«365 gün boyunca işləmək lazımdır»

Türkiyənin ilk azərbaycanlı qadın rektoru Aygün Attar «Kaspi»nin suallarının cavablandırır

Türkiyənin nüfuzlu alimlərindən olan azərbaycanlı professor, Giresun Universitetinin rektoru Aygün Attar “İlin rektoru”, rəhbərlik etdiyi təhsil ocağı isə “Ən yaxşı universitet” kimi “Oksford Sokrates” ödülünə layiq görülüb. Dünyada tanınan alimin iki kitabı Azərbaycan Təhsil Nazirliyinin qərarı ilə universitetlərdə dərslik kimi tədris edilir. Alimin 2006-cs ildə nəşr etdirdiyi “İranın etnik strukturu” kitabı 2009-cu ildə dünyanı anlamaq üçün oxunması vacib olan 100 kitabın siyahısında yer alıb. Alim həmçinin, Türkiyə və Geopolitika, Türk-erməni əlaqələri, Orta Asiya tarixi və digər mövzularda ciddi araşdırmaların müəllifidir. Soydaşımız Fransa parlamentində erməni “soyqırımı”ı ilə bağlı qərarın qəbul edilməsinə qarşı başladığı kompaniya ilə diqqət çəkib. Aygün Attar 2012-ci ildə Türkiyənin keçmiş prezidenti Abdulla Gülün sərəncamı ilə Giresun Universitetinin rektoru təyin edilib.

Rəhbəri olduğu universitetin adını dünyanın ən yaxşı universitetlərinin sırasına yazdıran alim Bakıda olarkən “Kaspi”nin suallarını cavablandırıb.

Təbliğatın istiqaməti dəyişilməlidir

- Siz Bakıda keçirilən Beynəlxalq Humanitar Forumların iştirakçısı olmusunuz. Dünyada narahat proseslərin yaşandığı, həm Avropada, həm Şərqdə radikalizmin, ayrı-seçkiliyin, irqçiliyin artdığı bir vaxtda prosesləri müsbət tərəfə istiqamətləndirmək, ümumiyyətlə insani münasibətləri tənzimləmək üçün Forumun hansı rolu var?

- Əslində, Forumun hansı məqsədlə təşkil olunması adından məlumdur. Əsas məqsəd insani duyğuların və hisslərin önə çıxarılmasıdır. Elm, texnologiyalar inkişaf edir. Amma ortada bir həqiqət də var: hələ də müharibələr gedir, hələ də uşaqlar ölür, hələ də analar övladlarını itirirlər. Dünyamızda bəşəriyyəti narahat edən, insanlığa sığmayan olaylar yaşanır. Ona görə də elm sahəsində daha bacarıqlı olan alimlər, Nobel mükafatçıları, ictimai-siyasi həyatda daha aktiv olanları dəvət etməkdə məqsəd bir həqiqəti – insan olduğumuzu unutmamağımızdır. Hansı mövqedə və ya nə qədər yaxşı alim, mədəniyyət işçisi olmağımızdan asılı olmayaraq əsas məsələ budur ki, insan olduğumuzu unutmayaq. Artıq 4 ildir ki forum dünyaya bu ismarıcı ünvanlayır. Foruma qatılanlar ölkələrinə qayıdandan sonra Azərbaycan haqqındakı təəssüratlarını bölüşürlər. Mən gələn qonaqların forumdan sonrakı təəssüratlarından bilirəm ki, bu, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan insanların Azərbaycan ətrafında toplanmasına da əsas verir.

- Azərbaycanın Türkiyədəki səfiri Faiq Bağırov bu yaxınlarda qəzetimizə müsahibəsində Türkiyə ilə Azərbaycan diasporunun birgə fəaliyyətindən razılığını bildirsə də əlaqələrin daha sıx ola biləcəyini də istisna etmədi. Sizcə münasibətlərdə çatışmayan nədir?

- Türkiyədə yaşayan Azərbaycan türkləri bir neçə kateqoriyaya bölünür. Elə mənim həmmüəllifi olduğum, bir alim yoldaşımla - Balıkəsir Universitetinin müəllimi Dos. Dr. Səbahəttin Şimşirdlə birlikdə qələmə aldığım “Tarixdən Günümüzə Türkiyədə Yaşayan Azərbaycan Türkləri” adlı kitab da bu barədədir. Bu, çox qədim dönəmlərdən indiyə qədər davam edən bir prosesdir. Mənim yazdığım hissədə azərbaycanlıların Anadoluya köçü və Anadolunun türkləşdirilməsində Azərbaycan coğrafiyasının bir körpü olaraq oynadığı roldan bəhs olunub. Türkiyəyə çox keçmişdən və ya daha sonradan gəlib yaşayanlar, həmçinin 20-ci yüzilin əvvəllərində gələnlər var. İkinci Dünya müharibəsindən sonra davaya qatılan azərbaycanlılardan bir qismi Almaniya üzərindən Türkiyəyə keçiblər. Son olaraq sovetlər birliyi dağıldıqdan sonra gələn qruplar da var. Bütün bu qruplar arasında koordinasiya hələ tam qurulmayıb. Türkiyədə mənim özümün tanımadığım çox sayda azərbaycanlı var. Ona görə bu sahədə hələ xeyli iş görməli, bir-birimizi yaxşı tanımalı, gücümüzü bir araya toplamalı və çox çalışmalıyıq. Bir də, “Türkiyə ilə bir millət, iki dövlətik”- deyə bir arxayınçılıq da var. Necə olsa, “Türkiyə bizi tanıyır” deyirik. Məncə yanlışlıq da bundadır. Nə qədər bir millət və iki dövlət olsaq da bəzi həqiqətlərin Türkiyə ictimaiyyətinə çatdırılması lazımdır. Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələrin, xüsusən elm sahəsindəki əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsinə ehtiyac var. Bu, bizim milli mənfəətimiz üçündür. Burada milli şüur da çox önəmlidir. Mənə elə gəlir ki, bu cür məsələlər o zaman əhəmiyyətli olur ki, öncə öz ictimaiyyətimizə tarixi gerçəklərin nə olduğunu anladaq.

Azərbaycan bu məsələdə bir xeyli irəlidədir. Çünki Azərbaycanın canı yanıb - 20 faiz torpağı işğal altındadır. Türkiyə ictimaiyyətinin də bu məsələdə bilgiləndirilməsi lazımdır. Fərqli düşüncələr çoxdur. Bəzən elə düşüncələr var ki, sanki Azərbaycanla Türkiyə arasındakı münasibətlərin fərqli olmasının səbəbi və ya səbəbkarı Azərbaycandır. Bəzi «ziyalı»lar zaman-zaman çıxış edib deyirlər ki, Türkiyə öz siyasətini Azərbaycan üzərindən yeridəcək. Ancaq mən Türkiyədə yaşadığımdan həmişə bunları söyləməyə çalışıram ki, Ermənistan Türkiyə əleyhinə - Türkiyənin torpaqlarını öz torpaqları elan etdiyi zaman hələ Ermənistanla Azərbaycan arasında elə bir problem yox idi. 1965-ci ildə ermənilər Sov.İKP MK qarşısında soyqırımı məsələsini qaldırdılar. Xatirə abidəsi ucaltdılar və Türkiyənin əleyhinə təbliğata başladılar. O zaman Azərbaycan sovetlər birliyi içərisində Türkiyə ilə normal münasibətini davam etdirirdi. Mənim Azərbaycan dövlətindən istəyim bu olacaq ki, bu məsələlərlə məşğul olan ziyalıların, millət vəkillərinin, aydınların ortaq proqramı olsun. İşğal altında olan torpaqlarda yaşayan ziyalıların psixoloji halı, anaların və qadınların psixologiyası və onların böyütdüyü uşaqların tərbiyəsi və s. istiqamətdə layihələri gündəmə gətirmək lazımdır ki, xaricdə də bunları dəstəkləsinlər. Təbliğatın istiqaməti dəyişilməlidir. Mən öz fəaliyyətimdə bunu etdim və təsirini də gördüm. Qarşısında çıxış edəcəyimiz publikanın ruhunu hiss edib danışmaq lazımdır.

- Siz türk tarixini bölgələrdə araşdıran layihənin koordinatoru olmusunuz. Yazılmayan, araşdırılmayan və ya saxtalaşdırılan səhifələr çoxdurmu?

- Saxtalaşdırmadan daha çox araşdırılması lazım olan məsələlər var. Azərbaycan çox gözəl elmi bazaya malikdir. Mən inanıram ki, Azərbaycan bunun öhdəsindən gələ bilər. Yetər ki, vaxtında layihələr ortaya çıxarılsın. Həmmüəllifi olduğum “Tarixdən Günümüzə Türkiyədə Yaşayan Azərbaycan Türkləri” əsəri Azərbaycan dövlətinin təşəbbüsü ilə yazılan kitabdır. Bu kitab ilk addımdır. Çünki yol xəritəsi çıxarılması lazımdır ki, sonra uyğun boşluqlar varsa, onların aradan qaldırılmasına başlayaq.

- Yeri gəlmişkən, artıq Türkiyə ilə Azərbaycanın ortaq tarixinin yazılması ilə bağlı ilkin işlər görülüb. Ortaq tarixin əhəmiyyətini necə dəyərləndirirsiniz?

- Ortaq türk dili və ortaq türk tarixi tez bir zamanda həyata keçirilməsi vacib olan və zəruri layihələrdən biridir. Bu, ümumiyyətlə türk coğrafiyasına və türk dünyasına mənsubiyyət duyğusunu ortaya qoyacaq. Bu, son dərəcə əhəmiyyətlidir. Böyük bir güc, böyük bir potensial və böyük bir milli şüurun təsis edilməsində ən böyük təmələ və fundamental dəyərə sahib olan layihələr məhz bunlardır.

- Azərbaycanın Qarabağ problemi, Xocalı faciəsi kimi problemi var. Bu həqiqətin dünyanın bilməsi və inanması üçün daha hansı işlər görülməlidir?

- Hansı işlərdən əlavə, “İşlər necə görülməlidir?”- mən bu suala belə cavab vermək istərdim. Koordinasiya qurulmalıdır. Ortada bir gerçək var - Xocalı soyqırımı. Xocalıda insanlar müharibə olmadığı halda soyqırıma uğradıldılar və qətlə yetirildilər. Bu gerçək içərisində insanları çox yormadan, o görüntülərdən psixoloji təsir ovqatı yaratmaq üçün istifadə edilməlidir. Yəni Amerikada, Asiyada və ya ərəb coğrafiyasında yaşayan biri “O insan mən ola bilərdim”, “Mən olsaydım taleyim necə olacaqdı?” fikirlərini hiss etməlidir. Bu istiqamətdə, həm də təkcə fevral və ya mart ayında deyil, 365 gün boyunca işləmək lazımdır.

“Oksford Sokrates” ödülü

- Hər il dünyanın ən yaxşı universitetlərinin reytinq siyahısı açıqlanır. Bu siyahıya düşmək üçün hansı şərtlər tələb olunur?

- Əsas şərtlər obyektiv elmi araşdırmalar hazırlamaqdır. Aparılan araşdırılmalardan sonra yayımlanan elmi məqalələrdən qaynaq olaraq dünya ölkələrində nə qədər insan istifadə etsə, o reytinqləri yüksəldir. Təəssüf ki, bu sahədə Türkiyənin də, Azərbaycanın da hələ çox iş görməsi lazımdır.

- Amma siz “İlin rektoru”, rəhbərlik etdiyiniz təhsil ocağı isə “İlin universiteti” kimi “Oksford Sokrates” ödülünə layiq görülmüsünüz. Bu uğurun sirri nədir?

-“Oksford Sokrates” ödülünə dünya ölkələrindən onlarla rektor və universitet namizəd göstərilsə də, onların arasından rektor kimi məni və bizim universiteti seçdilər. Oktyabrın 14-də Oksford şəhərində Avropa İqtisadi İş Birliyi Təşkilatının liderlər toplantısında həmin mükafat mənə təqdim ediləcək. Həmin mərasimə dünyanın bütün ölkələri, eyni zamanda, Çin, Rusiya, İran da qatılacaq. Təbii ki, mən o mərasimdəki çıxışımda doğum yerimin Azərbaycan olduğunu, işğal altında olan bir vətəni təmsil edib türk vətəndaşı olduğumu qeyd edəcəyəm. Əgər həmin şəhərdə belə bir fürsət varkən bundan istifadə etmək lazımdır. Ümumiyyətlə, mən həmişə fürsətləri belə dəyərləndirməyə çalışıram. Giresun Universiteti beynəlmiləlləşən universitetdir. Bizim universitet dövlətlərarası simpoziumlar keçirir. Harvard, Vinçestr, Sarbon universitetləri il boyunca bizim tədbirlərə qatılırlar. YUNESKO-nun baş direktoru İrina Bokova məni dəvət edib. Bu təşkilat Türkiyədəki 200 universitet içərisindən bizim təhsil ocağını seçərək bir universitet üçün kürsü açır. Bizim universitetin 30 minə yaxın tələbəsi var. Burada çox sayda xarici tələbələr təhsil alır. Onların bir hissəsini Azərbaycandan gələn tələbələr təşkil edir. Ümumiyyətlə, təhsil ocağında Hollandiya, Bolqarıstan, İran, Pakistan, Amerika, Yunanıstan, Gürcüstan, Kanada, Fələstin və s. ölkələrdən tələbələr oxuyuq. Ən maraqlısı odur ki, bu tələbələr 31 dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü, 20 Yanvar, Novruz Bayramı və Azərbaycanın digər əlamətdar günlərində öz dövlətlərinin bayraqları ilə bizimlə birlikdə olurlar. Universitetin akademik və idarəetmə personalı 1600 nəfərdir. Bizim universitetin diplomu hər ölkədə tanınır. Bütün beynəlxalq simpoziumlarda biz Davos zirvəsindəki kimi təqdimatlar edirik. Bu hər bir ölkənin ən böyük gücü onun təhsilli kadrlarının olmasıdır. Amerikanı güclü dövlət səviyyəsinə qaldıran ağıllı beyinləri öz ölkəsinə çəkib aparmasıdır. Mən Azərbaycanın bununla bağlı dövlət siyasətini də təqdir edirəm. Tez-tez Avropa ölkələrində konfranslarda iştirak edirəm. Getdiyim ölkələrdə kiçik bir Azərbaycanın formalaşdığını görürəm. Bu gün artıq Azərbaycan dövlətinin dəstəyi ilə xarici ölkələrə təhsil dalınca göndərilən gənc nəsli var.

- Rəhbəri olduğunuz universitet Azərbaycan Diplomatik Akademiyası və Bakı Dövlət Universiteti ilə əməkdaşlıq memorandumu imzalayıb. Tibb Universiteti ilə imzaladığınız müqaviləyə əsasən məzunlara qoşa diplom veriləcək. Bu əməkdaşlığın Azərbaycanın təhsil sistemi üçün əhəmiyyəti barədə nə deyə bilərsiniz?

- Giresun Universiteti beynəlxalq “Erasmus” təhsil proqramını və “Mövlana” mübadilə proqramını yüksək surətdə gerçəkləşdirən universitetdir. Bu təhsil ocağının tələbələri Avropa ölkələrinin ali məktəblərində bir-iki dönəm təhsil alıb geri dönürlər. İstəyimiz odur ki, Azərbaycan da bu prosesdən yararlansın və qarşılıqlı olaraq bu mübadilələr arasında yer alsın. Sözün gerçək anlamında, bu, Azərbaycanla Türkiyə arasında daha çox yaxınlaşma və elmi iş birliyi üçün əhəmiyyətlidir. Həmin müqavilələri də bu məqsədlə imzalayırıq.

- Siz gender bərabərliyi mövzusunda araşdırma aparan alimlərdənsiniz. Dünyada balans daha çox kimin ziyanına pozulur - kişilərin, yoxsa qadınların?

- Dünyanın hər yerində, başda Avropa ölkələri olmaqla balans qadınların əleyhinə pozulur. Çünki inkişaf etmiş ölkələrdə qadınlarla kişilər arasındakı münasibətlər hələ də erkək hegemonluğu ilə bağlı söhbətin mövzusudur. Mən bununla bağlı beynəlxalq simpoziumlar keçirirəm. Mən Asiya, Afrika, Avropa və Amerikda fəaliyyət göstərən Qadın Araşdırma Mərkəzləri ilə birlikdə bir çox konfransların keçirilməsində yaxından iştirak edirəm.

YUNESKO və BMT ilə iş birliyi həyata keçirirəm. Oradakı çıxışlarda da bu balansın pozulduğunu görürəm. Sarbon Universitetindəki çıxışlar məni heyrətə saldı. Onlar Fransada bununla bağlı ciddi sıxıntı olduğunu söylədilər. Mən oradakı çıxışımda da qürur duyaraq demişdim ki, Azərbaycan qadın-kişi münasibətləri ilə əlaqədar bir türk-müsəlman ölkəsi olaraq gözəl yerdədir. Qadınların fəal bir şəkildə toplumun ictimai-siyasi həyatında yer alması son dərəcə önəmlidir.

- Siz Türkiyədə 7 nüfuzlu qadın rektordan biri kimi tanınırsınız. Belə bir fikir var: qadınlar bütün sahələrdə liderlikdə nə qədər çox təmsil olunsalar, dünyada bir o qədər ədalət, humanizm bərqərar olar. Bu fikirlər feminizmin təbliği kimi səslənmir ki?

- Bu fikirlər həqiqətdir. Bir qadın olaraq mən bu suala tərəfsiz cavab verə bilmərəm. Pozitiv ayrı-seçkilik haqqımdan istifadə edərək qadınların mövqeyindən çıxış edəcəyəm. Bir qadın jurnalistin də bunu soruşması məni ayrıca xoşbəxt etdi.

Söhbətləşdi:

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2014.-9 oktyabr.-S.9.