Yaxşı adam

Əliheydər Hüseynov – 100

Əliheydər Seyfulla oğlu Hüseynov 1917-ci il oktyabrın 25-də Bakıda anadan olmuşdur. O, 1939-cu ildə Leninqrad Dövlət Universitetinin Şərq fakültəsinə daxil olmuşdur. Böyük vətən müharibəsi illərində Qızıl Ordu sıralarında şimali-şərq, Leninqrad, Volxov, I Ukrayna cəbhələrində, Almaniya və Polşada sıravi əsgər və zabit kimi döyüşmüşdür. 1943-cü ildə Sov.İKP sıralarına daxil olmuşdur.

1949-cu ildə ali təhsilini başa vuran Əliheydər Hüseynov Azərbaycan SSR EA Ədəbiyyat İnstitutunda kiçik elmi işçi və 1951-1952-ci illlərdə Azərb. KP MK-nın bədii ədəbiyyat və incəsənət şöbəsində təlimatçı vəzifəsində çalışmışdır. O, 1955-ci ildə Moskvada Sov. İKP MK nəzdindəki İctimai Elmlər Akademiyasının aspiranturasını bitirərək «Azərbaycan sovet poeziyasının inkişaf yolu (1920-1940)» mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir.

1955-1957-ci illərdə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Sirrlərini Mühafizə edən İdarədə rəis, 1957-1958-ci illərdə isə Azərbaycan KP MK-nın Təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdir müavini olmuşdur. 1958-ci ildən taleyini Azərbaycan SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna bağlayan Əliheydər Hüseynov ömrünün sonuna kimi mətnşünaslıq şöbəsində baş elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır.

Ə.Hüseynov klassiklərimizin əsərlərinin tekstoloji-filoloji tədqiqi və nəşri sahəsində xüsusi xidməti olan görkəmli mətnşünas alimlərdəndir. Elmi fəaliyyətində Azərbaycan poeziyasının, xüsusilə xalq şairi Səməd Vurğunun əsərlərinin tədqiqi və nəşrinə mühüm yer ayıran alim şairin «Əsərləri»nin altıcildlik nəşrinin tərtibçisi olmuşdur. Onun 1977-ci ildə bircildlik «Seçilmiş əsərləri»nin Leninqradda, 1978-1979-cu illərdə isə üçcildlik külliyyatının Moskvada nəşri sahəsində gərgin səmərəli işi diqqətə layiqdir. Ömrünün son illərində S.Vurğunun yeddicildlik «Əsərləri» üzərində işləmiş və nəşrə təqdim etmişdir.

Ə.Hüseynov romantik sənətkar Məhəmməd Hadinin, habelə Bədrəddin Seyidzadə və digər şairlərin irsinin toplanıb nəşr olunmasına da xeyli əmək sərf etmişdir. O, məşhur «Molla Nəsrəddin» jurnalının təkrar nəşrini çapa hazırlayan alimlər qrupuna daxil idi. Jurnalın 1911, 1923, 1925, 1927-1928-ci illərinin mətnini (IU, U, UI, UII cildlər) ərəb əlifbasından transfoneliterasiya etmişdir. Ömrünün son günlərində Səməd Mənsurun «Əsərləri»ni nəşrə təqdim etmiş, «Azərbaycan sovet şeirinin ilk addımları (1920-1940)» adlı müntəxabat üzərində işləmişdir.

Əliheydər Hüseynov xidmətlərinə görə «Qırmızı Ulduz» və «I Dərəcəli Vətən Müharibəsi» ordenləri, «1941-1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə» və başqa medallarla təltif edilmişdir (məlumat Ə.Hüseynovun Ədəbiyyat İnstitutunun elmi arxivindəki «Şəxsi işi»ndən əldə edilmişdir). 1989-cu ildə dünyasını dəyişən Əliheydər Hüseynov bu gün də yaddaşlarda ləyaqətli vətəndaş, yorulmaz alim, xeyirxah və yaxşı adam kimi qalmaqdadır.

"İlahi, yaxşı adamları bir az çox yarat”

1968-ci il idi. Ali təhsilimi bitirib Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətnşünaslıq şöbəsinə işə təzə qəbul olunmuşdum. O vaxtlar institut MK-dan «Molla Nəsrəddin» jurnalının təkrar nəşr olunması tapşırığını aldı. Nəşrə elmi rəhbərlik etmək AMEA-nın müxbir üzvü, görkəmli alim Əziz Mirəhmədova etibar edildi. Filologiya elmləri namizədi Əliheydər Hüseynov, Turan Həsənzadə və mən də daxil olmaqla mətnşünas qrupu yarandı. Bu, mənim Əliheydər müəllimlə ilk iş birliyim oldu (sonralar biz Bədri Seyidzadənin şeirlərini toplayıb «Bir ömrün yadigarı» (1984) adlı daha bir kitab nəşr etdirdik). Əliheydər müəllim şöbənin ən yaşlı, mən isə ən gənc əməkdaşı idim. 7-8 il ərzində biz jurnalın tam mətnini ərəb əlifbasından çevirib çapa hazırladıq. İlk cildləri Əziz müəllim redaktə etdi. Amma çox təəssüf ki, jurnalın nəşri uzun illər qərəzli və məqsədli şəkildə ləngidi. Bu ləngimə bizi görülən işi bu dəfə latın əlifbasına çevirmək çətinliyi ilə üzləşdirdi. «Molla Nəsrəddin» kimi bir möhtəşəm abidənin təkrar nəşrinin bizə etibar edildiyi üçün ilk illərdə yaşadığımız fəxarət və qürur hissini get-gedə ümidsizlik acısı əvəz etdi. Əliheydər müəllim hər birimizdən daha çox narahat idi. Çünki nəşrin ləngiməyinin o vaxtlar elmi ictimaiyyətdən gizli saxlanılan əsl səbəbi MK-də sabiq şöbə müdiri olan Əliheydər müəllimə məlum idi. Cəlil Məmmədquluzadənin müxtəlif fasilələrlə 25 il nəşr etdiyi jurnalın təkrar nəşri 45 ilə başa çatdı. Həmkarlarımın heç birinə bu nəşri tam görmək sevinci qismət olmadı.

Əliheydər müəllimlə bağlı xatirələrim çoxdur. Amma söz axarının belə yön alması səbəbsiz deyil...

Bu gün Ədəbiyyat İnstitutunda Əliheydər müəllimin adı çəkilirsə, onu tanıyan, hətta tanımayan hər kəsin dilindən ilk növbədə bunu eşitmək olar: «Yaxşı adam idi rəhmətlik, deyirlər çox yaxşı adam idi». Əliheydər müəllim sözün tam mənasında yaxşı adam idi. Mərd, halal, xeyirxah, adam tanıyan, əltutan, hər yerdə sözü keçən, böyük əlaqələri olan və bu imkanlarından ətrafındakılara umacaqsız, təmənnasız yaxşılıq edən idi. Xeyrə-şərə yarayan, sözünün ağası idi. Əslindən, nəcabətindən gələn bütün bu xüsusiyyətlər onun «yaxşı adam» kimi sanbalını, çəkisini bütövləyən dəyərlər idi. Bir sözlə, Allah adamı idi Əliheydər müəllim. Bəlkə elə Allaha bu qədər yaxın olduğundan idi ki, dünyasını dəyişəcəyi gün də ona qabaqcadan agah olmuşdu...

Həftənin sonuncu iş günü idi. Otağın qapısını açıb: «aşağı binaya gedirəm, işi verib qayıdıram» – dedi. Getdi və tez də qayıdıb gəldi. Bu dəfə otağa daxil olub ayaq üstə dayandı:

– Hə.., bunu da təhvil verdim... Bundan da arxayın oldum... Yarımçıq işim qalmadı... Qaldı bir «Molla Nəsrəddin». Onun nəşrini görə bilməyəcəyəm... Ömrüm çatmayacaq... Heyf... Heyf o işdən – dedi.

Gözü yol çəkdi, elə bil bir anlıq baxışları ilə çox-çox uzaqlara getdi və qayıtdı. Sözünə təmkinlə davam etdi: Görəcəksiz... Ona haram qatan tapılacaq. Hə... Gedirəm... O dünyaya gedirəm... Kimin nə sözü var, desin...

Heç vaxt səhhətindən şikayətlənməyən, həmişə gümrah, şən, nikbin olan Əliheydər müəllimin elə həmişəki kimi də gülə-gülə dediyi bu sözlər gözlənilməz olduğundan hamımızı çaşdırdı. Bu, Əliheydər müəllimlə son görüşümüz oldu. Getdi. Həftənin birinci günü onun xəstəxanada – reanimasiya şöbəsində olduğunu bildik. İki gündən sonra Əliheydər müəllim dünyasını dəyişdi. Düz iki ayın tamamında Əliheydər müəllimin dediyi «işə haram qatan»ın kimliyinin üzə çıxması hamımızı heyrətləndirdi. Ona etiraz etmək isə işə ortaq və haqqa bələd olan bir adam kimi mənim təəssüb payıma düşdü. Əliheydər müəllim 1989-cu ildə dünyasını dəyişdi. Ondan sonra – etirazın yaratdığı bu mübahisələr uzun illər davam etdi. Nəhayət, akademik Bəkir Nəbiyevin İnstituta rəhbərlik etdiyi dövrdə həm «Molla Nəsrəddin» jurnalının tam nəşri başa çatdı, həm də Əliheydər müəllimin nigarançılığı ortadan qalxdı. İnanıram ki, bu da Əliheydər müəllimə agah oldu. Onun narahat ruhu rahatlıq tapdı. Nə yaxşı ki, onun ruhu qarşısında mən də xəcalətli qalmadım. Həcmcə bənzəri olmayan bu nəşrin ərsəyə gəlməsində Əliheydər müəllimin sərf etdiyi uzun ömür və ağır zəhmət payı vardı. Bu Əliheydər müəllimin halal haqqı, mənimsə Bəkir müəllimin köməkliyi ilə nail ola bildiyim haqq işim idi.

Əliheydər müəllim 72 il ömür sürdü. 72 il – «Əliheydər müəllim nə qədər yaşadı?» – sualının cavabıdır. «Bu ömrü necə yaşadı?» sualının cavabı isə onu tanıyanların xatirələrindədir. Məşhur bir deyim var: «Əsl ölüm – insan dünyasını dəyişdiyi zaman yox, onu xatırlayacaq sonuncu adam öləndə baş verir». Buna görə, heç olmazsa, ömrün müəyyən ay, il dayanacaqlarında bir anlıq geridə qalan ömrümüzə boylanıb onu necə yaşadığımızı dərk etmək, öz-özümüzə hesabat vermək, heç olmasa, Tanrının lütfü ilə qalan-qalmayan ömrümüzün olan-olmayan fürsətindən yararlanmağımız çox vacibdir.

Elmira QASIMOVA

AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Kaspi 2017.- 5 oktyabr.- S.15.