Azərbaycan və Türkiyə arasında mədəniyyət körpüsü

Məlahət Abbasova: “İstanbul Şəhər Teatrında iş yoldaşlarım mənə deyirlər ki, sən buranı Azərbaycan teatrına çevirmisən”

Sona Vəliyeva: “Hüseyn Cavidin daxili ləyaqəti sənət idealına son dərəcə uyğunlaşmışdı”

Ötən gün əməkdar incəsənət xadimi, rejissor, Azərbaycanın adını qardaş Türkiyədə tanıdan, yüksəklərə qaldıran istedadlı aktrisamız Məlahət Abbasova qızı Sudə ilə “Kaspi” ailəsinin qonağı oldu. “Kaspi” qəzetinin təsisçisi, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Sona Vəliyeva ilə dəyirmi masa ətrafında onun yaradıcılıq dünyasından söhbət açdıq.

Məlahət xanım çalışdığı İstanbul Şəhər Teatrında yaxın zamanlarda Hüseyn Cavidin “İblis” əsərini səhnələşdirəcəyindən ağızdolusu danışdı. Bildirdi ki, bu əsərin səhnəyə qoyulmasında əsas məqsəd türkçülüyün təbliği, türkçülüyün türk dövlətləri arasında birliyə səbəb olması ilə başlanacaq tərəqqi, inkişaf və ürəklərdə qurulan əbədi turan ideyasıdır. Bu barədə Sona xanım Vəliyeva ilə ətraflı müzakirələr aparan M.Abbasovanın fikirlərini ixtisarla sizlərə təqdim edirik.

- İlk olaraq “əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adına layiq görüldüyünüz üçün Sizi təbrik edirik. Belə bir mükafata layiq görüləcəyinizi gözləyirdinizmi?

- Əslində, gözləyirdim. Türkiyədə olduğum müddətdə xalqım mənə çox dəstək oldu. Azərbaycan xalqı bilir ki, mən orada vətənim üçün çalışıram. Bizim dövlətimiz qədər sənət adamına sahib çıxan ikinci bir dövlət yoxdur. Bu ada layiq görüldüyümü eşidən türk sənət yoldaşlarım təəccüb içində idilər. Onlar mənə sual edirdilər ki, axı sən Azərbaycanda deyilsən, bu adı sənə necə verdilər? Mən də onlara bildirdim ki, mənim Azərbaycanla bağlı işlərimi dövlətim çox yaxşı bilir. Azərbaycan xalqı heç vaxt öz sənətçisini tək buraxmır. Hər kəs üçün fəxri ad almaq çox qiymətlidir. Ancaq vətəndən kənarda yaşayan bir insan üçün bu, çox qürurverici haldır. Onlar gördülər ki, mən Azərbaycanda olmasam da, dövlətim hər zaman mənim arxamdadır. Mənə hər zaman söyləyirdilər ki, sən bizim qəhrəman qızımızsan. Mən də dövlətimi tanıyıram və bilirdim ki, əvvəl-axır mənim bu nailiyyətlərimi qiymətləndirəcəklər.

Azərbaycanlı qadın kimi Türkiyənin ən çox tanınmış teatrlarından birində çalışıram. Bir növ aktrisalıq fəaliyyətim kölgədə qalıb, daha çox Azərbaycan əsərlərini repertuara daxil etməyə çalışıram. Teatrdakı iş yoldaşlarım mənə deyirlər ki, artıq sən bizim teatrı Azərbaycan teatrına çevirmisən (gülür). Bu yaxınlarda Hüseyn Cavidin “İblis” əsərinə razılıq verildi. Həmin əsərin repertuarımıza daxil olacağını eşidəndə sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Yanvarın 22-də isə “Müsyö Jordan dərviş Məstəli Şah” əsərinin icazəsini aldıq və həmin tamaşa da yaxın zamanlarda bizim repertuarımıza daxil olacaq. Mən bunlarla kifayətlənməyəcəm, Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” və “Dəli yığıncağı” əsərlərini də repertuara daxil etməyi düşünürük.

Sona Vəliyeva:

- Doğrudan da siz oranı Azərbaycan teatrına çevirmisiniz. Bu bizim üçün çox sevindirici haldır. “Müsyö Jordan dərviş Məstəli şah” tamaşasını oynayan yaradıcı heyət güclü komandadan ibarətdirmi? Ola bilərmi ki, bir neçə aktyoru buradan aparıb müştərək şəkildə həmin tamaşanı nümayiş etdirəsiniz? Bizim rejissorların quruluşunda və aktyorların ifasında həmin komediyaya dəfələrlə müraciət olunub. M.F.Axundov Azərbaycanda maarifçiliyin əsasını qoyduğu üçün onun ideyaları həm də bəşəri ideyalardır. Azərbaycanın belə dramaturqlarını vətəndən kənarda tanıtmaq çox təqdirəlayiq haldır.

Məlahət Abbasova:

- Bunun üçün biz teatr rejissoru, aktyor Cahangir Novruzovu bu layihəyə dəvət edəcəyik. Əsəri Cahangir müəllim tərcümə edib. Bu layihəni o, Adana teatrında həyata keçirib və çox da uğurlu alınıb. Bizim milli teatr ruhumuz tamam başqa şəkildə yoğrulub. Hesab edirəm ki, türklər bunun mahiyyətini və alt qatlarını tam başa düşməzlər. İstəyirəm ki, “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” tamaşasında milli geyimlərimiz, adət-ənənələrimiz özünü büruzə versin.

- Məlahət xanım, “Mahmud və Məryəm” filmindən sonra iki ölkə arasında müştərək bir layihə gözlənilirmi?

- Əslində gözlənilir. Bizim belə layihələrimiz var. Müqavilələr imzalanmadığı üçün tam dəqiq deyə bilmərəm. Ortaq bir əsər tapıb həm Azərbaycan, həm də Türkiyə aktyorlarının bu tamaşada oynamağını istəyirik. İndi əsər axtarışındayıq.

- İki ölkə arasında kino və teatr sahəsində körpü rolu oynaya biləcək bir şirkət qurmağı düşünürsünüzmü?

- Artıq mən o şirkəti qurmuşam. Açığı, o hələ fəaliyyətə başlamayıb. Məqsədimiz şirkət qurub, film çəkib Türkiyədə və eləcə də digər xarici ölkələrdə filmlərimizi tanıtmaqdan ibarətdir. Bu layihəyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyimiz də dəstək olur. Bizdə film çəkib dünyaya nümayiş etdirmək kimi layihələr yoxdur. Türkiyədə iş adamları, sponsorlar seriallara, filmlərə böyük pullar yatırırlar. Bizdə bu sistem formalaşmayıb. Bizim iş adamlarımız sanki film sektoruna daxil olmağa, onlara pul yatırmağa qorxurlar. Bilmirəm onlar qorxurlar, yoxsa bu sahədə maraqlı deyillər, hər şey ola bilər. Əminəm ki, bir neçə şirkət dəstək olduqdan sonra digərləri də onun ardınca filmə sərmayə yatıracaqlar. Bu gün Türkiyədə film sektoru çox yüksəklərdədir. Adi bir filmə baxmaq üçün kinoteatrlara 6-7 milyon insan yığışır. Bizimkilər də əvvəl-axır bu yola gələcəklər. Çünki bu zərurətdir.

- Siz Azərbaycan tamaşaçılarının yaddaşında “Nargilə” obrazı ilə qalmısınız. Necə düşünürsünüz, Nargilə sizin üçün bir tramplin rolunu oynadı?

- Mənim səhnə həyatımın, yaradıcılığımın bütün qapılarını açan məhz Nargilə obrazı oldu. Hər bir uğurumun başında məhz Nargilə dayanır. Nargilə ilə mənim üzümə böyük qapılar açıldı. Tələbə olduğum halda Akademik Milli Dram Teatrına təyinat aldım. Burada bir obraz canlandırdım. O tamaşa ilə biz Türkiyəyə qastrola getdik. Orada bəyənildim. Türkiyədəki ailə ilə yaxından tanış olduqdan sonra ailə qurdum. Yəni, Nargilə obrazı mənim bütün həyatımı dəyişdi.

- Türk tamaşaçılarını teatral hesab etmək olarmı?

- Türkiyəlilər teatrı sevən xalqdır. Mənim hazırladığım tamaşalara bir ay əvvəlcədən biletlər bitir. Elçinin “Şekspir” əsərini səhnələşdirdim və o, səkkiz mükafata layiq görüldü. Türkiyə teatrları içərisində ən çox mükafat alan teatrlar sırasına daxil oldu. Beş aktyorumuz ilin ən yaxşı aktyoru seçildi. 127 teatrın içindən həm dekorasiya, həm də ssenari baxımından bizim teatrımız seçildi. Bu, bizim üçün sevindirici haldır. Ümumiyyətlə, Türkiyədə sənət insanlarının həyatı Azərbaycandakı aktyorlara nisbətən çox çətindir. Bizim yeddi səhnəmiz var və orada hər gün tamaşa oynanılır. Belə halda, aydındır ki, yorğunluq, stress çox olur. Azərbaycan teatrlarında yalnız bir səhnə olduğu üçün işləmək daha asandır. Biz hər il 30-dan çox tamaşa hazırlayırıq. Bu da az göstərici deyil. Bizim teatr tamaşa istehsal edən maşın kimidir. Heç bir aktyorumuz işləmədən oturmur.

- Teatrınızda xalq yazıçısı, əməkdar incəsənət xadimi Elçinin üç əsərini səhnələşdirmisiniz. Maraqlıdır, Elçinin əsərləri ilə türkiyəli tamaşaçıların nəbzini necə tutursunuz?

- Türkiyəlilər Elçinin əsərlərini çox sevir. Ümumiyyətlə, onlar üçün izlədikləri tamaşanın müəllifi deyil, əsərin verdiyi mesaj önəmlidir. Mənim vəzifəm Azərbaycan yazıçılarını türk xalqına sevdirməkdir. Elçinin “Qatil” əsərini səhnələşdirdikdə gördüm ki, tamaşaçı bu əsərə çox meyil göstərdi. Bir də ki, türk tamaşaçısı sərtdir. Tamaşanı izlədikdə, ilk 10 dəqiqə onların xoşuna gəlmirsə, zalı yarımçıq tərk edirlər. Həmin tamaşa 3 il bizim repertuarda qaldı. “Şekspir” tamaşasını səhnəyə qoyanda inanmırdım ki, o, bu qədər müvəffəqiyyət qazanar. 24 ildir Türkiyədə yaşayıram, bilirəm ki, hər əsəri orada səhnələşdirmək olmaz. Əminəm ki, “İblis” əsəri də türk tamaşaçıları tərəfindən böyük maraqla qarşılanacaq. İndiyədək Hüseyn Cavid Türkiyədə çox az tanınırdı. Bir azərbaycanlı qızı kimi mənim ən böyük vəzifəm Hüseyn Cavidi türk xalqına tanıtdırmaqdan ibarətdir.

Sona Vəliyeva:

- “İblis” əsərində elə mesajlar var ki, hazırda Türkiyə də onun taleyini yaşayır. Suriya olayları bir tərəfdən, PKK ilə bağlı durum, təriqətçilərin meydan açması və belə bir vaxtda bu əsərin təsir gücü türkçülüyün qorunması və tətbiq olunmasında böyük əhəmiyyətə malikdir. Düşünürəm ki, bu gün həmin əsərin səhnələşdirilməsi türk tamaşaçılarının böyük marağına səbəb olacaq.

Məlahət Abbasova:

- Mən elə bir “İblis” səhnələşdirməyi düşünürəm ki, o, bizim adi insanlardan biri olsun. Mənim üçün əsərin içindən verilən mesaj çox mühümdür. Bizim iblisimiz normal insanlar kimi geyinəcək və tamaşaçıların içərisində oturacaq. Biz hamımız iblis ola bilərik. Mənə görə pislik edən hər kəs iblisdir. Mən istəyirəm ki, film versiyasından istifadə edərək Qarabağ hadisələrindən cüzi də olsa orada göstərək. Çox gözəl bir tamaşa düşünmüşük. Ən böyük xəyalım odur ki, aktyorlarımızla bərabər Azərbaycana gələk, burada həmin tamaşanı nümayiş etdirək və Hüseyn Cavidin məzarına gedib ziyarət edək.

Sona Vəliyeva:

- Biz istəyirik ki, “İblis” tamaşasının premyerası Azərbaycan tamaşaçılarına da göstərilsin. Bunun üçün indidən çalışırıq ki, tamaşanın premyerasını birbaşa yayımlama imkanını əldə edək. Hazırda dünya iblisin əlində əsirə çevrilib. Onu tamaşaçılara müasir şəkildə çatdıra bilsək, mənə elə gəlir ki, böyük mesaj ötürmüş olarıq.

Məlahət Abbasova:

- Hüseyn Cavidi əvvəldən tanısaq da, Sona xanım onu mənə daha çox sevdirdi. Onun əsərlərini oxusam da, hansısa bir əsərini səhnələşdirəcəyimi düşünmürdüm. Hüseyn Cavidin kitabının Türkiyədə təqdimatından sonra düşündüm ki, nə üçün bizdə olmasın. Ancaq biz o əsərə bir qədər dəyişiklik edəcəyik. Onu türklərin anlayacaqları bir dildə təqdim etməyi düşünürük.

Sona Vəliyeva:

- Onun vəsiyyətində var ki, imlasına toxunulmamalıdır, yəni onun dilinə toxunmaq olmaz. Onun amalında ortaq türkcə yaratmaq ideyası vardı.

Məlahət Abbasova:

- Hüseyn Cavidin əsərlərini bütün rejissorlar səhnəyə qoymaq istəyər. Azərbaycandan böyük bir yol qət edərək gəlib İstanbul Universitetində Hüseyn Cavidi bu cür tanıtmaq böyük bir ürək istəyir. Həmin təqdimat məni çox düşündürdü. O zaman fikirləşdim ki, nə üçün bizim teatrda Cavidin əsərlərinə yer ayrılmasın? Bu gün bir azərbaycanlı qadın olaraq onu səhnələşdirmək üçün hər bir imkanım var. Hüseyn Cavidi daha geniş şəkildə insanlara təqdim edib, onu tanıtmaq imkanım əlimdə varkən, nə üçün bunu etməyim? - bu sualı özümə çox verdim. Bu işdə teatrımızın rəhbəri Saleh Efleoğlu da mənə çox dəstək oldu. O, ümumiyyətlə Azərbaycan xalqını çox sevir. Onlar əsəri oxuduqda onu çox bəyəndilər. İndiyə kimi bir neçə əsər səhnələşdirsəm də, Hüseyn Cavidin yeri başqadır.

Sona Vəliyeva:

- Hüseyn Cavidin hər hansı bir işini əlimizə aldıqda, sanki onun ruhu bizə kömək olur. O, Azərbaycan ədəbiyyatının söz və fikir zadəganıdır. Daxili ləyaqəti sənət idealına son dərəcə uyğunlaşmışdı. Bəlkə də bu sənət idealı, onun daxili ləyaqəti, onun əbədiyaşar olmasına yollar açdı.

- Belə görünür, çalışdığınız teatrın repertuarı Azərbaycan dramaturqlarının əsərləri ilə zəngindir.

Məlahət Abbasova:

- Əlbəttə. Hər il teatrda bir Azərbaycan əsəri səhnələşdiririk. İlk səhnələşdirdiyimiz əsər Bəxtiyar Vahabzadənin “İkinci səs” əsəri idi. O əsəri də mən tərcümə etdim. Türkiyədə türk kitabxanasına gedəndə, müraciət etdim ki, hansısa bir Azərbaycan əsərini mənə versinlər. Təəssüflər olsun ki, türk dilində bir dənə də olsun Azərbaycan əsəri yox idi. Türkiyənin indiki prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da bu məsələdə bizə çox kömək etdi. Demək olar ki, o indiyə kimi heç bir tamaşada iştirak etməyib. Bəxtiyar Vahabzadənin “İkinci səs” tamaşasını izləmək üçün isə böyük bir tort alıb, teatra gəlmişdi. Teatr müdirinin isə bundan xəbəri yox idi. Mənə söylədilər ki, tamaşanı beş dəqiqə gec başlayaq, səbəb isə baş nazirin teatrımıza gəlməsidir. «İkinci səs» həm də mənim həmin teatrda ilk rejissorluq işim idi. O, Bəxtiyar Vahabzadəni çox sevir. Tamaşa bitdikdən sonra kulisə keçdi və bütün yaradıcı heyəti təbrik etdi. Yaradıcı heyətlə bərabər çay süfrəsinə əyləşdi. Mənə söylədi ki, “sən iki ölkə arasında mədəniyyət körpüsü rolunu oynayırsan. Sənə verdiyim ilk vəzifə isə iki ölkə arasında mədəniyyət elçisi olacaq. Bunun üçün əlimdən gələn bütün köməkliyi göstərəcəm”. Həmin gündən etibarən mənim ikitərəfli fəaliyyətlərim başladı. Ondan sonra Anarın “Təhminə və Zaur”, Elçinin “Qatil”, “Şekspir” əsərləri səhnəyə qoyuldu. Hazırda Həsən Həsənovun “Brüsseldən məktublar”, Elçinin “Arılar arasında”, Hüseyn Cavidin “İblis” kimi əsərləri və Mirzə Fətəli Axundovun “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” komediyası bədii şuradan keçərək repertuara daxil edilməsi üçün icazə alınıb. Azərbaycan dramaturqları ilə bağlı planlarım çoxdur. İnşallah yaşayarıq, görərik.

P.S: Məlahət Abbasovanın Türkiyənin bir neçə serial və filmlərində rol alan qızı Sudənin Azərbaycan və Türkiyə mətbuatına verdiyi ilk müsahibəsini isə qəzetimizin növbəti sayında oxuya bilərsiniz.

Xəyalə Rəis

Kaspi.-2015.-5 fevral.-S.9.