«Hər xalqın, sifəti nəğmələrdədir…»

«… İlk şerimi həyatımın sərt prozasını dumağa başladığımdan xeyli sonra yazdım!»

Tanınmış şair Çingiz Əlioğlunun «Günəşli dayanacaqlar» adlı şeirlər kitabına yazdığı ön sözdəndi. Səmimi, isti duyğuların ifadəçisi olan o yazı eyni ritm və xəyal notları ilə bitir: «Yenə o yolla gedirəm… Yadıma rayon mərkəzindəki evimiz düşür».

İndi sözügedən o rayon mərkəzi də, o unudulmaz ev də düşmən əsirliyində, əsarətindədi.

Çingiz Əlioğlu o sətirləri yazanda hələ 19 aprel 1984-cü il idi. Ancaq o son cümlədəki «evimiz düşür» sözlərindən əvvəl nədənsə üç nöqtə qoyub fikrini tamamlamışdı. İndi o üç nöqtəyə baxanda şair fəhminin, öncəgörməsinin ruh diriliyi məni diksindirir. Bu üç nöqtə əslində qərib bir təəssüf, köks ötürmənin yanıq yeri kimidi, eləcə, yazıldığı (əslində, yandırdığı) kimi də qalıb: «Yadıma rayon mərkəzindəki… evimiz düşür…»

O ev indi bir xatirədi. Və o xatirəyə Ç.Əlioğlu hələ 1984-cü ilin məhz bu günlərində (aprel ayının ortalarında) həmin o üç nöqtəylə üç damla göz yaşı axıtmışdı.

Sonra da şeirlərlə davam etdirmişdi düşüncələrini:

Doğma yerlər, anam düzən, atam dağ,

Nə qədər ki, bu dünyada canım sağ –

Yol çəkməkdən yorulmayan gözlərim

Siz tərəfə, siz tərəfə baxacaq.

«Uşaq üçün oyuncaq olan arzular»ın unudulanları nə çox… «İstəklərə dünyanın böyük, dünyanın dar» olduğuna bələdliyimiz bizi basmarlayıb altına alıb. Xatirə tufanı oyatmamağa hesablayıb. İndi ömrün o çağını haqlamışıq ki, «açılıb-yığılır yuxu yumağı, yüyürür, yellənir yuxu yürüyü…»

Açılıb-yığılan yuxu yumağı, yürüşüb-yellənən yuxu yürüyünün çevrəsi boyunca başlayır indi ömrün keçib-gedən qış nağılları:

Sizin

Sevginizlə gördüm

nə iş gördümsə

bu dünyada, mənim əzizlərim.

Sizin sevginizlə gəldim dünyaya.

Böyüdüm,

Oxudum,

Öyrəndim.

Çörəyin adını,

Suyun adını;

Sevginin,

Əzabın,

Arzunun dadını

Sizin sevginizlə

öyrəndim, mənim əzizlərim…

Diqqətli olmağı, xeyirxahlığı, sərtliyi, mərdliyi və kövrəkliyi öyrəndiyi əzizlərin xatirəsinə əbədi etina, vəfa duyğusu Çingiz Əlioğlunun yaradıcılığını bir bağ silsiləsi kimi izləyən olub. Və bütövlükdə onun yaradıcılığı hər birimizin iç dünyasında qaysaq bağlayan xatirə boğçası kimidi. Ən azından, aşağıdakı sətirlərdən boy göstərən kövrəkliyi, munisliyi baxımından:

Ay ana, bu çayları

Dəsmalından çıxmısan.

Çeşmələrin gözündən

Gözlərimə baxırsan.

Səsini xatırladır

Axar suların səsi.

Nəfəsinə oxşayır

Gül-çiçəyin nəfəsi.

Saçının cığırıdır –

Düşüb yaşıl çəmənə.

O kövrək sözlərini

Külək çatdırır məni.

…Payızın gətirdiyi

Xiffətə, səsə varam.

Səndən uzaqlaşdıqca

Sənə yaxınlaşıram…

«Hər xalqın sifəti nəğmələrdədir» düşüncəsi bütün yaradıcılığı, həyatı boyu Ç.Əlioğlunu vəfalı bir dost kimi izləyib və o özü də xalqın sifətini ifadə edən bu nəğmə çələnginə öz layiqli töhfəsini əlavə etməkdən heç vəchlə usanmayıb. Özü də bu düşüncələr həmişə milli dəyərlərə, kökə yönəli olub. İndinin özündə də dil əzbəri olan misralarıdı:

Kənddə doğulmuşuq, niyə gizlədək,

Bizim ki, təmizdi hər niyyətimiz.

Köhnə daxmaların tirləri kimi

Bir azca köntöydü xasiyyətimiz.

Əkinçi-biçinçi, çölçü, çobanıq,

Torpağın ətri var nəfəsimizdə.

Şır-şır bulaqların coşqun çayların

Ləhcəsi səslənir gur səsimizdə.

Bilirik, tanışdır hər işin çəmi,

Narahat çöllərdə böyümüşük biz.

Qızıl xırmanların sinəsi kimi

Gələnə açıqdır geniş qəlbimiz.

Hal-əlbət beləydi… Və bu belə olanın belə də qalması üçün öz yaradıcılığı boyunca Çingiz Əlioğlu həm vətəndaş, yurdçu, həm də sənətkar, şair, ən əsası, ziyalı kimi həmişə davamlı, ardıcıl mücadilə aparıb. Onun yaradıcılığı bu doğma duyğuların təbliğinə köklü olub.

Atam kimi, a tifaqın dağılsın,

Bu dağları yetim qoyub getmə sən.

Dağ ürəyi dağ boydadır – dözəmməz! –

Bu dağları yetim qoyub getmə sən.

Harda ki, canımızda, qəlbimizin dərinliyində «burdan bir atlı keçdi» ağrısı dolanıb-gəzir, məhz həmin anda Çingiz müəllimin bu unudulmaz misraları yenidən oyanır.

Harda ki, vağzal qəribliyində, vağzal tənhalığında iç dünyamıza çəkilib olub-keçənləri yenidən göz önünə gətiririk, yenə də Çingiz Əlioğlunun unudulmaz bir misrası doğmadan-doğma bir səhnəni gətirib qoyur gözlərimiz önünə: «Qatar vağzalın boynundan şərf kimi asılıb gedir».

Onun unudulmaz, doğma misraları indi bir özgələrin yeni şeirlərinə qığılcım verir. Bircə misrası başında yeni şeirlər yazılıb çap etdirilir. Götürək elə «sevgi şeirləri yaza bilmirəm» misrasını. 1978-ci ilin şeridi. 2013-cü ildə çap edilən neçə-neçə şeir kitabını bəzəyi idi. Ancaq oxuyan kimi Ç.Əlioğlunun özünəməxsus deyim tərzi yaddaşı oyadır, diqqəti çəkir:

Sevgi şeirləri yaza bilmirəm,

Dərdimi, qəmimi unudub bütün

Üzümə, gözümə şəfəq çiləyən

Bir cüt ala gözdən aza bilmirəm.

Sirli baxışlarda min bir mənanı

Anlaya bilmirəm, yoza bilmirəm,

Sevgi şeirləri yaza bilmirəm.

Sevgi şeirləri yaza bilmirəm,

Oxucu yanında üzüm qaradı.

Şair sevgilisi qəmzəli olar,

Mən sevən qızların üzüyoladı…

Bəxtimdən alnımdan bu nəhs yazını

Mən silə bilmirəm, poza bilmirəm,

Sevgi şeirləri yaza bilmirəm.

Ç.Əlioğlunun «Yığış qonaq gedək yağan yağışa» misrasının səmimiyyəti təzə və gözlənilməzdi. O, «Bürkü» adlı şerini hələ 1979-cu ildə qələmə almışdı və çağdaş dünyamızda baş verən qlobal qütbələşmə, hərki-hərkilik və xaos yaşantılarına qarşı şairin poetik etiraz səsi bugünün özündə belə çox aktual və gərəklidi. Əgər bu şerin altından yazılma tarixini pozub, bugünkü qələm məhsulu kimi yenidən çap etmiş olsaq, tamamilə yeni, məhz bugünün şeri kimi səslənər və maraq doğurar. Bu, onu göstərir ki, Çingiz Əlioğlu yaradıcılığının bütün mərhələlərində ucuz mövzular arxasınca qaçmayıb, daim poetik axtarışlarda olub, ədəbi aləmdə onun öz səsi, öz nəfəsi həmişə hiss edilib. Onun şeirlərindən kövrək, həzin xatirələrin yovşan ətri gəlir. Bu yazı üzərində işlərkən mən şairin ötən əsrin 70-80-ci illərində qələmə aldığı şeirləri yenidən gözdən keçirirəm. Və baxıb görürəm ki, o kövrək duyğular ki, Çingiz Əlioğlunun şeirlərinin ruhundan, daxili dünyasından havalanıb gəlir, əslində o duyğular mənim yaşıdım olan nəslin fikir və düşüncələrinin şəkillənməsi kimidi. Bu şeirlərin bir az da köhnə kitabların vərəqləri arasında qurudulmuş gül ləçəklərindən gələn ətri, xüsusi qoxusu xatırlanması, yada salması var. Göz sətirlər üstündə gəzsə də belə xəyal o illərdə cövlan eləyir:

İmaş kişi, çək atları yəhərlə,

Yəhər beldə, qamçı əldə düz gərək.

Mən qalxmamış sən kəhəri dəhmərlə,

Qaşqa dilboz yolu alsa əlinə

Çapışmağa cıdır gərək, düz gərək…

Təkcə çapışmağa yox, həm də könül dünyamızın gizlinlərini göz önünə gətirmək üçün artıq illərin əlyetməzliyində qalan o unudulmaz yurd yerləri hələ də intizarla yol gözləməkdədi. O əlyetməzliyində bizim gəncliyimiz, dəli sevdalarımız, kövrək istəklərimiz qalıb. Çingizin o illərdə yazdığı şeirlər həm də şirin köksötürmələr kimidi. O yerdə ki, ən pünhan, ən gizli qəlb sözlərimizi dilə gətirməyin təlaşını yaşayırıq, Çingizin səmimi, kövrək misraları özünü həmən köməyə yetirir:

Adını çəkməyə ürəyim gəlmir,

Adını deməyə təpərim yoxdur.

Bu adsız dünyada yaşayammıram,

Bu adsız axşamım, səhərim yoxdur.

Çingiz təkcə «içimizdə batan günəş alnımızın aydınlığı» misrasını yazsaydı da şair olaraq seviləcəkdi. «Alnından Ay doğan» şeri ilə də sabahların ədəbi məkanında var olacaqdı. Ancaq o, heç vaxt şeir sərmətliyi hücrəsinə çəkmələrdən olmayıb. İnadlı, axtarışlardan usanmayan bir şair taleyi yaşayıb.

Bu yaşananlar onun şeirlərindən ilmə-ilmə yer alıb. Bu ilmələrin hər yeləni əziz və unudulmazdı. Hər baxışından səmimiyyət, doğmalıq süzülür. Lap nağıllarda olduğu kimi.

Gülayə

Kaspi.-2014.-12-14 aprel.-S.24.