İsmayılla özünə heykəl ucaltdı

Xatırlananlar

Azərbaycan kinosunda uşaq filmləri o qədər də çox deyil. Çünki uşaq filmlərini çəkmək rejissorlardan hövsələ və məsuliyyət tələb edir. Amma elə uşaqlar da var ki, çəkiliş meydançasında özlərini böyüklər kimi sərbəst hiss edirlər. “Ögey ana” filminin baş qəhrəmanını ifa edən Ceyhun Mirzəyev kimi.

Milli kinomuzun parlaq siması olan kinorejissor və kinoaktyor Ceyhun Mirzəyev Cəmil oğlu 20 ildən artıqdır ki, aramızda yoxdur.

Həyatımız elə qurulub ki, hər bir kəs gec-tez bu dünyanı tərk edərək əbədiyyətə qovuşmalı olur. Bu, həyatın pozulmayan qanunudur. Sənətkar isə yaradıcılıq qüvvələrinin çiçəkləndiyi, yeni layihələrini həyata keçirməyə hazırlaşdığı bir dövrdə dünyasını dəyişəndə bu hadisə hamı tərəfindən dərin, əvəzedilməz ədalətsizlik kimi dərk olunur. Elə sənətkarlar da var ki, çox yaşayır, uzun ömür sürür, lakin onun yaradıcılıq enerjisi vaxtından əvvəl tükəndiyi üçün o, sənət aləmində yeni bir söz deyə bilmir, özü-özünü təkrar edir. Təəssüf ki, sənətkar taleyi məhz belə olur. Amma təsəlliverici bir amil var ki, əgər sənətkar vaxtından əvvəl dünyasını dəyişirsə özündən sonra gələcək nəsillər üçün yaratdıqlarını yadigar qoyub gedir.

Azərbaycan kinosunda Ceyhun Mirzəyevlə belə bir hadisə baş vermişdir. Ömrünün 47-ci baharına yenicə qədəm qoymuşdu. Böyük arzularla yaşayırdı. Lakin tale elə gətirdi ki, özü çəkdiyi “Fəryad” filmini ekranda görmək ona qismət olmadı.

1993-cü ilin aprel ayı idi. Dostumuz, həmkarımız Ceyhun Mirzəyevi son mənzilə yola salarkən yadıma kinorejissor Səməd Mərdanov düşdü. O da Ceyhun kimi çox erkən bu həyatla vidalaşdı. “Kəndlilər” tarixi-inqilabi filmini çəkib yenicə qurtarmışdı, ilk müstəqil filmi idi. Amma S.Mərdanov da yaratdığı “Kəndlilər” filmini ekranda görə bilmədi.

Bu gün bizi sevindirən odur ki, milli kino fondumuzda Ceyhunun aktyor kimi yaratdığı, rejissor kimi quruluş verdiyi filmlər qorunub saxlanılır. Gəlin gözəl sənətkarımızın qısa ömür yolunun və yaradıcılıq bioqrafiyasının səhifələrini birgə vərəqləyək, yaratdıqlarını bir daha xatırlayaq.

Aktyor, rejissor- hər iki peşə orqanik şəkildə bir adamın istedadında birləşir. Ceyhun Mirzəyevin ustalıqla öhdəsindən gəldiyi hər iki peşədə tamaşaçı qızğın, çılğın, öz sənəti ilə xalqına xidmət edən sənətkarın ürək yanğısını görür. Bir aktyor kimi hər hansı bir filmdə çəkiləndə biz ekranda ərköyün, balaca İsmayılla, öz əsgəri borcunu vicdanla yerinə yetirən zabit İsmayılla, satqınlıq üstündə atası tərəfindən cəzalandırılan Fortunato ilə, vətənpərvər Manolo ilə, inqilabçılara kömək etmək istəyən Teymurla, xalqın maariflənməsinə xidmət edən Osmanla, Böyük Vətən müharibəsi başlayanda ön cəbhəyə yollanan əsgərlə, hər cür fırıldaq yolu ilə pul qazanan İbadulla ilə, qaçaqlar tərəfindən malı əlindən alınmış tacirlə tanış oluruq. Ceyhunun bütün rolları orijinallığı, səmimiyyəti, temperamenti ilə fərqlənir.

Ceyhun Mirzəyevin yaradıcılıq bioqrafiyası erkən yaşlarından başlamışdır. 1955-ci ildə, 9 yaşı olanda ilk dəfə rejissor Tofiq Tağızadənin “Görüş” bədii filmində epizodik rolda çıxış etmişdir.

Vaxtilə mən “Kino” qəzetinin və “Film” jurnalının baş redaktoru olarkən Ceyhunla bağlı redaksiyamız çoxlu məktublar alırdı. Məktublara C.Mirzəyevin cavabları maraqlı olurdı. Həmin müsahibələrin birində Ceyhun kinoya gəlməsini belə xatırlayırdı: “Uşaqlıq illərini xatırlamaq həm xoşdur, həm də bir qədər kədərli. Uşaqlıq dövrünü xatırlayanların hamısı bu hissləri keçirir. Mənim uşaqlığım isə, əlbəttə, qeyri-adi olub. Çünki kino hələ o vaxtlar mənim həyatıma həmişəlik daxil oldu, məni cəlb etdi və bir daha özündən kənara buraxmadı.

C.Mirzəyev aktyorların çəkildiyi rolların uğurlu və ya uğursuz olmasına münasibət bildirərək müsahibələrinin birində demişdir: “Keçmişdə çəkilən filmlərdə yol verilən səhvlərə görə o kinoların üzərindən xətt çəkmək olmaz. Əvvəla o tarixdir. İkincisi əgər biz o vaxtı elə filmlər çəkmişiksə, deməli, bu bizim imkanlarımızın səviyyəsini göstərir. Bunu hamı bilməlidir ki, Moskva, İttifaq tərkibində olduğumuz vaxtlarda hər sahədə olduğu kimi, kino sahəsində də bizə öz imkanlarımızdan səmərəli istifadə etməyə imkan verilməmişdir. Filmlərimizin əksəriyyəti Moskvada fəaliyyət göstərən bədii şuranın qadağalarına məruz qalaraq, ya ömürlük nümayişdən məhrum olunmuş, ya da doğranmış, qol-qanadı qırılmış vəziyyətə salındıqdan sonra ekrana çıxmışdı. Bir misal çəkim. “İşarəni dənizdən gözləyin” filmində ordunun gəlişi, inqilabçıların “ura” səsləri Moskvanın təkidi ilə salınıb. Əgər həmin kadrlar filmə daxil edilməsəydi, o zaman filmin nümayişinə qadağa qoyula bilərdi. Ancaq “Ögey ana” kimi filmlərin mövzusu belə qadağalara şərait yaratmırdı.”

Sonrakı illərdə C. Mirzəyev rejissor T.Tağızadənin “Əsl dost” (Fərmanın uşaqlığı) və “Mateo Falkone” (Fortunato) filmlərində müxtəlif rollar ifa etmişdir.

1961-ci ildə rejissor Q.Koltunov “Lenfilm” kinostudiyasında (Rusiya) “Qara qağayı” bədii filmini çəkmişdir. Film kubalıların öz milli azadlıqları uğurunda qəhrəmanlıq mübarizəsinə həsr olunmuşdur. C.Mirzəyev həmin filmdə gənc vətənpərvər Manollo rolunda çıxış etmişdir. Çəkiliş vaxtı Ceyhunun maraqlı aktyorlarla – Sergey Yurski, Hikolay Volkov, İqor Dmitriyev və Anatoli Adoskinlə tanışlığı gənc aktyor üçün gözəl peşəkar məktəb olmuşdur.

Digər kinostudiyalardakı işlərindən danışarkən rejissor T.Tereşşenkonun Odessa kinostudiyasında çəkdiyi “Kompanyeros” bədii filminin adını xüsusi çəkmək lazımdır. Sovet məktəblilərinin beynəlmiləlçilik əlaqələrindən söhbət açan bu filmdə Ceyhun bu dəfə Sovet İttifaqında təhsil almağa gəlmiş gənc kubalı oğlan rolunu oynadı. Və bu rol da çox uğurlu alındı. Bu, heç də uşaq rolu deyildi. Qəhrəmanları artıq Ceyhunla birgə böyüyürdülər.

Həmin dövrdə C.Mirzəyev M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun rejissorluq fakültəsinin tələbəsi idi. İnstitututda oxumaqla yanaşı o, rejissor H.Seyidzadənin “Yenilməz batalyon” filmində Teymur və “Dəli Kür” filmində Osman, rejissor H.Seyidbəylinin “Cazibə qüvvəsi” novellasında Səməndər, rejissor M.Dadaşovun “Qanun naminə” filmində Absalam və digər surətlər yaratmışdır.

«Yol əhvalatı» kinokomediyasını görənlər dediklərimizin şahidi ola bilərlər. «Yol əhvalatı»nda Ceyhunun qəhrəmanı İbadulla hava limanının rəisidir. Ona təklif olunan rüşvətin müqabilində adamlarla birlikdə təyyarəyə qoyunları doldurur və qəhrəmanımız çox gülünc vəziyyətlərə düşür.

Kino sənətinə ciddi və dərin düşünülmüş münasibət Ceyhun Mirzəyevi rejissor sıralarına gətirib çıxartdı. Amma Ceyhun rejissorluğa gəlib çıxana kimi uzun bir yol keçmişdi. O, institutu qurtarar-qurtarmaz artıq «Azərbaycanfilm» kinostudiyasında rejissor assistenti işləyirdi. «Lenfilm» kinostudiyasının yaradıcı qrupu Bakıya gəlib «Mənim xeyirxah atam» televiziya bədii filmini çəkəndə Ceyhunu rejissor assistenti vəzifəsinə işə qəbul etmişdilər.

1971-ci ildən isə o, filmlərə çəkilməklə bərabər «Mozalan» satirik kinojurnalında əvvəlcə rejissor assistenti, sonradan rejissor işləmiş, 100-ə yaxın oyun və sənədli süjet, o cümlədən “Keyfiyyət nişanı”, “Dəyirman bildiyini eyləyir”, “Qliserin qıtlığı”, “Daş hələ də dözür”, “Kəsə cavab”, “Qunduzdan söhbət açaq”, “Qan düzəldən yerdə”, “İsrafçılar”, “Bəxtəvər” və s. süjetlər yaratmışdır.

«Bəyin oğurlanması» bədii filmi Ceyhunun böyük ekranda ilk işidir. Ceyhun bu filmə Vaqif Mustafayevlə birgə 1985-ci ildə quruluş vermişdir. Janrına görə bu film komediyadır. Bu kinokomediyanın əsasını paralel inkişaf edən iki hadisə təşkil edir. Birinci süjet kəndə toy səhnəsini lentə almağa gələn kino işçilərinin fəaliyyətindən danışır. Rejissor ssenari üzrə çəkilmiş materiallara baxıb görür ki, toy səhnəsi real həyatdan çox uzaqdır, yalandır. Yalançı yox, əsl toyun çəkilməsi ilə bağlı baş verən əhvalatlar ikinci süjet xəttini təşkil edir.

Bu əyləncəli kinokomediya hər şeydən əvvəl insan səadəti, bu səadət uğrunda aparılan mübarizə haqqındadır.

«Bəyin oğurlanması»ndan fərqli olaraq «İşarəni dənizdən gözləyin» filmini Ceyhun Mirzəyev müstəqil çəkmişdir. Bu film qəhrəmanlıq – macəra janrındadır. Film yazıçı Firudin Ağayevin «İldırım dənizə çaxır» və «İldırım ömrü» romanlarının motivləri əsasında çəkilmişdir.

Filmin əsasını real faktlar təşkil edir. Burada təsvir olunan hadisələr Bakıda və onun ətrafında 1920-ci il aprelin 25-də başlanır, cəmisi dörd gün davam edir, yəni Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulması günü başa çatır.

Film Azərbaycanın Hərbi – Dəniz işləri üzrə ilk xalq komissarı Çingiz İldırıma həsr olunmuşdur.

Azərbaycan kinosu günlərində nümayəndə heyətimizin tərkibində rejissor və aktyor C. Mirzəyev də iştirak edirdi. Moskvada olarkən bir gün axşam Ceyhun mənə bildirdi ki, bir film çəkmək istəyir. Bu filmdə İsmayıl ailə başçısıdır, özü də hərbçidir, anası Dilarə xanım artıq qocalmışdır.

O, bu söhbəti açanda 1987-ci ilin yay ayı idi. Hələ Qarabağ münaqişəsi başlamamışdı. «Ögey ana»dakı Dilarə xanımı ifa edən gözəl aktrisamız Nəcibə Məlikova da sağ idi. Ceyhun Nəcibə xanımla bu barədə əvvəlcədən söhbət də etmişdi.

Lakin sonralar erməni faşistləri ölkəmizə təcavüz etdilər, torpaqlarımızın bir hissəsi işğal olundu. Beləliklə, «Fəryad» bədii filmi istehsal edildi. Bu film çəkilərkən Nəcibə xanım artıq vəfat etmişdi. Onun əvəzinə İsmayılın ögey anasının rolunu sevimli aktrisamız Elmira Şabanova oynadı.

Qarabağ müharibəsini bütün reallığı ilə ekranda canlandıran «Fəryad» kinodramı Ceyhunun - bir vətəndaşın, bir sənətkarın köksündən qopan fəryaddır. Bu filmin çəkilişləri aparılanda ölkəmizdə mürəkkəb vəziyyət yaranmışdı. Hər gün cəbhələrdən ağır xəbərlər gəlir, məhəllələrdə tez-tez yas çadırları qurulurdu.

Belə bir vaxtda ədəbiyyat və incəsənət adamlarının böyük əksəriyyəti Qarabağ müharibəsi ilə bağlı müşahidəçi mövqeyində durmuşdular, çoxları «bu barədə hələ əsər yaratmaq vaxtı deyil» deyirdi. Məhz ölkə üçün belə mürəkkəb bir vəziyyətdə həyatda heç bir şeyə laqeyid qala bilməyən Ceyhun Mirzəyev qollarını çırmalayıb işə girişdi. Həyatı bahasına Goranboyda «Fəryad»ın çəkilişlərinə başladı.O, filmin hər bir kadrını ürəyi sızıldaya-sızıldaya , göz yaşları içərisində lentə alırdı.

Filmin quruluşçu operatoru K.Məmmədovun dediklərindən: “Film sırf xronika səpgisində lentə alınmışdır. Bunun üçün filmdə çox rəng yoxdur. Sözsüz ki, film rənglidir. Rənglərdən biz də qaça bilməmişik.

Fikrimiz belə idi ki, mütləq real natura tapmalıyıq. Ona görə də seçim Goranboy rayonunun üzərində dayandı.

Bir epizod haqqında danışmaq istəyirəm. Bu epizod Ceyhun Mirzəyevlə bağlıdır. Filmin əvvəlində Xocalı soyqırımını təsvir edən səhnə çəkməli idik. Bizim milli qəhrəmanımız, cəsur jurnalist və əsl vətəndaş Çingiz Mustafayevin lentə aldığı kadrları dəfələrlə görmüşəm. Biz bədii kinoda sənədli kadrları bərpa etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşduq. Səhnəni çəkməzdən əvvəl biz Naftalana gedib, burada məskunlaşan Xocalı qaçqınları ilə görüşdük. Məsələni onlara danışdıq. Arxamızca 100-150 nəfər Xocalı gəldi. Onların arasında qoca da var idi, cavan da, qarı da var idi, uşaq da. Murovdağın sağ cinahına qar təzəcə düşmüşdü. Mən uşaqlara dedim ki, heç kəs burada gəzməsin, qarı tapdalamasın. Sonra kameranı qurduq. Adamlara qarın üzərinə necə uzanmalarını başa saldıq. Eynilə Çingizin çəkdikləri kadrları təkrar etdik. Hamı qarın üstünə uzanmışdı. Yanvar ayının sonu idi. Soyuq adamın iliyinə işləyirdi. Bir də arxadan eşitdim ki, kimsə ağlayır. Geriyə dönəndə gördüm ki, bu Ceyhundur. Bir var qadın ağlamağı, bir də var kişi ağlamağı. O, için-için ağlayırdı.

Ceyhunun ağlamağı məni fikrimdən yayındırdı. “Ceyhun nə olub sənə? – deyə ondan soruşdum. O, dedi: “Bir bax, gör necə uzanıblar. Həmin o xocalıları da ermənilər belə güllələyiblər.

Həmin səhnə Ceyhuna çox emosional təsir eləmişdi.”

Ceyhun o balaca İsmayılı böyüdüb cəbhəyə yolladı, vətəni qorumaq üçün. Batalyon komandiri İsmayılı ən ağır sınaqlardan çıxartdı, özü isə dözmədi ölkəmizdəki fəlakətlərə, xalqımızın başına gətirilən müsibətlərə.

Film çəkildi, ekranlara buraxıldı, amma Ceyhunsuz. Ceyhun böyük kinoya İsmayılnan gəldi, böyük kinodan İsmayılsız getdi, ekranda öz İsmayılını yaradıb, bizim üçün yadigar qoydu.

«Fəryad» bədii filminə görə Ceyhun Mirzəyev ölümündən sonra «Bakılı» cəmiyyətinin «Hümay» mükafatına, Azərbaycan filmlərinin III festival-müsabiqəsində ekranda qəhrəmanlıq mövzusunun həllində fədakarlığa və yaradıcılıq axtarışlarına görə, ölümündən sonra, diplom və prizə layiq görülmüşdür.

Ceyhunun “Fəryad”ı bu gün daha gur eşidilir. Bu “Fəryad” xalqımızın İsmayıl kimi igid oğullarını doğma torpaqlarımızı erməni faşistlərindən azad etməyə səsləyir. Bu “Fəryad” gözəl sənətkarımız, kinorejissor və kinoaktyor Ceyhun Mirzəyevin çağırışıdır.

Aydın Kazımzadə

Kaspi.-2014.-22-24 fevral.-S.22-23.