Qlobal iqtisadi böhrandan xilas olmağın yolu yeni valyutadadır

Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevin fikrincə, bu, fövqəlmilli, siyasi faktorlardan asılı olmayan yeni bir valyuta olmalıdır

Dünyada bir çox iqtisadi böhranlar olub. Lakin ilk böyük iqtisadi böhran 1929-cu ildə baş verib. Bu böhran əsasən ABŞ-da başlamış, sonra isə Avropanı bürümüş və əsasən də sənayeləşmiş ölkələri əhatə etmişdir. Məsələ burasındadır ki, 2007-ci ilin ortalarında özünü hiss etdirən və 2008-2009-cu illərdə daha da şiddətlənərək dalğavari şəkildə bir çox ölkələrə yayılan, demək olar ki, dünyanın əksər ölkələrini öz cənginə alan növbəti qlobal iqtisadi böhran da elə ABŞ-dan başlamışdır. Üstündən təqribən on il keçsə də, dünyanın inkişaf etmiş dövlətləri hələ də bu qlobal iqtisadi böhrandan çıxmaq üçün yollar axtarmaqdadırlar.

Qazax xalqının milli lideri, Qazaxıstanın prezidenti Nursultan Nazarbayevin bu günlərdə mətbuatda yer alan qlobal iqtisadi böhrandan çıxmaq üçün fəaliyyət planı dünya mətbuatının da aktual mövzusuna çevrilib. Odur ki, oxucularımız üçün də maraq kəsb edəcəyini nəzərə alaraq, onu təqdim etmək qərarına gəldik. Burada hər şey Nursultan Nazarbayevin məşhur kəlamı üzərində qurulub : "Əvvəlcə iqtisadiyyat, sonra siyasət”. Qazaxıstan rəhbərinin fikrincə, böhrandan qurtulmaq üçün bütün dövlətləri birləşdirən vasitə –əlbəttə ki, yeni valyuta olmalıdır. Bu, fövqəlmilli , maksimal dərəcədə siyasi faktorlardan asılı olmayan vahid bir valyuta olmalıdır.

Hər şey vahid olmalıdır!

Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev qlobal iqtisadi böhrandan çıxış yolu kimi bütün dünya dövlətlərində istifadə ediləcək fövqəlmilli valyutanın hazırlanması ideyası ilə hələ bir neçə il bundan əvvəl çıxış edib. Onun bu barədəki məşhur bəyanatı düz 7 il bundan əvvəl Hindistanın paytaxtı Dehlidə keçirilən iqtisadi forumda çıxışı zamanı səslənib. Forumda çıxış edən Qazaxıstan prezidenti, hər şeydən əvvəl, qlobal iqtisadi böhrandan xilas olmaq vasitəsi kimi bütün dünya üzrə fövqəlmilli valyuta sisteminin yaradılmasının zəruriliyini vurğulayıb. Onun fikrincə, bu yeni sistemin işlək mexanizmə çevrilməsi üçün, o, maksimal dərəcədə universal və mənfi təsirlərdən kənar olmalıdır. Nursultan Nazarbayev forumdakı çıxışında demişdi: "Belə hesab edirəm ki, bu tədbirlərin əsas məğzi ondan ibarət olmalıdır ki, biz dünya üzrə ədalətli valyutaya sahib olmalıyıq, özü də, bu, indiki kimi, yalnız bir emitet olmamalıdır. Bir emitetin hökmranlıq etməsi – bu, nə demokratikdir, nə həmin valyutanın azad olması deməkdir, nə onun rəqabətə davamlılığıdır, nə də ki, nəzarət edilə bilən dünya valyutası deməkdir. Bununla yanaşı, yeni valyutanın işləməsi üçün, dünya ölkələri malların mübadiləsi məqsədilə vahid gəlirlilik əmsalının da müəyyənləşməsində razılığa gəlməlidirlər. Bu isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) tərəfindən qəbul olunmalı, eləcə də həmin təşkilatın müvafiq komissiyaları tərəfindən bu prosesə nəzarət olunmalıdır”. Qazaxıstan prezidentinin sözlərinə görə, belə mexanizmin praktikada tətbiq olunması tamamilə mümkündür. Vahid valyutanın BMT tərəfindən qəbul edilməsindən əlavə, bu, dünyanın əksər ölkələri tərəfindən ratifikasiya olunmuş "Dünya valyutaları haqqında” Qanunla da təsdiq olunmalıdır. "Bu bazarda hazırda dünyada mövcud olan hər hansı bir valyutanın, yaxud emitet qruplarının hər hansı birinin üstün olması qəti şəkildə yolverilməz olmalıdır. Belə bir sistemin mövcudluğu bəşər tarixində ilk dəfə olaraq tam qanuni və dünya üzrə legitim olan vahid valyutanın yaradılmasının əsasını təşkil edə bilər. Vahid valyutanın yaradılmasında mütləq şərt onun fövqəlmmilli, eləcə də nağdlaşdırılmayan və sabit olmasıdır. Bu yeni valyutanın kursu isə heç bir şərt daxilində dünya valyutalarının məzənnələrinin düşüb-qalxmasından asılı olmamalıdır. Belə olduğu halda, yeni valyuta sistemi, dünyadakı mövcud valyuta sistemini dağıtmayaraq, uzunmüddətli və sabit infrastruktur layihələrinə investisiyalar yatırmağa və operativ əməliyyatlar həyata keçirməyə şərait yarada bilər” , - deyə Qazaxıstan prezidenti çıxışı zamanı vurğulayıb.

İslahatların formaları

Qeyd edək ki, Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev analoji bəyanatı ötən il BMT Baş Assambleyasında çıxışı zamanı da səsləndirib. O, üzv dövlətlərə səslənərək, qlobal, dünyanı bürüyən qlobal böhrana qarşı səylərin birləşdirilməsinin zəruriliyini vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu məqsədlə BMT-nin yaradılmasının 100 illiyinə həsr olunan "Qlobal Strateji Təşəbbüslər Planı- 2045” hazırlamaq, mövcud beynəlxalq mexanizmlər sistemini təkmilləşdirmək, eləcə də müasir şəraitdə fəaliyyətdə olan real sistemlərə yenilərini əlavə etmək lazımdır. Bu sxemdə vahid valyutaya, təbii olaraq, önəmli yer verilməlidir. Bundan əlavə, Nursultan Nazarbayev sözügedən toplantıda çıxışı zamanı BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurasının Qlobal İnkişaf Şurasına çevrilməsinin zəruriliyini bildirib. Şuranın tərkibinə iştirakçı dövlətlər tərəfindən BMT-nin Baş Assambleyasında seçilən, eləcə də təşkilatın ixtisaslaşdırılmış qurumlarının və Beynəlxalq Valyuta Fondunun(BVF) rəhbərliyi daxil edilməlidir. Layihəyə əsasən, sözügedən quruma qlobal iqtisadi tənzimləmə funksiyasının verilməsi nəzərdə tutulur. Qurumun əsas vəzifəsi isə qlobal iqtisadi inkişafın dayaqlarını təşkil edə biləcək ümumdünya layihələrinin reallaşdırılmasından ibarət olacaq. Nursultan Nazarbayevin qənaətinə görə, belə bir mexanizmin yaradılması qlobal böhran risklərini azaltmaqla yanaşı, dövlətləri milli iqtisadi və sosial siyasəti həyata keçirirkən daha məsuliyyətli olmağa vadar edəcək. Bu, həm də dünyanın gündəmində olan bir sıra aktual məsələlərin, o cümlədən terrorizm, dövlətlərin məhv olma təhlükəsi, miqrasiya və digər mənfi meyllərin həllinə imkan yaradacaq. Qazaxıstan prezidenti çıxışı zamanı iqtisadi böhranın nəticələrinin, eləcə də yoxsulluq, savadsızlıq və işsizlik kimi mənfi meyllərlə elə iqtisadi metodlarla da mübarizə aparmağın vacibliyini vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu məqsədlə ilk növbədə dünya miqyasında aktiv və qlobal antiböhran tədbirlərinə başlamaq lazımdır. Eyni zamanda BMT-yə üzv olan dövlətlər də öz ölkələrinin maliyyə sistemlərində bir sıra prosedurlara əməl etməli, qayda-qanun yaratmalıdırlar.

"XXİ əsrdə dünyaya yeni keyfiyyətdə maliyyə mexanizmləri lazımdır. Odur ki, BMT-yə üzv dövlətlər qlobal dayanıqlı inkişaf və çiçəklənmənin məqsəd və vəzifələrinə cavab verən fövqəlmilli valyutanın yaradılması üçün səylərini birləşdirməlidirlər”, - deyə Nursultan Nazarbayev çıxışında vurğulayıb.

Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, Qazaxıstan liderinin qlobal iqtisadi böhrandan xilas olmaq üçün söylədiyi təkliflərlə bağlı dünyanın tanınmış, nüfuzlu şəxsləri tərəfindən rəylər səsləndirilməkdir. Tanınmış alim, iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Robert Mandellanın fikrincə, Nursultan Nazarbayevin təklif etdiyi model praktiki cəhətdən çox çətin olsa da, ümumilikdə bu layihə diqqətəlayiqdir. "Prezident Nursultan Nazarbayevin irəli sürdüyü təkliflə tam şərikəm. Düşünürəm ki, bu məsələdə o, çox doğru yoldadır. O ki qaldı qlobal valyutanın əsas prinsiplərinə, bunun üçün müxtəlif sistem və yanaşmalar mövcuddur. Bunlardan biri regionlaşdırmadır ki, Avropada, Asiyada, yaxud da Afrikada xüsusi valyuta yaratmaq olar. Əgər qlobal yanaşma öz bəhrəsini verməzsə, bu regionlaşdırma metodundan istifadə etmək olar”, - deyə Nobel mükafatçısı KİV-ə müsahibəsində vurğulayıb.

Digər bir tanınmış ekspert, iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatçısı Edmund Felps Qazaxıstan prezidentinin təklifi ilə tam razılaşmasa da, onu bir ideya kimi yüksək dəyərləndirib: "Dünyada 90-dan artıq valyutaya sahib olmağın heç bir mənası yoxdur. Odur ki, bu təklifi-ideyanı çox yüksək qiymətləndirirəm. Lakin buna baxmayaraq, yeni dünya valyutasının yaradılması ciddi araşdırmalar tələb edir. Bu valyutanın daha sabit olması üçün mütləq çevik mexanizm işləyib hazırlamaq lazımdır”, - deyə Edmund Felps vurğulayıb.

Göründüyü kimi, təqribən on ilə yaxın bir müddətdə dünya ölkələrini öz cənginə alan qlobal iqtisadi böhrandan çıxmaq üçün real təklif və ideya artıq ortadadır. Qalır təkcə onun reallaşdırılması. Bu işdə dünya dövlətləri öz səylərini nə qədər tez birləşdirsələr, prosesə bir o qədər də tez başlamaq olar.

Fuad

Kaspi.-2016.-26 oktyabr.-S.10.