Özəl nəşrlər, hardasınız?

Naşirlər kitabxanaları, kitabxanalarsa naşirləri qınayır

“Kitabxanaların, xüsusilə Mərkəzi Kitabxananın zəruri kitab nüsxələri ilə təmin olunması ilə bağlı layihə üzərində iş gedir. Çünki həqiqətən bizdə yaxşı kitablar nəşr olunur. Amma daha çox özəl nəşriyyatlar bu kitabları çap etdiyi üçün onun nüsxələri kitabxanalara gedib çıxmır. Həm zəruri nüsxələr, həm də onların elektron variantı getməlidir. Bilirik ki, kitablar az nəşr olunur və xeyli vəsait tələb edir və bu qədər xərci nəşriyyatın üzərinə qoymaq olmaz”. Bu fikirləri mətbuata açıqlamasına Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri Nizami Cəfərov bildirib. Millət vəkili qeyd edib ki, əgər özəl nəşriyyatlar ölkədə mövcud olan bütün kitabxanaları təmin edə bilmirlərsə, onda nəşr etdikləri kitablardan 1-2 nüsxə, eyni zamanda elektron variantı Mərkəzi Kitabxanaya göndərməlidir ki, Milli Kitabxana ilə başqa kitabxanalar arasında mübadilə edə bilsinlər.

Özəl nəşriyyatlar çap etdikləri kitabların nüsxələrini Milli Kitabxanaya və ya digər kitabxanalara göndərməkdə niyə maraqlı deyillər? Bəlkə problem sistemin özündədir, qeyri dövlət sektorlarını qınamağa ehtiyac yoxdur. Ya bəlkə ittihamın iki ucu var? “Kaspi” bu və ya digər sualları araşdırarkən maraqlı nüanslarla qarşılaşıb

Pərakəndəlik, yoxsa

Yazıçı-publisist Akif Əli bildirib ki, “Kitabxana işi haqqında” qanuna görə hər bir nəşriyyat kitabxanalara çap etdiyi kitabı göndərməlidir: “Məcburi nüsxə deyilən anlayış var. Nəşriyyatlar həm əlaqədar müvafiq dövlət strukturlarına, həm də kitabxanalara kitab göndərməlidirlər. Kitabxana tək bu gün üçün mövcud deyil. O, həm də kitabları gələcək üçün qoruyur. Ona görə kitabxanalara kitab göndərmək vacibdir. Ən azı Milli kitabxanaya göndərilməlidir. Prezident də bir çox kitabları çap etdirib və kitabxanalara pulsuz paylanmasını tapşırıb. Bu ümummilli, ümumədəni aksiyadır. Ona görə də kitabxana fondlarının zənginləşməsində hamı maraqlı olmalıdır”. Özəl nəşriyyatların fəaliyyətindən danışan A.Əli “özəllər öz əlləri, öz başlarıdır. Ona görə kefləri necə istəyir, o cür hərəkət edirlər. Müəlliflər gərək özləri maraqlı olalar. Mən məsələn, Milli Kitabxanaya həmişə özüm kitab göndərirəm”-deyə qeyd edib.

«Ulduz» jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəyli hesab edir ki, problemi həll etmək üçün kitabxanalar özəl nəşrlərə abunə olmalıdırlar: «Əvvəl proses başqa cür həyata keçirilirdi. Hansı özəl mətbəədə kitab və jurnallar çap olunurdusa həmin nəşrləri lazımi ünvanlara göndərirdilər. İndi isə dövlət statusu olan kitabxanalar abunə yazılmalıdırlar. Müəllif kitabı kitabxanaya özü aparmalıdır. Kitabxanalar hansı müəllifi maraqlı hesab edirlərsə həmin müəllifə müraciət edirlər. İndi nəşr olunan kitabların sayı həddən artıq çoxdur. O müəlliflərin hamısı ilə əlaqə yaratmaq da asan deyil”. Özəl nəşrlərin kitab mağazalarına yol tapmasına gəlincə, yazıçı-dramaturq bildirib ki, nəşriyyatlar özləri birbaşa bu işlə məşğul olur: «Ya da müəllif öz hesabına kitab buraxdırıb hər hansı kitab mağazasına aparır və “bunu 5 manata sat” deyir. Yəni kitab yayımının təşkilində pərakəndəlik var, sistem yoxdur».

Yazıçı Natiq Rəsulzadənin fikrincə, hər bir özəl nəşriyyat çap etdiyi kitab nüsxələrini Milli Kitabxanaya və bəzi dövlət kitabxanalarına göndərməlidir: «Bu gün kitabların əksəriyyətini özəl nəşriyyatlar çap edir. Problemin digər tərəfi hazırda kitabların böyük tirajlarla çap olunmaması ilə bağlıdır. Dövlət Proqramına əsasən min tirajlarla çap olunan nəşrləri çıxmaq şərtilə, müasir müəlliflərin 300-500 və ya 1000 nüsxəlik kitablarını paylamaq da mümkün deyil. Çünki respublikada yüzlərlə kitabxanalar var”. N.Rəsulzadə hesab edir ki, bu məsələdə Avropa ölkələri ilə, heç olmasa Rusiya ilə ayaqlaşmaq lazımdır: «Həmin ölkələrdə hər şey peşəkar səviyyədə qurulub. Mümkün deyil ki, müəllif öz kitabını qoltuğuna vurub hər hansı kitabxanaya müraciət etsin. Bu, rəsmi qaydada həyata keçirilməlidir. Özəl nəşriyyatların proqramına elə bir maddə daxil edilməlidir ki, onlar kitabları özləri kitabxanalara göndərsinlər. Müəllifin işi kitabı yazmaqdır. Kitabı satmağı və yaymağı bacarmaq lazımdır. Bu isə müəllifin işi deyil”. N.Rəsulzadənin fikrincə, ölkədə kitab yayımı üzrə mütəxəssislərə ehtiyac var. Belə ki, bu iş bizdə özfəaliyyət səviyyəsindədir. “Kitabxana bir yana, mağazalar da gərək kitabları qəbul etməkdə maraqlı olsunlar. İndi oxucu kitabdan uzaqlaşıb. Ancaq onu bu yolla kitaba qaytarmaq olmaz. Əgər kitab mağazalarının satıcısı əlini əlinin üstünə qoyub «Xəbərim yoxdur kitabınız satılıb, ya yox» deyirsə, nəşriyyatlar «Biz niyə kitabxanaya göndərməliyik?» deyə inad edirlərsə hansı irəliləyişə nail olmaq olar? Hər bir qurum öz işini yerinə yetirsə, bəlkə nəyəsə nail olmaq olar. Bəlkə onda oxucunu kağız üzərində yazılan kitaba qaytara bilərik. ».

Tələbat olan kitablar

“Biz nəşriyyatlarla müqavilə bağlayırıq və onlar kitablarını bizdə sərgiləyirlər”- deyən M.Ə.Sabir adına şəhər kitabxanasının müdiri Aliyə Kərimova həmçinin müəlliflərin öz kitablarını kitabxanaya hədiyyə etdiklərini bildirib: ”Ayrı-ayrı müəlliflərlə isə o qədər də əlaqə yaratmırıq. Sadəcə, oxucularla onların görüşünü təşkil edirik və müəlliflər kitablarının 1-2 nüsxəsini kitabxanaya hədiyyə edirlər”. Bakı şəhər Mədəniyyət və Turizm İdarəsindən kitabxanaya daxil olan nəşrlərin adətən bədii ədəbiyyat olmadığını qeyd edən A.Kərimova həmçinin müasir yazıçıların əsərlərinin də göndərilmədiyini bildirib: “Demək olar ki, onların arasında müasir ədəbiyyat yoxdur. Biz tələbat olan kitabların siyahısını tutur və maliyyə şöbəsinə müraciət edirik. Pul ayrılanda idarə kitabları alıb bizə göndərir”.

F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasının müdiri Şəhla Qəmbərova isə qeyd edib ki, kitabxanalarına daxil olan nəşrlərin siyahısı sorğu əsasında müəyyənləşir və oxucuların tələbatı əsas götürülür: «Hər adam kitab dərc edib bizə müraciət edirsə, biz o kitabı almaq fikrində deyilik. Tanımadığımız müəllifi və əsəri alıb heç vaxt fonda qoymuruq. Xüsusilə bizdə uşaq ədəbiyyatı olduğu üçün «bu kitabın oxucusu nə vaxtsa tapılar» deyə düşünmürük. Məktəb proqramlarında və sinifdənxaric oxularda nə yer alıbsa onlara uyğun olaraq fondumuzu təmin edirik. Biz özfəaliyyət şəklində işləyən nəşriyyatlarla işləmirik. Ona görə də seçimi özümüz edirik». Kitabxana müdiri hesab edir ki, bibliokomissiya olmalı və uşaq nəşrləri komissiyadan keçməlidir: “Heç olmasa kitabların nəşri haqqında rəy olmalıdır».

“Kitab klubu”nun əməkdaşı Dürdanə Ramazanlı nəşriyyatlarla müqaviləyə əsasən müəlliflərin kitablarının təqdimatlarını keçirdiklərini bildirib: “Eyni zamanda, müəlliflərin özləri ilə də ayrıca əməkdaşlığımız var. Müəlliflər kitablarını nəşr etdirəndən sonra kitab klubuna müraciət edir və gətirib təqdim edirlər. Biz də sonra həmin kitabların reklamları ilə məşğul oluruq. Kitab klubunun əsas missiyası nəşr olunan kitabların təbliğatını həyata keçirməkdir. Satış isə ikinci dərəcəlidir. Biz həmin kitabları Facebook səhifəmizdə reklam edir və saytımızda yerləşdiririk. Bizim nəşriyyatlarla qarşılıqlı əməkdaşlığımız var”.

Özəllərin özbaşınalığı

M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının elmi katibi Əminə Cəfərova qeyd edib ki, kitabxanaya kitablar həm müəlliflər, həm də nəşriyyatlar tərəfindən daxil olur. Belə ki, Milli Kitabxanada özəl nəşrlərlə bağlı problem yoxdur: «Kitabxana işi haqqında» qanuna görə nəşriyyatlar 4 ədəd kitab verirlər. Həmçinin müəlliflər tərəfindən də kitablar daxil olur. Bəzən isə müəlliflər hətta kitablarının elektron versiyasını da gətirirlər.

Amma deyə bilmərəm ki, qanuna 100 faiz əməl olunur. Bu, ümumiyyətlə, bütün sivil ölkələrdə problemdir. Bəzən müəllif «Öz hesabıma çap etdirmişəm» deyərək kitabı vermək istəmir”.

Milli Kitabxananın şöbə müdiri Gülarə İbrahimova da qeyd edib ki, qanuna görə özəl və dövlət nəşriyyatları çap etdirdikləri kitablardan Milli Kitabxanaya verməlidirlər: “Ancaq bu, özəl nəşriyyatların özbaşınalığıdır. Nəşriyyatlarla əlaqə saxlayanda deyirlər ki, müəllifin sifarişidir. Biz nəşriyyatlardan il ərzində 600-dən çox nüsxə alırıq. Ancaq bu, çap olunan kitabların hamısı deyil. Biz həmin nəşrlərin izinə düşür, əlaqə saxlayır, rəsmi məktubla müraciət edirik. Nəşriyyatlar pulla alın deyirlər. Bu, bütün kitabxanaların problemidir. Əvvəllər İnformasiya Nazirliyi fəaliyyət göstərirdi və qanunu icra edirdilər. İndi isə kitabları nəşr edirlər və kitabxanaya vermək istəmirlər. Səbəbini isə öz vəsaitlərinin hesabına çap etdirdikləri ilə əlaqələndirirlər. Məsələn, “Nurlan” nəşriyyatına yaxın düşmək olmur. Əlimizdə qanun olduğu üçün biz onlardan özümüz tələb edirik”.

“Kim kitab yaza bilər, kim yaza bilməz»

Ünvanına səslənən ittihamla razılaşmayan «Nurlan» nəşriyyatının direktoru Nadir Məmmədli “Kaspi”yə açıqlamasında lazımı kitabları Milli Kitabxanaya verdiklərini qeyd edib. Naşirin fikrincə, Milli Kitabxananı lazımsız kitablarla doldurmaq olmaz: «Biz özəl strukturuq. Bizə heç kim göstəriş verə bilməz ki, kitabları kitabxanaya verin. Nəşrləri o zaman vermək lazımdır ki, kitablar dövlət sifarişi ilə nəşr olunsun. Necə ola bilər ki, kimsə 100 kitab çap etdirir, onun da 5-6-nı kitabxanalara verəsən? Axı bizdə böyük tirajlar yoxdur. Özəl strukturun pulunu da ayrı-ayrı insanlar verir”. Bazar strukturuna göstəriş verməyin düzgün olmadığını qeyd edən N.Məmmədli ziyalıların adətən 100-150 kitab çap etdirdiyini bildirib: “Özünüz də bilirsiniz ki, onların pulu çox azdır. Biz həmin müəllifləri kitablarını kitabxanalara özbaşına versək, onların hüquqlarını pozmuş olarıq. Digər tərəfdən gərək Milli Kitabxana hər kitabı qəbul etməsin. Milli Kitabxanaya o kitablar verilməlidir ki, onlar milli dəyərləri qoruyur. Təsadüfi bir adam əlinə kitab götürüb həmin kitabxanaya verməməlidir. Çünki bizdə «Kim kitab yaza bilər, kim yaza bilməz» kriteriyası artıq yoxdur. Kimsə atası, anası və ya qohumları haqqında şeir yazır. Bu kitabların Milli Kitabxanaya verilməsinin nə əhəmiyyəti var? Biz çap olunan kitabları müəllifə veririk və o, özü kitabxanaya aparır. Biz gündə kitab nəşr edirik. Ona görə işimizi buraxıb hər gün kitabxanaya kitab apara bilmərik. Gərək kitabxana özü adam ayırsın ki, gəlib kitabları yığsın”.

Naşir hesab edir ki, dövlət kitabxanalara vəsait ayırır və onlar da müəlliflərin əsərlərini almalıdırlar: «Biz İSBN kodunu öz cibimizin pulu ilə alırıq. Üstəlik vergi də ödəyirik. Biz kitabları özümüz versək müəllifi narazı sala bilərik. Bunun üçün ya müəllifə əlavə pul versinlər, ya da dövlət kodun pulunu ödəsin». N.Məmmədli hesab edir ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyində kitabların qiymətləndirilməsi üzrə keçirilən müsabiqə zamanı seçilən kitablar üçün pul nəşriyyatların hesabına köçürülməməli, müəllifləri həvəsləndirmək üçün onların özünə verilməlidir.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kitabxana sektorunun müdiri Lətafət Məmmədova «Kitabxana işi haqqında» qanunu xatırlayaraq kitabxanalara dövlət və qeyri-dövlət nəşriyyatlar tərəfindən məcburi nüsxələrin verilməli olduğunu bildirib. Belə ki, kitabxanaların pulsuz məcburi nüsxələrlə təchizatına uyğun olaraq Milli Kitabxanaya 4 məcburi nüsxə, elmi kitabxanalara - AMEA-nın və BDU-nun kitabxanasına 2 məcburi nüsxə, o cümlədən, qəzet və jurnalların 2 məcburi nüsxəsi göndərilir: «Hər bir nəşriyyatın öz kataloqu olmalıdır. Onlar bütün kitabxanalara göndərməyə məcbur deyillər. Ölkədə yeni nəşrlərlə bağlı kataloq buraxılır. Əgər oxucuların tələbatı varsa həmin kitab kitabxana tərəfindən əldə edilir. Qanunu pozan nəşriyyatlar isə buna görə məsuliyyət daşıyırlar».

Göründüyü ki, ortada problem yox deyil. Qanunun icrasına məsuliyyətsiz yanaşmada isə təkcə bir tərəfi təqsirləndirmək də düz olmaz. Ən yaxşısı, hər kəsin öz vəzifəsini yerinə yetirməsi və Qanuna əməl olunmasıdır. Onda Qanunda dəyişikliyə də ehtiyac qalmaz...

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.-2014.-14 yanvar.-S.10.