Çəmənlər sevinsin deyə

Və yaxud gözlərin gözü olsun...

Görkəmli İrlandiya dramaturqu Corc Bernard Şou müsahibələrindən birində tam səmimiyyətlə qeyd edir ki, gənc ikən mən yazıçı olmaq haqqında düşünürdüm; daha çox dəniz qulduru olmaq istəyirdim. Bir az da opera müğənnisi, bir az da bəstəkar... “Yalnız yazıçı olmaq haqqında mən heç vaxt düşünməmişdim, çünki yazıçı kimi doğulmuşdum. Yazıçı olmaq mənim üçün çox təbii bir hal idi, ağızdakı suyun dadı kimi; onun dadını hər gün içirsən deyə hiss eləmirsən...”

Bu sətirləri oxuduqca tanınmış şair İlyas Tapdığın son dərəcə səmimi, həssas, xeyirxah şair obrazı gözlərim önünə gəlir. Hələ doğulub boya-başa çatdığım Gədəbəy rayonunun ötən əsrin 60-70-ci illərindəki elə də könülaçan olmayan sosial həyatı içindən şeirlərinin pak, munis ab-havasına uçunduğum, əzbərlədiyim İlyas Tapdığın... O İlyas Tapdığın ki, B.Şounun dediyi kimi şair olmaq haqqında heç vaxt fikirləşməmişdi, çünki şair kimi doğulmuşdu; özünəməxsus şair taleyi, özünəməxsus poetik dünyası ilə bir arada...

Təbii ki, İlyas müəllimin yaratdığının ilk nümunələri bir həmyerli olaraq xüsusi özəlliklə Gədəbəy camaatı arasında əl-əl gəzdiyi bir dönəmdə mən yaşca çox kiçik idim. O şeirlərin çoxu elə mənim öz həmyaşıdlarım kimiydi. Yaşca məndən böyük olan şeirləri daha çox göz önündəydi. 1959-da yazılanları var idi, 1960-da, 1961-də, 63-64-cü illərdə yazılanlar da olmamış deyildi. İndi mənim özüm 3 yaşım olan çağlarımda İlyas Tapdığın yazdığı şeiri öz tərcümeyi-halımın, ömrümün-günümün bir parçası, sözü-söhbəti şkimi oxuyub da təskinlik tapıram:

Az da olsa görmüşəm dünyanı,

Həyatda ölüm də görmüşəm,

Olum da görmüşəm

Həyat da...

Dağları

Uçmasın deyə

Kəmər qayalarla bəndlənən görmüşəm.

Çölləri şəhərlənən,

Kəndlənən görmüşəm.

...Unutmuşdum az qala

Qəbiristanı –

O da insan xatirəsi,

İnsan xırmanı!

İnsan dəyirmanı!..

Toxuyublar torpaq ilmə-ilmə;

Uçurumdur

Ömrün dörd yanı,

Büdrəmə, əyilmə!

Bu kiçik şeir təkcə bir yaş dövrünün, təkcə bir şəxsin şeri deyil... Daha çox bütün zamanların və bütün insanlığın yolu üstündə SOS iarəsi, həyatı qavramaq, dərk etmək amalına yönəli həqiqət səslənmişdi. Son dərəcə sadə, elə o biçimdə də aydın, səmimi və qocafəndi yazılıb. Ömrün dörd yanının uçurum olması həqiqəti bu şeirdən bütün anlamıyla, qaçılmazlığıyla, dünyagörmüşlüyü ilə keçib, büdrəməyin, əyilməyin hara aparacağı sözsüz şəkildə kodlaşdırılıb. Bu şeir 1967-ci ildə yazılıb. Onda mənim üç-dörd yaşım olub. O zamandan keçən illər İlyas müəlllimin özünün Qobustan qayalarından, əfsanə və əsatirlərimizdən bizə çox yaxşı tanış olan mistik, qos-qoca Azərbaycan piranisi obrazını şəkilləndirib. O, Dədə Qorqud yaşını çoxdan adlayıb-keçib. Eyni yaradıcılıq Birliyində, saz-söz məclislərində eyni məkanı, auranı bölüşdüyümüz məqamlar olur, ədəbi tədbirlərdə tez-tez üz-üzə gəlirik, hal-əhvallaşırıq. Bütün bu məqamlarda mən İlyas müəllimin qov kimi kövrək, saz teli kimi zərif cismindən, nəfəsindən məsafəcə əlim çatıb-ünüm yetməyən, bir macal eyləyib baş çəkə bilmədiyim ata yurdum, ana ocağım olan doğma yerlərin unudulmaz qoxusunu alıram. İlyas müəllim o doğma yerlərin addım-addım şəkilləşməsi kimi dayanır qarşımda. Yaddaşımda yenə də İlyas müəllimin sərt həyat həqiqətini özündə ehtiva edən doğma, tanış misraları səslənir, səslənir:

Uçurumdur

Ömrün dörd yanı –

Büdrəmə, əyilmə!

İ.Tapdığın gözlər haqqında bir şeri var. Ovxarlı, kip kipriklər hasarında gizlənən cin, gah zülmət aşiyanı, gah da gur bulağı bəsləyən gözlərdən yazır. Haqqına yazır ki, çoxdu dünyada gözlər. Ancaq bütün ömrüm boyu İlyas Tapdığın o misraları yanında olmuşam ki:

Gözlər axtarıram mən –

Namərdliyi, həsrəti,

Əsarəti yandıran

Alovu-közü olsun.

Ürəklərə işləsin –

Diləkləri görsün o!

Gözlərin

Gözü olsun!..

İlyas Tapdıq bir şair olaraq həmişə “nə deyirlər desinlər, dünyadakı hər şey – bəli, bəli, məhz hər şey elə sözdür” amacıyla yazıb-yaradıb. O, yaradıcılıq təxəyülünün köməyi ilə gənc nəslə “biz kimik” sualının cavabını verməyin dilini bilir. Onun poeziyası əyalət paklığından gəlir və heç vəchlə dumanlı, sındırılmış poeziya deyil, şeirlərinə məyus çalarları heç vaxt yaxın qoymayıb. Eyni zamanda “bənövşənin xətrinə kol dibinə düşən izə” sahiblik etməyin ləzzətini duya-duya yazıb-yaradıb; şerin dilini və ruhunu bilib, sözü tanıyıb, gəncliklə qaynayıb-çatpışıb, gənc istedadları kol dibindəki ülkək, qayğıya möhtac bənövşə, bahar çiçəkləri kimi duyub, duyub... Xınalı kəklikli, ürkək əlikli, xallı maralların ovalığında, qayalı dağların buz sinəsinə sığınan duyğuların qucağında olanda belə meylini-ülfətini insana salıb, insanların yanında olub:

Əlimi uzatsam toxunar Aya,

Nə xoşdur uzaqdan baxmaq dünyaya!

Qəlbimin səsini eşitmir çaya,

İnsanam,

Mən insan sorağındayam.

Bu, təkcə bir şairin, bir söz adamının yox, bütün duyan könüllərin səsi-sədasıdı və məhz belə olduğu üçün oxunur, yadda qalır, sevilir. İ.Tapdığın “qəlbin istəyincə dər – sevinsin çiçəklər” səslənişinin özü belə yer üzündə yaranmışlara etinalı, həssas olmaq nümunəsi kimi cəlbedicidi... Həyatın harmoniyası, əksilikləri onun poeziyasında son dərəcə sadə, səmimi və lakonik bir biçimlə ifadə edilir:

Sənət baxçasına, söz baharına

Gül ətir çilədi,

Xəzəl də gəldi.

Şair duyğusunun çəmənlərini

Gəzməyə sənəm də,

Gözəl də gəldi.

Açıb qanad-qanad ləpələrini,

Ağarmış saçıyıla,

Xəzər də gəldi.

Gözəllər eşqinə düşəndən bəri

Hicrana, vüsala

Qəzəl də gəldi.

Şair, yaş sözünü yaddan çıxardın,

Bilmədin

Altmışın necə düzəldi...

Ədəbiyyatşünaslar adətən İ.Tapdıqdan maraqlı və orijinal uşaq şairi kimi bəhs edirlər. Doğrudan da o, uşaq şairi olanlardan yox, uşaq şairi kimi doğulanlardandı və bu münasibət ilkin olaraq İlyas müəllimin bütün dönəmlərdə öz uşaq, körpə ilkinliyindən, romantik düşüncə sahibi olmasından qaynaqlanır. O. bulaqların adi bir axar su mənbəyindən daha çox təbəssüm çağlayan, nəğmə yazan varlıq mənbəyi olması qənaətiylə oxucularına doğmadı. Qış lövhəsini fəslin açılan qucağı fonunda əkıs etdurməyin ustasıdı:

Qış açıb qucağını –

qoynunu

çiçək-çiçək,

ləçək-ləçək

qar yağır...

Hal-əlbət belədi... Onun şeirlərini oxuduqca təsvir olunan predmetin dəqiq detalları göz önündə unudulmaz tablo kimi açılır. Küləyin əsmə istiqaməti, ləpiri, izi İ.Tapdığın təqdimatımnda son dərəcə dəqiq, maraqlı və inandırıcıdı:

Gecə xəlbirdən keçirib

Külək sanki bu qumları,

Əsib-coşub sübhə kimi,

Nə dincəlib,

Nə sahildə çimir alıb.

Yorğun-yorğun çııxıb gedib,

Əyri-üyrü ləpirləri

Dərin qumlar üstə qalıb.

O, Günəşi dənizin güzgüsü kimi təsvir etdiyi məqamlarda daha çox rəssam, poeziya ustası kimi sevilir, yadda qalır; oxucu inanır ki, dəniz gün boyunca Günəşin ayna camalı önündə sığallanıb, sürmələnib, xumarlanıb və bu təsvir oxucu ruhunu da eyni kustal auraya dəfolunmaz bir istəklə çəkir, çəkir... Onun təsvirində dalğalar dalğalıdı, ləpələr gəzəri. Deyir ki:

Bir gilə göz yaşında

Dərya həsrəti sezdim;

Kim deyir ki, çimmədim –

Dost qəlbinin Xəzərində

üzdüm...

üzdüm...

Doğrudan da bu şeirləri oxuduqca səmimi, eyni zamanda da gah tufanlı, qasırğalı, gah tutqun, gah açıq asimanlı bir şair ürəyinin alt qatına enir, enir və orada şair İlyas Tapdığın səmimi obrazıyla üz-üzə gəlməyin məmnunluğunu yaşayırıq. Deyirik ki, “köksünü çapdıq, İlyası tapdıq!”

İlyas Tapdığa sevilən şair olmaqla bərabər bir eloğlu, doğma vətənimin bir parçası kimi baxıram və illər öncəsi yazdığım bu şeirdə onun da adı – ünvanı var. Bütün böyüklərimdən umduqlarımı yazmışam:

Quş yuva qurmağa min budaq tapır,

Mən necə yoxam, de, mən necə varam?

İnsanam, bu boyda kainatda mən

Bir budaq tapmadım – bir yuva quram.

Taleyin şilləsi dəydi üzümə,

Anasız qaldım mən körpəliyimdən.

Kimə “ana” dedim – südü qurudu,

Mənə ana olan olmadı, Vətən.

Əl boyda quş qədər ola bilmədim

Dünyaya sığmayan istəyimlə mən.

Bir yurd həsrətinin qaldım çölündə,

Mən səni içimdə daşıdım, Vətən.

Gülayə

Kaspi.-2013.-28030 sentyabr.-S.23.