Emin Piri – yeni səs, yeni nəfəs

Vaqif Yusifli

Müasir ədəbiyyat

(«Gənc yazarlar, sözüm sizədir..» silsiləsindən)

Nəhayət, müəyyən fasilədən sonra şeirimizə əsl istedadlar ayaq açır. Mətbuatda yüzlərlə şairin şeirlərini oxuyur, amma bu yazıların böyük bir qisminin şairlik sənətinə, poeziya aləminə heç bir dəxli yoxdur. Şeirimizi yaşadan, ona yeni qollar, budaqlar artıran istedadlar isə kütləvi şəkildə deyil, tək-tək gəlirlər ədəbiyyata və belə istedadlardan biri də EMİN PİRİdir.

Yaşı iyirmini ötüb, bəlkə iyirmi beşi də keçib, amma mən bilən, otuza çatmayıb. Əsl gənclik dövrünü yaşayır və məsələ burasındadır ki, Eminin şeirləri ilə yaşı bir-birini yaxşı tutur. Mənim fikrimcə, əsl istedadlar şeirə, ədəbiyyat aləminə birbaşa, kimsənin təsirini şeirlərində yaşatmadan da gələ bilərlər.

Emin Pirinin şeirləri üzərində hansı ustadınsa təsiri hiss olunmayan, yalnız özününkü olan və fərdi üslubuyla diqqəti cəlb edən nümunələrdir

Əsgər sinəsi axtarır

isinməyə

fevral şaxtasından

üşüyən güllə.

hər əsgər tabutu

bir ağ gəlinliklə köçər…

əsgər deyil,

sevən qızın arzularını

götürüb gedər

hər atılan güllə.

Eminin «Sağ qalan varmı?!» şeiri müharibənin doğurduğu bəlalardan söz açır. Onun müharibə ilə bağlı daha bir neçə şeiri var, amma bu şeirlərdə nə çağırış var, nə də döyüş marşlarını xatırladan himnlər…Eminin müharibə şeirləri çox kədərlidir. Və hər bir şeirində itkilərdən, bu itkilərin doğurduğu bəlalardan danışır. Məsələn, yuxarıdakı şeirində «tağım komandirinin səngərdən qıvrıla-qıvrıla boğuq səsi gəlir: kimsə sağdı?» Başqa bir şeirində («Ayağım özümdən qeyrətli çıxdı») əsgər öz ayağını itirir:

O da cəbhədəydi

mərmilər qucaqlamışdı

sağ ayağının addımını.

Arxada can verən

addım səsinə

qayıdıb

itmiş ayağını aldı əlinə.

Bir vaxt sevgilisinə

gül verən əllər

bugün nə aparacaqdı?!

danlayır özünü hər səhər-axşam

əlini başına, dizinə çırpır:

o qaldı cəbhədə,

mənsə qayıtdım

ayağım özümdən qeyrətli çıxdı.

Adına müharibə deyilən o dəhşətli bəlanın hər anı bu cür itkilərlə doludur. Amma müharibəni hamı eyni dərəcədə fəlakət, müsibət, dəhşətlər kimi dərk etsə də, onun şair anlamında poetik ifadəsi müxtəlifliyi ilə seçilir. Deyək ki, müharibə iştirakçısı olan bir şairin şeirləri ilə müharibədə iştirak eləməyən, amma impulsiv şəkildə onun ağrılarını yaşayan bir şairin şeirləri tamam fərqli nəzərə çarpacaq… Emin Piri şeiriyyət aləmində ən sonuncu nəslin nümayəndəsidir və təbii ki, bu nəsil müharibəni, onun doğurduğu bəlaları fəhmlə dərk ediblər. Və ən əsası da odur ki, XXI əsrin gəncliyində yaşayan bu nəsil anadan olduqları gündən indiyəcən müharibə haqqında bəlkə çoxumuzdan məlumatlıdırlar. Necə deyim, onlar Atəşkəs dövrünün müharibə uşaqlarıdır. Emin Pirinin şeirlərində də müharibə bədii təxəyyülün real təsəvvürlərlə vəhdətindən yaranan əhval-ruhiyyəni əks etdirir. Doğrudan da, biz yaşlılar hərdən elə fikirləşirik ki, görək bu sonuncu nəsil müharibə və itgilərimiz barədə nə düşünürlər (özü də elə bir dövrdə ki, kompüter inqilabı, qloballaşmaya çağırış, postmodernizm sevgisi və s. əsarətindəyik).

Şəhid məzarlarını

mərmərə bükdük,

daş qoyduq başlarına

qalxa bilməsinlər

üzümüzə tüpürməyə.

Bu yaşıma görə

Şəhidlər Xiyabanında

18 yaşlı

baş daşları

utandırdı məni.

məndən kiçikdi hələ

məndən öncə doğulanlar

əmi deyib

üstümə qaçır başdaşları

bir əsgərin ölüm günü

başqasının doğum günüymüş.

Emin Piri şeirlərində bədii təzadlarla-kontrastlarla işləməyi çox sevir. Onun şeirlərinin məzmununda iki bir-birinə zidd hadisə ya da ideya qarşılaşdırılır, bu məzmunu ifadə edən poetik vasitələrin əksəriyyəti də bədii təzadlardan ibarətdir. Diqqət edin: mərmərə bürünmüş şəhid məzarları, müqəddəs məzarlar… amma başlarına daş qoyduq ki, ayağa qalxıb üzümüzə tüpürməsinlər. Əlbəttə, burada tüpürmək məsdəri çoxlarını qıcıqlandıra bilər. Niyə tüpürməlidir şəhidlər? O səbəbdən ki, itirilmiş torpaqlar hələ də düşmən tapdağıdır. Şairi qınamaq olmaz, onun yaşı və o nəslin yaşı artıq 18 yaşlı şəhidlərin yaşını da keçib, amma hələ də torpaqlar əsarətdədir. Bax, Emin Piri şeirlərini bu sayaq kontrastlarla qurur.

Dünyada şairlər üçün yazılmamış mövzu qalmayıb daha. Amma ən işlək, min dəfə müraciət olunan mövzularda da təzə söz demək mümkündür. Emin Pirinin ənənəvi mövzularda təzə söz deməyə can atması və əksər hallarda istəyinə çatması onun poetik istedadını nümayiş etdirir. Bu mənada iki şeiri haqqında söz açmaq istərdim. Birinci şeirin adı «Sevgi»dir. Şeirl «sevgi nədir?» sualına cavablar üzərində qurulub. Assosiativ düşüncələrlə müşayiət olunan bu şeirdə qəfil, gözlənilməz mənalarla qarşılaşmırıq, lakin adiliklər qeyri-adiliklər kimi diqqəti cəlb edir.

Əllərin ovcumda,

ovcumda dünya

suya tilov sallayıb

əllərindən

göyərçinə dən atmaqdı

sevgi.

Körpü üstündə

dalğalanan saçlarında

əllərimin balıq kimi üzməsi,

sinənə sıxılıb

gözlərində qağayıların uçuşunu

seyr eləmək,

dalğalı dənizdə boğulub

ölməkdi sevgi.

Şeirdə misralar arasındakı məntiqi əlaqəni də hiss etdiniz, metaforik təfəkkürdən doğan ifadələri də gördünüz. Emin Pirinin «Qız qalası» şeirinə isə müəllifin tapıntıları kimi baxırıq. O, Qız qalasının sözlərlə rəsmini çəkir, özü də bu rəsmdə modern əlamətlər daha üstündür, bu azmış kimi onu sanki bir kino-operator kimi lentə də alır… Bu rəsmdə və «filmdə»: «dolanbac pillələrdə fırlanır zamanın başı Qız qalası-dənizə uzanan barmağımızda üzüyün qaşı…Gecələr qoynuna qaçıb cırmaqlayır dalğalar ətəyini tuisa, guya qalxıb siləcək əsrlərdən bəri doluxsunan gözlərini…səhər Qız qalası üz-gözündə dənizin izi. Günəş boylanar qızarar öpüş yeri, qızarar qalanın qızı».

Yaxşı haldır ki, Eminin şeirlərində indidən rəng duyğusu, təbiəti, onun gözəlliklərini duyub mənalandırmaq cəhdi bariz nəzərə çarpır. Sözlərin yaratdığı rəngarənglik təbiətin rənglərinə qarışır. Əksər hallarda isə Emin təbiəti peyzaj təsviri kimi yox, təbiətdə insanın əksi kimi götürür. Sən bu şeirlərdə təbiətin ritmini, nizamını və nizamsızlığını, ahəngini və ahəngsizliyini nəinki hiss edir, hətta görə bilirsən. İşıqforda çaşan külək «döngələrdə gizlənib oğrun-oğrun baxır qızlara. Kiminin taleyini, kiminin telin aparır». Bürkülü yayda «bürkülü insan baxışları soyundurub şəhərin tərli pəncərələrini. Ağaclar sinəsindən cırıb yaşıl köynəyini yaydan insaf dilənir». Və qar yağır: «Qar qardaş, dünyanın ən təmiz yalanı sənsən. Qar qardaş, mənə görə yox atama görə yağma o, yalan danışmağı bacarmır ata oğul arasına girmə, qar…qar istəyir uşaqlar tanksız, yalansız, əlcəkli qar. Yağırsansa belə yağ qar!». Bu misralarda təbiətin ahəngi ilə duyğuların, hisslərin ahəngi bir-birinə qarışıb.

Emin Piridə şairlik üçün mühüm məziyyət sayılan poetik fikir aydın, təsirli və konkretdir. Vaxtilə ustad şairimiz Rəsul Rza o zamanın gənc şairi İsa İsmayılzadənin şeirləri barədə yazmışdı ki: «O, həyatın adi hadisələrinə şair gözü ilə baxır, onlarda çox şey görməyi bacarır». Rəsul müəllim sağ olsaydı, Eminin şeirləri barədə də eyni fikri söyləyərdi. Emin bəlkə də adi hadisə təsiri bağışlayan abort əməliyyatına bir şeir həsr edib:

Cənnət anaların ayağı altındadı

deyən qadın

bətnində doğradığı

körpə bədənini

yığıb ayaqları altına

qalxır cənnətə sarı.

Təsirlidir. Amma sonra daha təsirli və həm də düşündürücü lövhələr canlanır: Ana «öz fəryadından tutulan qulaqları eşidə bilmir bətnindəki körpənin «yaşamaq istəyirəm» hayqırtısını. Alın yazısında həyat ana bətnindən abort stoluna kimi uzanan yolmuş».

Eminin «Oyun» şeiri mənə bir oxucu kimi daha poetik, daha düşündürücü, daha səmimi göründü. Bu şeirdəki fəlsəfi çalarlar da Eminin həyatı, gerçəkliyi, dünyanı özünəməxsus bir tərzdə dərk etdiyini sübuta yetirir. Bu şeirdə hətta Eminlə mübahisə də edə bilərsən, amma onun düşüncələrinin poeziya dililə necə ifadə edildiyinə heyrətlənməyə bilmirsən: «Ən çox sevdiyi qadından da bezir adam. Başının üstə qaldırıb yer kürəsini soxasan Marian çökəkliyinə bir qadın ucbatından. Günəş dar ağacı dünya edam kürsüsü haqq-nahaq asılır hamı…bu yer kürəsini sapand daşıtək atıb Bermud bucağına gizlədəsən özünü». Şeirdəki fikir oyunu dünyanın, gerçəkliyin reallıqları ilə uzlaşır.

Emin Pirinin şeirlərində əqillə hissiyyat, rasionallıqla emosionallıq vəhdətdədir, iç-içədir. Bu şeirlərin ağıllı ürəyin çırpıntıları olduğuna qətiyyən şəkk eləmirəm. Təbii ki, onun heç də bütün şeirlərinə bu təhlil prizmasından boylanmaq olmaz. Özünün yaxşı şeirləri ilə müqayisədə aşağıları da var. Məsələn, Ramiz Rövşənə, Sergey Yeseninə, Məmməd İsmayıla rəğbətlə yazılan şeirlər poeziyanın yox, rəğbətin, ustadlara hörmətin ifadəsi kimi yadda qalır. Yaxud «Mən zəhərlənəndə şeir qusmuşam» şeirini heç yazmamaq da olardı.

Ümumi təəssüratım isə çox müsbətdir və mənim fikrimcə Emin Piri bu səviyyəni qoruyub saxlasa, şeiriyyət aləmində yeni bir cığırın YOLA çevrildiyinin şahidinə çevriləcəyik. Uğurlar diləyirəm!

Kaspi.-2014.-11-13 yanvar.-S.21.