“Artıq sevincin arxasınca düşmürəm”

80 yaşını qeyd edən Müsyö Jordan çox yorulduğunu deyir

Məşhur aktyor Sergey Yurskiy üçqat yubileyini 80 yaşını, səhnə və kino fəaliyyətinin 60, Moskva Teatrında çalışmasının 35 ilini qeyd edir. Onu bütün dünya «Qızıl oğlaq» filmindəki Ostap Bender rolunun virtuoz ifaçısı kimi tanıyır. Bu gün isə aktyorun filmoqrafiyasında 100-dən artıq rol var. Bu rollar sırasına Azərbaycanda çəkildiyi obrazlar da daxildir. İndi söhbət düşəndə aktyor «Bakı zamanında məni xilas etdi, mən bunu heç vaxt unutmaram. Vaxt var idi ki, mən SSRİ-də qadağa altına düşmüşdüm. Bu, kinoda çəkilişlərimə, mətbuatda mənim haqqımda yazılara, radio və televiziyada çıxışlarıma da mane olurdu. Bu, mənim həyatımda qara zolaq idi. SSRİ-də təkcə «Azərbaycanfilm» mənə isti qucağını açdı. Həmçinin Maksim Qorki adına Dram Teatrda oynayırdım. O zaman praktik olaraq mənim həyatımda yeni dövr başladı» - deyir.

Mənim şəhərim

Yubilyarla müsahibələrdə Bakı, Azərbaycan kinosu ilə bağlı xatirələri də var:

- Bakının mənim həyatımda xüsusi yeri var. Çəkilişlərə dəvət alandan sonra tez-tez Bakıya gedib-gəlməyə başladım. Ömrümün bir neçə ili bu əfsanəvi şəhərlə bağlı oldu. Sonra bu şəhərə qastrollarım, tamaşalarım baş tutdu. Yadımdadır, o zaman Heydər Əliyev bizi qəbul etdi. Bu, bizim üçün böyük şərəf idi. O vaxtdan bəri Bakı yaddaşımda xoş xatirələrlə qalıb. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra isə mən bu şəhərdə yeni teatrın açılışına gəldim. Zağulbadakı dənizkənarı kurortda Azərbaycanın məşhur insanları ilə görüşmüşəm. Mən burada çəkildiyim filmlərimlə bütün Azərbaycanı gəzmişəm. Şamaxıda, Qaxda və başqa şəhərlərdə olmuşam. Bakıya minnətdarlığım hədsizdir. Onu da deyim ki, mən o zaman Bakıda təkcə işləməmişəm, həm də yaşamışam. Bakı sözün həqiqi mənasında mənim şəhərimdir. Hətta nə vaxtsa yazdığım «Jest» kitabımda əsərin bütöv bir bölümünü «Xəzər sahili» adı altında Bakıya həsr etmişəm. Bu kitabda şeirlər, hekayələr və xatirələrim toplanıb.

- Azərbaycanda çəkildiyiniz ilk film hansı oldu?

- «Dərviş Parisi partladır» ilk filmim oldu. Azərbaycanın tarixi ilə bağlı olan bu filmi publika yaxşı xatırlayır. 1976-cı ildə film ekranlara çıxdı. Daha sonra Rüstəm İbrahimbəyovun pyesinin əsasında rejissor Yuli Qusmanın çəkdliyi «Qum üzərində ev» filmində çəkildim. Daha sonra uşaqlar üçün musiqili film olan «Şir evdən getdi» filmi 1977-ci ildə çəkildi. Bütün bunlar mənim Azərbaycanla bağlı çəkildiyim filmlərdir. Çəkilişlərlə bağlı maraqlı xatirələrim var. Səhər tezdən gecə yarısına qədər çəkiliş meydançasında olurduq. Müsyö Jordan rolunu oynayanda Azərbaycan dilində bir neçə söz söyləməli idim. Rejissorlar dublyor çağırmağı təklif etsələr də, mən imtina etdim və həmin sözləri özüm səsləndirdim. Çəkiliş qrupu istedadlı və səmimi idi. O aktyorların böyük bir qismi Azərbaycan kino və teatrının ünlü sənətkarları idi. Onlarla ünsiyyətdə olmaq, eyni filmdə yer almaq xoş idi.

Hisslər, ifadələr, nəfəs...

- Bilirəm, siz hazırda yeni ədəbi proqram hazırlayırsınız. Nə vaxt oxuyacaqsınız?

- Qoqol, Dostoyevski, Mayakovski, Mandelştam, Brodskiy, Yurskiy…

- Doğrudurmu, siz İosiv Brodski ilə yaxın dost olmusunuz?

- "Dost” sözü çox gurultulu səslənir. Daha doğrusu, o, mənim yoldaşımdır.

- Deyirlər ki, o, məxsusi sizin üçün yazırdı?

- Məxsusi mənim üçün yazmırdı, amma mənə həsr edirdi.

- İndi ədəbi qiraət janrının dövrü keçib. Amma siz hələ də bu janrla işləyirsiniz.

- Bu, təkbaşına teatrdır. Burada səhnə var, bir insanın, bütöv bir auditoriyanı özünə diqqəti yönəltdiyi məkan var. Onun hissləri, ifadələri, hətta, tamaşaçıların hiss edə biləcəyi nəfəsi var. Əlbəttə, bu gün daha çətindir. Mən indi nadir hallarda çıxış edirəm. Düz deyirsiniz, ədəbi qiraət janrı 30 ya 50 il əvvəl lazım idi. Hazırda o bir növ çat verir. Həyatımda elə il olub ki, böyük teatrı tərk etmək məcburiyyətində qalandan sonra ilboyu Kalininqradda Cənubi Saxalinə qədər bu cür qiraətlə gəzmişəm. Tamaşaçı zalları dolu olurdu. Bütün bunlar 80-ci illərdə baş verib. İndi isə bunlar uçulub dağılıb. Çünki indi qiraət az dinlənilən janrdır. Bəlkə də heç kimə lazım deyil. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat teatrda küncə sıxışdırılıb: müəlliflik, ədəbiyyat, sözlər küncə dirənib. Bu gün gördüyümüz isə tamaşaçıları ənənəvi tələbatlarından uzaqlaşdırmaq üçündür. Ədəbi qiraət nadir hallarda oxunur, amma o yenə də inadkarlıq və insanların istedadına rəğmən mövcuddur. İstedad nə xarici şəraitə, nə də gəlirlərə hesablanır. O, adəti üzrə öz yolu ilə gedir.

- Bu yaxınlarda Moskvada qısa işlərə həsr olunan festival başa çatdı. Məsələn, Şekspir 10 dəqiqə, Çexov 2 dəqiqə oynanıldı. Bu minimalizmə münasibətiniz necədir?

- Məncə bu, əladır. Perspektivdə bizim şeirlərimizin bütün toplumu 10 saniyə olacaq. Niyə də yox? Mən çox şadam ki, bunu görə bilməyəcəyəm.

- Bu mürəkkəb teatr aləmində siz sərt etik normaları olan insan kimi tanınırsınız. Həm özünüzə, həm də davranışınıza qarşı münasibətdə sərtsiniz. Bu gün sizin estetik normalarınız cəmiyyətin ümumi normalarından fərqlənirmi? Və ya hər hansı başqa vaxtlarla fikir ayrılığınız varmı?

- Bu gün... Bu gün vaxtımız az olduğundan konkret cavab verirəm – bu gün.

Fasiləsiz 53 il...

- Sergey Yuryeviç, fikrinizcə, müasir kinematoqrafiyanın hərəkəti hansı istiqamətədir? Gənc aktyorlar haqda nə deyə bilərsiniz?

- Rusiyada aktyorlar həmişə kifayət qədər, hətta, istedadlı olub. Bu fikri həm gənclərə, həm də yaşlılara aid etmək olar. Çox təəssüf ki, artıq bizim dünya əhəmiyyətli psixoloji teatrı itirmişik. Bu, Rus Teatrının uğuru idi. Ona dəfələrlə baxmaq olardı. Dövr vardı, universitet elmi özünə qapanmışdı. Kilsə rədd edilmişdi. Onda teatr bu və ya digərini əvəz etdi və öz missiyasını layiqincə yerinə yetirdi. İndi isə teatr alçalmış vəziyyətdədir.

- «Görüş yerini dəyişmək olmaz» filmi haqqında çoxdandır ki, suallar bitmir. Siz orada heç də müsbət intiligent rolunu oynamırsınız. Bu rolu oynamağı sizə təklif edəndə reaksiyanız necə oldu?

- Nahaq yerə düşünürsünüz ki, personaj mənə uyğun deyil. Rolu mənə təklif etmədilər, mən həyatımda ilk dəfə bu rolu xahiş etdim. 1978-1979-cu illər idi. Personaj həmin anlar üçün hisslərimə uyğun gəlirdi. Stanislav Qovoruxin məni başqa rola çəkilməyə dəvət etdi. Həmin rolu Yestiqneyev oynadı. Mənsə «O əhval-ruhiyyədə deyiləm, Qruzdyevi oynayaram» dedim. Təəccübləndi, ancaq «Danışdıq» - deyə razılaşdı. Mən heç vaxt rol xahiş etməmişəm. Ancaq roldan imtina etdiyim vaxtlar çox olub. Rol istəməyim ilk dəfə oldu. Ona görə Qruzdyevlə mənim aramda heç bir ziddiyyət yoxdur.

- Sizə hansı daha çox yaxındır – kino, yoxsa teatr?

- Əlbəttə, teatr. Ona görə ki, mən teatr aktyoruyam və ömrümün fasiləsiz 53 ilini ona həsr etmişəm. Bu il də mən hətta teatr mövsümünü açdım. Özümün bu yükə hazır olub-olmayacağımı yoxlamaq istədim. Repertuarda 6 tamaşa var. Kinoda isə təcrübəm 50 ildən çoxdur. İlk növbədə kino da aktyor işidir. Sonra başa düşdüm ki, o, başqa ixtisasdır və mən onu öz gedişimlə öyrənməyə başladım. Kino və teatr bir-birinə təsir edir, ancaq bunlar fərqli ixtisaslardır. İnsan səhnədə çox tez-tez oynayır, ancaq o, öz yerində deyil, ancaq kinoda dahidir. Və yaxud əksinə olur. Olur ki, teatrda parlayırsan, kino üçün isə tam yararsızsan. Onda heç nə edə bilməzsən.

- Sizi həyatda kino və teatrdan başqa nə fərəhləndirir? Daha hansı insani sevinclər...

- Sevinc çox azdır. Bəlkə də mən artıq onun arxasınca düşmürəm. Mənim həyatımın 3-cü hissəsi – ədəbiyyat məni tamaşaçı kimi sevindirməkdən yorulmur. İndi mənim üçün yenidən qələmə dönmək çox çətindir. Pis-yaxşı 18 kitabım çıxıb. Əgər mənim bugünkü kino və teatra münasibətimi bilmək istəsəniz, xatirələrim bu yaxınlarda «Znamya» jurnalında çap olunacaq. Mən bu jurnalın oxucusuyam. Fikrimcə, bu jurnal dünyada bugünkü fikirlərin, nəsr və poeziyanın kompasıdır.

- Sizin üçün təltiflər, orden-nişanlar nə deməkdir? Bu, aktyoru stimullaşdırır, yoxsa özünə arxayınlıq yaradır?

- Nə bu, nə də o biri... Bu, məni relsdən çıxarır və yaşamağıma mane olur. Mən bu məsələlərdə çox saxtakarlıqlar görmüşəm. Ona görə də bundan yayınmağa çalışıram. Bu il yeganə olaraq «Şərəf və ləyaqətə görə» mükafatını almışam. Mən çoxdandır ki, festivalların nə iştirakçısı, nə münsiflər heyətinin üzvüyəm.

Qocalığım narahatdır

- Sizin atanız məşhur rejissor olub. O, aktyor olmağınızın əleyhinə deyildi?

- Yox, valideynlərim sadəcə həyəcanlanırdılar. «Bir halda ki, mənim oğlumsan, sən hər şeyə layiqsən, sənə dəstək olacağam» - bu, bugünkü fəlsəfədir. Amma o zaman başqa idi – sən bu peşədə qulluq etməyə hazırsanmı, bütün həyatını buna həsr edəcəksənmi:? Mənim 16 yaşım vardı. Atam məni kimləsə tanış etdi. O da zarafatla «bütün borclarımın varisi» - söylədi. Mən özümü belə də hiss edirəm.

- Qızınız Darya Yurskaya Moskva Bədii Teatrının aktrisasıdır. Onunla, nəvələrinizlə tez-tezmi görüşürsünüz?

- O qədər də yox. Amma ünsiyyətdəyik. Tez-tez zəngləşir, telefonla danışırıq.

- Əgər desəm ki, milyonlarla tamaşaçı o vaxtdan bəri sizin çəkildiyiniz filmləri məmnuniyyətlə izləyir – səhv etmərəm. Ancaq çoxdandır ki, çəkilmirsiniz? Sizi yeni bir rolda görməyə ümid varmı? Və yaxud bəlkə rejissor kimi görə bilərikmi?

- Yox... kino üçün artıq gücüm yoxdur. Kinobiznes indi fabrikdir. Bu fabrikdə işləmək üçün hazır ştat lazımdır. Mən 90-cı illərdə «Mədəniyyət» kanalı üçün bir neçə film çəkmişəm. Bir saata hesablanan həmin filmlər öz janrı ilə fərqlənirdilər. Kino isə sənayedir. Çəkilişin, təşkilatlanmanın yeni qaydaları, rəhbərlik… Bu işi atmaq lazım deyil, sadəcə öz ştatın olmalıdır. İndi isə qrup yığmaq çox çətindir.

- 80 illik yubileyinizi necə bayram etdiniz?

- Heç bir bayram proqramı nəzərdə tutmamışdım. Həmin günü dostlarımın əhatəsində və Moskvadan uzaq bir yerdə keçirdim. Teatrda artıq yubileyimlə bağlı mənə rol təklif ediblər. Yubileyimlə bağlı müsahibə də vermişəm. Vəziyyət ad günümü keçirməyə imkan vermir. Mən çox yorulmuşam.

- İşləriniz çoxdur?

- Mən BDT teatrında «Narahat qocalıq» tamaşasında oynamışam. Həmin tamaşada oynadıqlarımı indi yaşayıram. Mənim qocalığım narahatdır...

Rus mətbuatından çevirdi: Təranə Məhərəmova

Kaspi.-2016.-26 oktyabr.-S.9.