Brodski istedadlı, amma çətin taleli insan idi

Yevgeni Reyn: “Hər bir yaradıcı insana özünü ifadə etmək üçün azadlıq hava və su kimi lazımdır”

III Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi Yarmarkasının bir xüsusiyyəti də buraya təşrif gətirən kitabsevərlərin istər elmi, istər bədii və başqa mövzularda nəfis tərtibatda çap olunmuş kitablardan seçib almaqdan savayı, həm də dünyagörüşlərini genişləndirmək, tanıdıqları, hörmət bəslədikləri müəllifləri görmək, hətta fürsət yaranarsa əvvəllər yalnız adını eşitdikləri müəlliflərlə söhbət etmək imkanını qazanmalarıdır. Sərgi münasibətilə Bakıya gələn hörmətli qonaqlar arasında Rusiyanın tanınmış nasiri və şairi, Rusiya Dövlət Mükafatı lureatı (1996), Rusiya Puşkin Mükafatı sahibi, Sarsko Selo Ədəbi Mükafatı sahibi (1997) Yevgeni Reyn də var.

«Kaspi»nin əməkdaşı cənab Reynlə həyat yoldaşı, Rusiyanın tanınmış sənətşünası və naşiri, V.Mayakovski adına Rusiya Dövlət Muzeyinin direktor müavini Nadejda Reynlə bir yerdə görüşdü. Bu da müasir cəmiyyətdə ədəbiyyatın yeri və rolu barədə söhbət üçün gözəl fürsət yaradırdı.

- Yevgeni Borisoviç, səhv etmirəmsə, Bakıya ilk dəfə gəlmirsiniz.

- Bəli, haqlısınız, otuz il əvvəl “Oqonyok” jurnalının əməkdaşı qismində buraya ezam olunmuşdum. O səfərdən yadımda qalan qarlı-şaxtalı qış oldu, boran əlindən bayıra çıxmaq mümkün deyildi. Aradan keçən uzun illər sonra şəhəriniz inanılmaz dərəcədə dəyişib, heç tanımaq olmur.

- Müasir ədəbi məkanda kitabın və nəşriyyatların təbliği baxımından Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi kimi tədbirlərin əhəmiyyəti haqqında nə deyərdiniz?

- Bu kimi tədbirləri, o cümlədən bu ilki yarmarkanı çox müsbət qarşılayır və məmnuniyyətlə burada iştirak edirəm. Bugünkü toplumda şahid olduğumuz mədəniyyətə ögey münasibət nəzərə alınsa, əminəm ki, kitabın hələ də yaşadığını, müxtəlif müəlliflərin əsərlərinin nəşr olunduğunu, bu əsərləri oxumaq məsləhət olduğunu insanlara vaxtaşırı xatırlatmaq vacibdir. Həm də indi sərgidə də təqdim olunan “Görkəmli insanların həyatı” silsiləsindən, Moskva haqqında, din haqqında oxumalı bir çox maraqlı kitablar nümayiş olunur.

- Rusiyadakı vəziyyəti deyə bilmərəm, amma bizim ölkədə son illər gənclərin mütaliəyə maraq göstərdiyi göz qabağındadır.

- Belə meylləri bizdə də görmək olar, amma dərd orasındadır ki, kitab oxuyan gənclər daha çox detektiv, fantastika, həmçinin yemək tərifləri, cadu, bürc falı kimi ədəbiyyata meyl göstərirlər. İnanın ki, bunlar təsəlli etmir. Rusiyada ciddi ədəbiyyatla maraqlanan azdır.

- Uzun müddətdir ənənəvi kitabların internet tərəfindən sıxışdırıldığından gileylənirdik. Son vaxtlar cəmiyyətdə kitaba dönüşün olduğunu söyləyə bilərikmi?

- (Nadejda Reyn) Həmişə hesab etmişəm və edirəm ki, normal insan normal kitab oxumalıdır, bunu istər naşir kimi, istərsə də tənqidçi kimi deyirəm. Bizim Rusiyada hazırkı vəziyyət belədir ki, elə internet çıxmazdan əvvəl də oxuyanlar oxumağa davam edir, əvvəl oxumayan isə indi də kitaba biganədir.

- Bəlkə məsələ kitabın baha olması nəticəsində artıq əvvəlki kimi bilik mənbəyi olaraq qəbul olunmağındadır?

- İnanmıram. Kitabın ucuz qiymətə satılmasına heç vaxt tərəfdar olmamışam. Ucuz qiymətə araq, keyfiyyətsiz yemək və geyimlər satıla bilər, kitab isə insanın mənəvi zənginliyi, mədəni, əqli səviyyəsini yüksəltmək vasitəsidir və buna müvafiq də qiymətləndirilməlidir. Həmçinin hamımızın bildiyi kimi, neçə illərdir kitab nəşri yalnız sponsor dəstəyilə mümkündür. Yalnız bu yolla nəfis tərtibatda, göz oxşayan, başqasına da hədiyyə etməyə layiq çap məhsulu ortaya çıxarmaq olur.

- Yevgeni Borisoviç, hazırda Moskvadakı Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbi yaradıcılıq kafedrasında dərs deyir, həm də şairlər seminarına rəhbərlik edirsiniz. Tələbələriniz arasında SSRİ-nin dağılmasından sonra böyümüş kitabsız nəslin nümayəndələrinə çoxmu rast gəlirsiniz?

- Açıq desəm, Sizin bəlkə də düşündüyünüzdən daha çox. Həmin şəxslərin ömründə oxuduqları kitab varsa belə, yenə də yalnız detektiv və fantastikadır. Yəni ən bayağı ədəbiyyat. İndi özünüz nəticə çıxarın.

- Rusiyalı, o cümlədən Moskva oxucusu Azərbaycan şair və yazıçılarla nə dərəcədə tanışdır?

- İlk növbədə Rusiyada Müslüm Maqomayevi tanıyır və sevirlər. Yazıçı və şairlərə gəlincə, məsələn, Səməd Vurğunu, Rəsul Rzanı, Çingiz Abdullayevi, Çingiz Hüseynovu tanıyırlar. Klassiklərinizin isə çoxları heç adını eşitməyib.

- Sizi öz ustadı hesab edən İosif Brodski ilə uzun illər davam etmiş dostluğunuz barədə nələr demək istərdiniz?

- Nə deyim ki? O, istedadlı, amma çətin taleli insan idi. Brodski ilə 1958-ci ildə demək olar, təsadüfən tanış olduq, elə həmin vaxtdan da dostlaşdıq. Dostluğumuz onun son gününədək davam etdi. Onun yaradıcılığının lap əvvəlində rastlaşmışdıq. Ondan yaşca böyük olaraq yazdıqlarını bir qədər “çiy” hesab edirdim, - bəlkə də bu, təbiidir. Az keçmiş birdən-birə yüksəlib həm ədəbi ictimaiyyətin, həm də, əfsuslar olsun, başqaların diqqətini özünə cəlb etdi. Sonradan da, bildiyiniz kimi, xaricə getdi, ondan sonra heç məktublaşa da bilmədik, ona Nobel mükafatının təqdimatı mərasimində də iştirakıma icazə verilmədi. Onun kədərli sonu haqqında isə məncə, hamı xəbərdardır, nəsə təzə bir şey deyə bilmərəm.

- Amma Sizin də əsərləriniz uzun illər boyu nəşr olunmadı. Bir çoxlarını belə qadağalar hətta daha məhsuldar yaradıcılığa sövq edir. Bəs Siz necə?

- Sizə deyim ki, birinci “Körpü adları” kitabım işıq üzü görəndə artıq 49 yaşım vardı. Bu da yaradıcı insan üçün çox gecdir, çox pisdir. Bəli, uzun müddət qadağan olunmuşdum və bu da ədəbiyyatda istədiyim sözləri deməyə imkan vermədi. Belə şey yaradıcılığa sövq edə bilməz, çünki hər bir yaradıcı insana özünü ifadə etmək üçün azadlıq hava və su kimi lazımdır. Şükürlər olsun, bu gün azadlığımız var, hamımıza senzuranın ləğvini görmək qismət oldu. Məncə, indi ən mühüm məsələ müxtəlif ölkələrin xalqları arasında mədəni əlaqələri inkişaf etdirmək, hər vəchlə toplumun ciddi mütaliəyə marağını təşviq etməkdir. Ümidvaram ki, bunlar baş tutacaq.

Lalə Bağırzadə

Kaspi.-2013.-28-30 sentyabr.-S.24.