“Teatr hər bir məmləkətin kültür səviyyəsinin aynasıdır”

2014-cü ildən ötən ilə - 2013-cü ilə boylananda olanları, keçənləri, yaşananları, uğurları, uğursuzluqları, yanlışları, doğruları görmək, duymaq, anlamaq, dərk edib qavramaq daha asan olur. Odur ki, biz də belə bir təcrübəni sınaqdan keçirtmək qərarına gəldik. Bu niyyətlə də üz tutduq teatr-tamaşa müəssisələrinə. İlk hədəfimiz Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı oldu. Teatra daxil olub, üz tutduq mətbuat katibi teatrşünas Elçin Cəfərovun (Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Memarlıq və İncəsət İnstitutunun “Teatr, kino və televiziya” şöbəsinin doktorantıdır...) otağına. Bir stəkan çayın xatiri böyük olar deyirlər, elə də oldu. Çay gəldi, söhbət başladı. Teatr sənətinin bitməz-tükənməz problemləri zamanımızı, biz isə çayımızı tükədə-tükədə Azərbaycan teatrının mövcud durumundan, insanların teatr sənətinə olan çoxstandartlı münasibətindən, gerçəklikdən, hazırda gedən proseslərdən, teatr sənətini, eləcə də bizi gözləyən proqnozlardan danışdıq. Söhbətimiz uzun olsa da, yazımız qısa olacaq. Çünki qəzet səhifəsini nəzərə alaraq, söhbət zamanı əldə olunan nəticə və qənaətləri ümumiləşdirib nəzərinizə çatdırmaq niyyətindəyik. Buyurun, oxuyun:

Azərbaycan teatrının mövcud durumuna baxış...

Milli teatr sənətimizin hazırkı durumunu optimist mövqedən yanaşaraq konstatasiya etsək, deyə bilərik ki, bu gün, Azərbaycan teatrı, bütövlükdə götürdükdə, yeni bir inkişaf mərhələsini yaşayır. Son illər ərzində Azərbaycanda teatr sənətinin hüquqi bazasının formalaşdırılması istiqamətində çox mühüm addımlar atılıb. “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” Qanun, Azərbaycan teatrının inkişaf etdirilməsi haqqında, Azərbaycan Teatrı 2009-2019-cu illərdə Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında, Azərbaycan Respublikasında Milli Teatr Gününün təsis edilməsi haqqında Dövlət Prezidentinin Sərəncamları, milli teatr sənətimizin 2009-2019-cu illərdəki inkişaf konsepsiyasını əks etdirən Dövlət Proqramı və digər hüquqi-normativ sənədlər paketi milli teatr sənətimizin gələcəyi haqqında ümidlə danışmağa imkan verir. Sözügedən Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan tədbirlərin dəqiq, keyfiyyətli və dürüst şəkildə həyata keçirilməsi Azəbaycan teatrını yeni, prinsipcə fərqli bir inkişaf mərhələsinə gətirib çıxara bilər.

Təbii ki, teatr uzun müddət durğunluq şəraitində yaşayıb. İndi Azərbaycan teatrının mövcud problemlərinin birdən-birə həll olunmasını, milli teatrımızın dünyanın qabaqcıl teatrları ilə rəqabətə tab gətirə biləcək səviyyəyə yüksəlməsini, tamaşaçı məsələsinin, maddi-texniki, kadr, təşkilatlanma və s. problemlərin tam həllini gözləmək sadəlövhlük olardı. Milli teatr sənətimiz uzun illər boyu içində bulunduğu sistemli böhrandan yalnız sistemli islahatlar vasitəsilə çıxa bilər ki, bu islahatların ilkin mərhələsi də artıq başa çatıb, bir sıra irimiqyaslı tədbirlər həyata keçirilib. Bunlara misal olaraq, Mədəniyyət və Turizim Nazirliyinin təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə ard-arda iki il keçirilən Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransını göstərə bilərik. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, cari ilin noyabr ayının birinci ongünlüyündə III Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransının keçirilməsi nəzərdə tutulub. Respublikada fəaliyyət göstərən teatrların madii-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, gənc teatr rejissorlarının, aktyorların, teatrşünasların, teatr rəssamlarının, eləcə də texniki işçilərin xarici ölkələrdə təcrübə mübadilələrində, beynəxalq seminarlarda, ustad dərslərində, forumlarda, konfranslarda və s. bu tipli tədbirlərdə iştirakı, teatrlarımızın bir sıra beynəlxalq festivallara qatılması, dünyanın müxtəlif ölkələrinə qastrol səfərlərinin təşkili artıq müəyyən inkişafın göstəricisidir.

Teatra münasibət...

Son zamanlar, belə bir fikir formalaşıb ki, internetin sürətlə insanların həyatına daxil olması, texnologiyanın inkişafı teatra marağı öldürür, onu arxa plana atır. Bu fikrin haqlı olduğunu təsdiq etmək qeyri-korrekt olar. Belə ki, zaman-məkan sənət növü olan teatr tamam başqa bir sənətdir, “insanın ruhunun yaşamı”nı əks etdirən bu canlı sənət növünə nekroloq yazmağa tələsənlər yanılırlar. Teatr prosesi qarşısıalınmaz bir prosesdir. Bu prosesi ləngitmək, ritmini pozmaq olar, amma tamamilə dayandırmaq qeyri-mümkündür. Bu gün mövcud olan teatr sistemi dağılsa, bir çox teatr-tamaşa müəssisələri bağlansa belə, Azərbaycanda teatr prosesi həmişə davam edəcək.

Teatr tamaşaçısını tanıyıb, öyrənməyə çalışırsa, izləyicisini müəyyən mənada teatra cəlb edirsə, deməli, həmin teatr hər zaman öndə deməkdir.

Gerçəklik...

Keçmiş sovet dövrdə teatrlar tam şəkildə dövlət büdcəsindən maliyyələşirdi. Yəni, tamaşa hazırlanmasından tutmuş, kommunal xərclərə qədər bütün xərclər dövlət tərəfindən qarşılanırdı. Teatr-tamaşa müəssisələrinin heç biri pul qazanmaq barədə düşünməyə məcbur deyildi.

Bazar iqtisadiyyatı dövrünün teatrı isə dövlət tərəfindən yalnız işçilərin maaşı və dövlət sifarişi üsulu ilə hazırlanan tamaşaların xərcləri ilə təmin olunur.

Bazar iqtisadiyyatının teatrı, əgər belə demək mümkünsə, gəlirini özü qazanmalı, özü-özünü dolandırmalıdır.Teatrın gəliri isə ancaq biletlərin satışından əldə olunur. Təəssüf hissi doğursa da, bu gerçəklikdir – bu gün Azərbaycanda tamaşaçı auditoriyası elə də geniş deyil ki, tamaşalara bilet satışından əldə olunan gəlirlə mövcud olan bütün maddi problemləri həll etmək mümkün olsun. O ki qaldı, sponsor, donor və mesenatların teatr sənətinə maddi vəsait ayırmasına, yenə də təəssüf ki, bu gün Azərbaycan gerçəkliyində bu barədə ümumiyyətlə danışmaq yersizdir. Əslində, sponsor fəaliyyəti haqqında mövcud qanunvericilik aktları da teatr sənətinə maddi vəsait ayrılmasını stimulılaşdırmır. Buna görə, bu gün teatrlarımızın çoxu ciddi maddi problemlərlə üzləşir.

Proses...

Akademik Milli Dram Teatrında ötən illər ərzində çox sayda yeni tamaşalar hazırlandı. Həm klassik, həm də müasir milli və dünya dramaturgiyasının nümunələri teatrın repertuarına daxil edildi. Hazırda paralel şəkildə 4 yeni tamaşanın məşqləri gedir. Teatr artıq bir neçə nüfuzlu beynəlxalq festivalda iştirak edib, kollektivin müxtəlif ölkələrə qastrol səfərləri uğurla həyata keçir. Sevindirici haldır ki, gənclərin teatr sənətinə marağı artmaqdadır. Həmçinin istedadlı, maraqlı, cəsarətli gənc rejissorlarımız, aktyorlarımız var və onlara öz potensialını göstərmək üçün geniş imkanlar yaradılır. Akademik Milli Dram Teatrının nəzdində fəaliyyət göstərən Teatr Studiyası da gələcəkdə istedadlı gənclərin teatra cəlb olunmasına şərait yaradacaq.

Proqnoz...

Bir sözlə, bu gün Akademik Milli Dram Teatrında gərgin yaradıcılıq prosesi gedir. Bu prosesin nə ilə nəticələnəcəyini, qarşıya qoyulan strateji məqsədlərə nə dərəcədə nail olunacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. Amma ümid edirik ki, görülən işlərin hər biri milli teatr sənətimizin inkişafına təkan verəcək.

Arzu-istək...

Bir məqamı da vurğulamağı lazım bilirik ki, teatr sənətinin inkişafının qeydinə qalmaq təkcə teatrda çalışan insanların qayğısı olmamalıdır. Əgər bir millət kimi formalaşmaq, milli-mənəvi dəyərlərimizi qorumaq, mədəniyyətimizi dünya miqyasında tanıtdırmaq istəyiriksə, hər birimiz, cəmiyyətin hər bir fərdi teatr sənətinin inkişafını (ən azı) istəməlidir. Çünki Atatürkün dediyi kimi, “Teatr hər bir məmləkətin kültür səviyyəsinin aynasıdır”.

*** *** ***

Necə deyərlər, nəticə heç nə, proses hər şey. Əsas odur ki, teatr prosesimiz öz tempo-ritmiylə (arada axsayaraq, bəzən isə işıq sürətilə) yoluna davam etməkdədir. Artıq vaxt çatıb, vədə yetişib, bizə də yol görünməkdədir. Teatrşünas Elçin Cəfərova bizə göstərdiyi köməkliyə, xoş münasibətə və isti çaya görə, təşəkkürümüzü bildirib üz tuturuq növbəti teatr-tamaşa müəssisəsinə. Hansı teatr-tamaşa müəssisəsinə, bax, o da qalsın qəzetimizin gələn sayına...

Altay Cəfərsoy

Kaspi.-2014.-18-20 yanvar.-S.10.