəhrəmanlıq dastanı kimi çox işlənib. Onu yenidən hazırlamağa ehtiyac vardımı?

–Bəli. O qəhrəmanlıq dastanına yeni bir baxış əlavə etmişəm. Bu tamaşada əsas mövzu müasir bir ailədən gedir. Bu ailənin bir üzvü olan oğlanda indiki gənclərin əksəriyyətində olan kişiyə yaraşmayan hərəkətlər mövcud idi. Son zamanlar bizim kişilərdə də qadınlaşma prosesi baş verib. Belə olan halda qadınlar da artıq kişiləşməyə başlayırlar. Mənim də göstərdiyim qəhrəman ərköyün bir oğlan tamaşa zamanı müasir bir məkandan yavaş-yavaş Dədə Qorqudun zamanına gedir. Orada əsl igidə dönür. Musiqidə Azərinin “Cəngi”si və qəhrəmanlıq musiqiləri əlavə etmişəm. Mən «Dədə Qorqud»u oxuyanda süjet gözümdə canlandı. Mən bu günün qəhrəmanlarını görə bilmirəm. Bu gün qəhrəman yoxdur, olsa da ancaq maliyyə cəhətdən imkanlı olan insanlar qəhrəman hesab olunur. Həmin tamaşa çox maraqlı alınıb. Sumqayıt Teatrının aktyorlarının ifası məni çox heyran etdi. Tamaşanın hazırda maliyyə problemi var. O, həll olandan sonra tamaşaçılara təqdim olunacaq.

–Müxtəlif teatrlarda çalışırsınız. Bəs bir teatrda daimi olaraq iş təklifi gəlsə necə cavablandırarsınız?

–Müxtəlif teatrlara tamaşa hazırlamaq çox yaxşıdır. Sənəti inkişaf etdirmək üçün bir kollektivlə daimi olaraq işləmək daha yaxşıdır. Ancaq nəzərinizə çatdırım ki, dünya teatr prosesinə iş rejimi elə mənimki kimi həyata keçirilir. Yəni bir rejissor müxtəlif teatrlarda çalışır. Əgər belə bir təklif olsa mən fikirləşərəm. Ancaq razılaşıb-razılaşmayacağımı bilmirəm. Bəlkə də darıxaram. Çünki mən bu həyata öyrəşmişəm.

Xəyalə Rəis

Kaspi.-2013.-16-18 noyabr.-S.11.