DÜNYA ONA DƏDƏBOYU VERMƏDİ

Dünyanı özününkü bilirdi, "mənimdi" deyirdi ərklə, ürəklə... Beləydi Eldar Baxış. Gözəlim dünyaya "ərki doğulmuşdu özündən qabaq". Doğmaca qardaşı, bacısı, dayısı, əmisi sayırdı dünyanı. "Mənim olmayanda kimindi dünya?!" aldanışının əsir-yesiriydi bir ömür boyu... şükür edirdi ki:

Nəyi olmasa da ümidi boldu,

Anam bu ümidə tapşırıb məni.

Qızı Günel işıqlıya gələli "adamlıqdan çıxmışam" deyirdi:

Ota dönmüşəm,

Çiçəyə dönmüşəm!

Qoyuna dönmüşəm,

Keçiyə dönmüşəm.

Toyuğa dönmüşəm,

Beçəyə dönmüşəm.

Nəyə desən dönmüşəm,

bircə yol

Dodağın qaçsın deyə,

Gün balam, Günel balam.

Gün balası, Günel balasının bircə yol dodağı qaçsın deyə barmaq olub çənəsinə dirəndiyi, bulud olub başına hərləndiyi günlərdən yorulan heyində "adam olmaq yaxşıdı yenə" qənaətiylə yaşayırdı. Yazırdı ki:

Bir qələm, bir dəftər, bir barmaq kağız -

Bu dünyada umu-küsümdü bunlar.

Umacağım həmişə bunlardan ayrı:

Yıxılıb həmişə ağac torpağa,

Kəpənək çiçəyə, arı çiçəyə,

Şair də dəftərə-qələmə sarı.

Təəssüf ki, əcəl aldı, yer gizlədi. Day "gedə bilmədi getməli yerə, gecikməli yerə gecikəmmədi". Gündə üç dəfə çörək yeyib "şükür" deməyindən qaldı. Üstündən qayıdıb su içə-içə “bu çöhrəyə şükür, bu suya şükür yazmağından oldu. Zamanında yazdığı "Ay dədə,hardasan, indi hardasan, eşidənim hanı, görənim hanı?" misraları indi onun özündən çox "gün balam, Günel balam" deyə əzizlədiyi Günelinin ovqatıncadı. İndi o gözəl şeir daha çox Günelin dilindən səslənir, könülü oynadır, ruhu üşüdür:

Ay dədə, boyuna qurban olum mən,

O uca boyuna, şümal boyuna.

Günlərin bir günü Vəlinin oğlu

Əlinin toyunda girdik oyuna.

Gördün ki, nəfəsim qarala bilər,

Gördün ki, ürəyim atlana bilər.

Kişi qırığıydım, uşaq da olsam

Meydanda dizlərim qatlana bilər.

Dedin: ""Dədə boyu verirəm sənə",

Dedin: "Ağrın alım, sən yavaş oyna.

Dədə boyundasan, dədəboyunda,

Bizdən o tərəfə aralaş oyna"

...Ay dədə, hardasan, indi hardasan?

Eşidənim hanı, görənim hanı?

Bir dədəboyuna ehtiyacım var,

Hanı, dədəboyu verənim hanı?

Dünya ona dədəboyu vermədi.

Bizim hər birimiz kimi ilk dəfə gəlmişdi Bakıya yuxularında. Nə başı üstündə ata-anası, nə başı altında yastığı belə xəbər tutmamışdı bu yuxulardan. Tanımadığı adamlar qarşılamışdı onu. Demişdilər:

Ot biçə-biçə,

Odun doğraya-doğraya,

dana-buzov otara-otara

bu qədər söz qoşmusansa.

Evimiz-eşiyimiz sənə qurbandı.

Ancaq gəlməmişdən qabaq yazmışdı dəyişən yaylara, qışlara verib, körpəcə-körpəcə quşlara verib gəldiyi kəndin ağrısını:

Hara qaçırsınız, kənd uşaqları,

Göbəyiniz burda kəsilməyibmiş?

Burdan, bu qaraca damın altından,

Bu ağcaqovağın, şamın altından

Hara qaçırsınız, kənd uşaqları?

Bu dağları atıb, daşları atıb,

Bu yayları atıb, qışları atıb,

Körpəcə-körpəcə quşları atıb

Hara qaçırsınız kənd uşaqları?

...Qara kəllərimi naxıra verib,

Köhlən atlarını axura verib,

Ərgən qızlarını yuxuya verib

Hara qaşırsınız, kənd uşaqları?

Göbəyiniz burda kəsilməyibmi?

Bu səmimiyyətdən, zəriflikdən qaynaqlanırdı Eldar Baxışın sənət dünyası. Əksər hallarda heç elə bil şeir yazmırdı, sadəcə bir hekayət söyləyirdi. Ancaq bu hekayətin içi şeirlə dolu olardı. Şeiriyyət ətiri vurardı eyzən; bulağa qoşulub üzüaşağı endikcə bulağın yerinə çay gördüyünü yazırdı. Çaya qoşulub getdikcə görürdü dənizdi çayın yerinə. Və gəlirdi əsl mətləbin üstünə:

Dənizə qoşulub

Endim üzüaşağı -

Dənizin yerində balıqdı gördüm.

Balığa qoşulub

Endim üzüaşağı -

Balığın yerində yosundu gördüm.

...Yosuna dəydim,

Qayıtdım geri,

Dünyanın işləri uzundu gördüm.

Tanınmış şairlərdən birinin sözləridir: "Birdən mənə elə gəlir ki, hər şey mənə şeir kimi görünür; hətta mətbəxin eyvanında küləyin ehmal-ehmal tərpəşdiyi sarı soğan qabığı da...”

Hansı baxış bucağından göz yetirsək, mütləq bir əsas qənaətin üzərində dayanacağıq ki, Eldar Baxış üçün gözlə görünüb, ağılla dərk olunan nə varsa-hər şey mövzu mənbəyidi və o, bir söz adam olaraq heç vaxt bəsit, təkrarlanan, bir məcrada dairə çərçivəsində yazıb-yaratmayıb. Onun şerirləri əsas etibarı ilə sözsüz şəkillər kimidi. Eldar Baxış sözlə yaşamağı, sözlə dincəlməyi, eyni zamanda da sözü bir mum kimi istədiyi səmtə əyməyi, onunla əylənməyi və sözü ələməyi bacarırdı. O, mətləbi ortaya ata bilirdi və bu mətləbdən nəticə çıxarmağı çox vaxt oxucunun (məhz oxucunun!) öz ixtiyarına, dərk edə bilmək insafına verirdi. "Almaz, Solmaz, Çimnaz nağılı" belə yazılmışdı, oxuyanlar, bilənlər bilir ki, həqiqətən də belədi:

Almaz baş aıdı-qaçdı,

Mustafa.

Solmaz quş oldu-qaçdı,

Mustafa.

Çimnaz qoşuldu qaçdı,

Mustafa...

Almaz baş aldı qaçdı,

Solmaz quş oldu qaçdı,

Çimnaz qoşuldu qaçdı,

Mən qalmışam arada.

Bu şeir bir uşaq yanıltmacı kimi yazılıb. Əvvəldən sonacan elə bilirsən ki, "Mustafa" deyilib də əzizlənən ad beləcə təkrarlanacaq. Ancaq fikir qəflətən, ani bir dönüşlə qırılır və əsl mətləbi ifadə edəcək deyilənlər özünü ləngitmədən şerin sonluğundan peyda olur. Bu, yalnız Eldar Baxışa xas olan şeir texnologiyasıdır, min-min şerin, min-min misranın içindən belə ayıra bilərsən ki, bu misralar məhz Eldar Baxışa məxsusdu, onunkudu, belə səmimiyyətlə yalnız o yaza bilərdi:

Əli baxdı Gülüyə,

Qını-qını, ay qını-qını.

Gülü baxdı Əliyə,

Qını-qını, ay qını-qını.

Əli baxdı Gülüyə,

Gülü baxdı Əliyə,

baxışdılar, getdilər.

Mən qaldım üzümlükdə.

Onlar iydə bağına

yığışdılar, getdilər.

Qaçım tapım anamı,

tapım görüm hardadı.

Əlinin nə yaşı var;

Əli məndən xırdadı.

Əli baxdı Gülüyə,

qını-qını, ay qını-qını.

Gülü baxdı Əlliyə,

Qını-qını, ay qını-qını...

E.Baxış belə, son dərəcə gözlənilməz bir dillə özündən, yaşından tez böyüyən, böyük düşünən uşaqların, əslində öz ilkinliyinə sadiq yaşdaşlarının könül duyğularını tam dolğunluğu ilə ifadə edirdi. Eyni zamanda da yerli-yataqlı, məlum poeziya qəlibi ilə də yaza bilmək ustalığını da ortaya qoymağı gecikdirmirdi:

Sözün köılgəsində nur var, işıq var,

adam var bu nura qaraltı deyib.

Sözün kölgəsində Sarı Aşıq var.,

uzanıb əlli il bayatı deyib.

Və yaxud:

Gözlərində yaş qalmasın,

Gözlərimdə yaş qalmadı.

Qışqır dedim göz yaşıma,

Qışqır dedim, qışqırmadı.

Bu gözəl şeir sonacan eyni ruh, ovqat diriliyilə oxucu qəlbinə yol tapır. Eldarın sahib olduğu şeir texnologiyası şerin bütün bəndlərində özünəməxsus maraq gücünü qoruyub-saxlaya bilir. Eyni ustalıq, sözlə işləyə bilmək bacarığı Eldarın tamamilə fərqli bir texnoloji deyim, ifadə biçimi ilə yazılmış "Balaca Vüqar" şerində də özünü bütün qapsamıyla ifadə edə bilir:

Alma desən tabaq-tabaq,

Küncüt desən ətək-ətək.

Sözləri də çırtlayırsan

Günəbaxan toxumutək.

Bir böyründə atan durub,

Anan durub bir böyründə.

Quş südü, dəvə buynuzu -

Nə desən yürüyündə.

Papaq desən papağın var,

Maşın desən maşınım var.

Ağlama, Vüqar, ağlama.

Hələ kişi qırığısan,

Hələ sənin nə yaşın var,

Ağlama, Vüqar ağlama...

Eldar Baxış bu şeri avar şairi Rəsul Həmzətovun eyni məzmunlu, eyni fikir yükü ilə sərgilənmiş "Sən niyə ağlayırsan?" adlı şerindən 10-15 il əvvəl yazmışdı. Ancaq Moskva dinləyiciləri R.Həmzətovun şerini ayaq üstə, göz yaşları içində dinləyirdilər. Sadəcə, Rəsul Həmzətova o meydan veriilmişdi, o kürsüdən oxuyurdu.

O kürsüdən oxuya bilmədiyim bir şerimi Eldar Baxışın nruhuna dua əvəzi köçürürəm yazımın bu yerinə:

Qorxuram sağalam bu xəstəlikdən,

Ayrılam dərdimdən, dərmanlarımdan.

Qorxuram sağalam, çıxıb gedəsən,

Ayrıla can gedə, canım, canımdan.

Dəyişə yerini axşam sabahla,

Bilməyəm gündüzdü, bilməyəm gecə.

Boğulan sükutun səssizliyində

Bir ömür şam kimi əriyə, keçə.

Görməyəm bir daha səni yenidən,

Məni tərk edəsən, sağaldım deyə.

Özün öldürəsən məni yenidən,

Sağalmaz dərdimi sağ aldım deyə.

Özün tanıyırsan həmin qılıncı,

Yarır sinəsini qara daşın da.

Mənim başım ola, qəmin qılıncı

Sənin həsrətinin son savaşında.

...Qorxuram sağalam bu xəstəlikdən,

Dərdin ürəyini üzə dərdimin.

Bu dərdin adını özün qoy, həkim,

Adı qoyulmayıb təzə dərdimin.

Gülayə

Kaspi.-2013.-12-14.-oktyabr.-S.24.