Məktəbin “knyazı”

Niyazi Mehdi: “Bakıya gələndə “rayonlu kompleksim” vardı

Xəyalpərəstdir. Deyir ki, yaşamımın birinci müstəvisi gerçəklikdirsə, ikinci müstəvisi fantaziyalarda qurduğu uydurma görüntülərdir. Qardaşının dediyi kimi, o, daha çox xəyali dünyada yaşadığı üçün hamıdan fərqlənib. Erkən yaşlarından böyüklərə aid romanlar oxumağı, fantaziyalar dünyasında yaşaması xarakterini formalaşdırıb. Deyir ki, darıxmaq hissinin nə olduğunu bilmir. Çünki darıxan kimi xəyallar mexanizmi işə düşüb.

Müsahibimiz tanınmış filosof Niyazi Mehdidir. Niyazi Mehdi ilə onun uşaqlıq, məktəb və tələbəlik illərinə boylandıq...

- Niyazi Mehdi necə ailədə dünyaya göz açıb?

- Kadrlar şöbəsinin vərəqəsində cavabım belədir: mən qulluqçu ailəsində doğulmuşam. Daha konkret desəm, atam Musa Mehdiyev, anam Rəfiqə Məmmədova ali məktəblərdə fəlsəfə müəllimi olub. Yeri gəlmişkən, onların fəlsəfi biliyi marksizm-leninizmin əsas müddəlarını gözəl bilməklə sınırlanırdı, yəni onların, tutalım, Heraklit, Platon, Arsiotel haqqında bildikləri ilkin qaynaqlara söykənmirdi, Marksın, Engelsin, Leninin deyimlərinə söykənirdi. Mənim bu dediyimdə ata-anaya qarşı nankorluq yoxdur. Sadəcə, öz əcdadlarını "bəzəyənlərdən” olmaq istəmirəm. Bir də o vaxtlar, elə sonralar da Sovet filosoflarının çoxu nə fəlsəfəni, nə də marksizm-leninizmi dərindən bilirdilər. Onların biliyi Marksdan, Engelsdən və Lenindən bir az oxuduqlarından qaynaqlanırdı (gözə alanda ki, Brejnevin marksist "biliyi” də elə idi, bu hala təəccüblənməzsən). Onlar (bir vaxtlar elə mən də) daha çox marksizmi dərslik tipli materiallardan, müntəxabatlardan öyrənirdilər. 1980-ci illərdə Kiyevdə ixtisasartırma kursunda oxuyanda gördüm ki, bütün SSRİ-də belə filosoflar qat-qat çoxdur.

Marksizmdən atamla anamın götürdüyü prinsipial nəsnə ateizm və burjuaziyaya nifrət idi. Onlar yalandan yox, səmimi olaraq ateist idilər. Atamda ateizm epataj səviyəsinə idi, yəni kənd-kəsək adamlarına, dindar tanış-bilişinə acıq vermək, onlara sataşmaq məzəsində idi. Kimsə Allahdan kömək diləyəndə atam ona sataşmaq fürsətini əldən verməzdi. Onun ateizmini nə qocalıq, nə "ölümdən sonra nə olacaq” sorusu sarsıtmamışdı. Atamı düşünəndə bir fakta mat qalmaya bilmirəm. Bir yandan, çox vasvası idi, xəstələnməkdən, deməli, ölümdən qorxurdu. O biri yandan, əgər ölənəcən Allaha inanmamışdısa, deməli, ölüm qorxusunu imanla yenməyə gərək duymamışdı, yəni ölümdən elə qorxmamışdı. Atamda bu paradoks indi də məni təəccübləndirir.

Sizin sualınız bir yöndən ilginc olduğu üçün məni bu cür dilləndirir. Həmin yönü belə düstrurlşadırardım: insan şəxsiyyət olaraq nədən və ya nələrdən başlayır? Yəni onun şəxsiyyət, düşüncə və duyğu kompleksi kimi başlanğıcı hansısa molekullardan, genlərdən başlayır, yoxsa, daha böyük "bloklardan” itələnib pardaxlanır? "İbadət düşüncələri” adlı kitabımda oxşar sorunu qoymuşdum: insanın suç əməlləri hansı qatlarda mənşəyini qazanır? Şüurunun-bilincinin nəzarət, kontrol etmədiyi molekulyar dəyişmələrdən, yoxsa nəzarət etdiyi xasiyyətlərdən? Lombrozonun "canilik” konsepsiyası cinayətkarlığı bilincin əli çatmayan xırda başlanğıc nöqtələrə aparırdı. Marksizm isə, tutalım, insanı mənsub olduğu sinfin psixolojisi ilə bağlayanda, onun başlanğıcını mühitə, ortama yerləşdirirdi. Bax, bu kontekstdə çoxdandır özü-özümdən soruşuram: mən, - "Niyazi” adında filankəs nədən başlamışam.

Froydun davamçısı Adler insanın kimliyinin formalaşmasında onun əskiklik kompleksini önə çəkmişdi. Balzakla ilgili deyirlər ki, köklüyünə görə qadınların xoşuna gəlməməsi onda əskiklik kompleksi yaratmışdı və yazar kimi ilhamını, həvəsini stimullaşdıran bu kompleks olmuşdu. O anlamda ki, Balzak qadınların xoşuna gəlmək, onların diqqət mərkəzində olmaq üçün romanlar yazmışdı. Onu da deyim ki, millətin uğurlarında estetik kompleksi olan kifirlərin rolu məni çoxdan düşündürür və haçansa bu haqda yazmağı planlaşdırıram. Adətən, "model” təkin oğlanlar toplumdan, kültürdən yaxşı nəsnələri "müftə”, əziyyətsiz aldıqları üçün uğur qazanmağın məşəqqətli yoluna düşmürlər. 30 yaşınacan hazırına nazil olurlar, sonralar isə qadınların gözündə "estetik dəyərdən” düşəndə, artıq gec olur ki, uğur qazanmaq üçün əziyyət çəkib özlərini düzəltsinlər. Sözsüz, istisnalar olur, ancaq yenə deyirəm, ulusu yaradan və gücləndirən, irəlidən adamlar kifirlər, və ya görünüşcə insanları ilgiləndirməyən oğlanlar və qızlardır. Hərçənd yeni dönəmdə yaraşıqlı kişi və qadınların toplum, kültür üçün dəyəri, təsirləri artıb. Öncələr, tutalım, gözəl qadınların urcahı, əsasən, hərəmlər və ya pullu kişilərin "uşaqlarının anası” olmaq olurdu. Ancaq liberal demokratiya qadınları geniş sosial sahəyə çıxarandan sonra gözəllərin təsir çevrəsi xeyli böyüdü. Gözəl qız və oğlanlar model olub qlamur dərgilərlə yayıldıqca təsirləri də genişləndi. TV, reklam və kino bu sürəci daha da gücləndirdi. Yaraşıqlı oğlan və qızlar öz gözəlliklərindən tavar kimi istifadə etdilər. İndi rəqəmsal texnologiyanın üzərinə qloballaşmanı gəlsək, deyə bilərik ki, artıq, gözəl qızlar dar məkandan çıxıblar, yaraşıqlı oğlanlar səhnələrdən, podiumlardan mədəniyyəti dəyərlərlə zənginləşdirirlər. Bunun, sözsüz, öz əziyyəti var, ancaq hər halda, rəssamın, yazarın, alimin, ixtiraçının əziyyəti deyil, pudralanmağın, yerişi, gülüşü, burunu düzəltməyin əziyyətidir. Həm də gözəllərdən şou yapan, fotoşəkillər çıxaran kişi və qadınların çoxu heç də yaraşıqlı deyillər, deməli, onlar da yaraşıqsızlıq kompleksi ilə formalaşmış adamlardır.

Bax, bu haşiyədən sonra sualı belə çevirərdim: mənim kimliyim hansı əskiklik komplekslərindən öz biçimini alıb? Yoxsulluqdanmı? Deyəmmərəm! Mənim uşaqlığımda Ağdamda, deyəsən, hamı yoxsul idi, daha doğrusu, varlılarla yoxsullar arasında uçurum fərqi yox idi. Əslində, nənəmin sayəsində biz ortabab yaşayırdıq, yəni tutalım, yeməkdən korluq çəkmirdik. Nənəmin dükanı vardı, sonra hamamda kassir işləyirdi, ona görə də ilkin təminatlarımız ödənilirdi. Nənəm Raxşəndə üçün bütün ağdamlılarda olduğu kimi, yemək sağlamlığa bərabər idi. Ağdamlıların ən qorxduğu nəsnə iştahasızlıq idi. Nənəm səhər-səhər çayımızı o qədər şirin edirdi ki, indi də şirin çay içmirəm. İştahamız pis deyildi, ancaq, bizə balıq yağı da içirdirdi. Pul məsələsi mənim uşaq dünyamda mərkəzdə deyildi, bircə yadımdadır ki, dayım (nənəmin boşandığı ikinci ərindən oğlu) tez-tez anasını pul üstündə incidirdi. Nənəmin bir bacısı vardı – Mahirə xala, o da dükanda işləyirdi. Yadıma düşür, dükandan keçəndə bir barmağımı qaldırıb "Mahirə xala, bir manat” deyərdim, o da gülümsəyib verərdi. Bir manat, deyəsən, indiki 10 qəpik idi. Sinfimizdə bir prokuror oğlu oxuyurdu, ancaq deyə bilmərəm ki, o başqalarından varlı görünürdü.

Kompleksim vardısa, atama görə vardı. Çünki anamın üstünə qadın almışdı. O, ər kimi yaman etibarsız idi. Məktəbi bitirəndə bir qızla evlənmişdi və ondan Aqil adında böyük qardaşım anadan olmuşdu. Sonra anamın üstünə Elmira xanımı almışdı və ondan Fərhad, Mehdi adlı qardaşlarım dünyaya gəlmişdi. Ağdamdakı ana qohumlarım arasında incəliyi olmayanlar, görürdün, rastıma çıxanda deyirdilər: "Hə, atanın təzə arvadı var, nə təhərdir?” Onlar sancmaq üçün deyil, guya məzə üçün belə deyirdilər. Heç qanmırdılar da ki, bu, uşaq üçün necə əzab, necə yaradır. Bax, bu, məndə bəlkə də ilk kompleksi yaratmışdı.

Ağdamdakı uşaqlıq çağında mən muğamı –filanı sevməzdim. 1950-ci illərdə Xan əminin "Həbibim” sözündə mahnısı vardı, hər yerdən səsi gəlirdi və eşidəndə ürəyim partlayırdı. Saat 2-də, ya 4-də, indi yadımda deyil, radio həmişə muğam konserti verirdi və bu konsertdən də üzülürdüm. Görünür, mən də avropalılar kimi bizim segahları ağıya oxşadırdım. Mənə bizim muğamları, segahları tələbə vaxtında Qədirin "Sona bülbülləri” sevdirdi. Məktəbdə isə Rəşid Behbudovun mahnılarından ləzzət alırdım. Sonralar "Bitlz”, "Rolinq Stounz” qruplarından.

1962-ci ildə Bakıya köçəndə qabaqca 199 saylı, sonra 158 saylı orta məktəblərdə oxudum. Bakıya gələndə "rayonlu kompleksi” vardımı? Çox tezcə ləhcəmi dəyişib "alə” ilə danışmağa başladım, ona görə də "vayə”, "gələjəm” deməyi tərgitdiyim üçün mənə gülmədilər. Ancaq bütün rayonlular və xeyli bakılılar kimi məndə də rusca aksentlə danışmaqdan doğan kompleks vardı. Muğamı, çay içməyi sevməməyim, estradanı sevməyim, ruscanı tezcə öyrənməyim, aksentsiz danışmağa çalışmağım mənə sezdirir ki, rayonlu kompleksim varmış. Elə bu kompleksə görə millətsevərliyim də yox idi. Yalnız 2-ci kursda oxuyanda universitetdən nümayəndə heyətilə Vilnüsə gedəndə və oradakı litvalıların millətçiliyini görəndə mən də dəyişdim, onlar kimi millətçi oldum. O çağdan mən rusca danışmağı sevmədim, hətta Moskvada oxuyanda da öz uşaqlarımızla dilimizdə danışırdım. Bir-iki rusdilli dostumuz vardı, onlara mən Miçurinin calaq Anton almasına eyham vuraraq "Anton” deyərdim. Çox pərt olardılar, çünki ürəklərində onlar Azərbaycan dillilərə ləqəb qoyurdular və özlərini elit kimi duyurdular. Birdən-birə xeyli müasir olan oğlan onları Anton adı ilə doladı. Mən Bakıya gələndən sonra azərbaycanca başa düşən, ancaq pis danışan tanış-bilişlə də dilimizdə danışa-danışa onları dəyişdirdim. Mənim dilim çoxdan "uje”siz, "prosto”suzdur. Rus dilli tanışımın balaca qızı mənə "qlavnıy azerbaydjanets” demişdi…

İndi düşünürəm ki, mənim rayonlu kompleksimin sonucu idi ki, Azərbaycan ədəbi dilindən (yəni normativ dilindən) zəhləm gedirdi. Çox erkən yaşlarımdan sevgi romanları oxumağa başlamışdım. 7-ci sinifdənsə oxuduqlarımın çoxu rusca romanlar idi. Kurs işlərimin dilində ədəbi qəliblərə qiym kimi danışıq intonasiyasında üslubu seçmişdim. Ona görə də "və” bağlayıcısını işlətməzdim. Bu xasiyyət elə qanıma işləmişdi ki, hətta rusca yazdıqlarımda da həmin bağlayıcını az işlədirəm.

- Niyazi Mehdi necə uşaq idi?

- Əslində, bu suala bir az cavab verdim. Yadıma gəlmir ki, mənə heyranlıqla "yaman yaxşı oğlandır” desinlər. 4-cü sinfəcən əlaçılar sırasında idim, məktəbdə ləqəbim "knyaz” idi, bəy uşağı aurasına görə yox, "Niyazi”nin qafiyəsi olduğuna görə. Başqa bir ləqəbim də "pota” idi, yaşıdlarımdan daha dolu bədənli olduğuma görə. Ancaq bu ləqəb də mənə çox yapışıb qalmadı. Yaman xəyalpərəst idim, elə indinin özündə də eləyəm. Mənim yaşamımın birinci müstəvisi gerçəklikdirsə, ikinci müstəvisi fantaziyalarda qurduğum kompensator funksiyalı uydurma görüntülərdir. Londonda yaşayan qardaşımın bir maraqlı romanı var, magik realizm və ya post-modern cilvələrdə qurulub. Orada Nuhun törəmələrindən söhbət gedir və qardaşım bir törəməyə mənim xasiyyətimi verib. Özü mənə bunu deməmişdi, ancaq oxuyan kimi tanıdım. O daha çox xəyali dünyada yaşadığı üçün hamıdan fərqlənirdi. Deməli, uşaqlıqda qardaşıma mən belə görünürdüm. Erkən yaşlarımdan böyüklərə aid romanlar oxumağım, üstəgəl fantaziyalar dünyasında yaşamam mənim xarakterimi formalaşdırıb. Mən heç vaxt darıxmırdım, çünki darıxan kimi xəyallar mexanizmi işə düşürdü (Ağdamda buna "aranı dağa, dağı arana daşımaq” deyirdilər).

İndi keçmişimi düşünəndə görürəm ki, ədəbiyyat sayəsində dilimdə söz ehtiyatının böyük olması, fantaziyalarımda dünya üzərində nağılçı və sürrealist manipulyasiyalar aparmağım, başqalarına oxşamamaq iddiası mənim mentalitetimi formalaşdıran struktur çarpazlarını törətmişdir. Atam özünü çevrəsindəkilərdən fərqlənmək göstəricisində gerçəkləşdirmək üçün ateist epatajı seçmişdi. Məndə isə bu funksiyanı universitetdə semiotika və strukturalizm gördü. Bütün marksist ədəbiyyat semiotik-struktur metodu düşmən ideologiyası kimi söyürdü, ona görə də məndə ona maraq yarandı. Struktur dilçilikdən 1970-ci illərin əvvəllərində Ağamusa Axundov dərslikdə nəsə yazmışdı, Aydın Məmmədov isə nəsə danışmışdı. Ancaq düşünürəm ki, struktur-semiotik ideyaların sənət və mədəniyyətlə bağlı uyğulanması mənim ilk nəzəri addımlarımdan olub. Hətta bu yolda gülməli bir hal da baş verib. Struktur dilçiliklə ilgili "aktual paylaşma” nəzəriyyəsi vardı, Praqa dilçilik məktəbi formalaşdırmışdı. Diplom işimdə mən bu nəzəriyyənin rusca "aktualnoe çlenenie” adını "aktual üzvlənmə” kimi çevirmişdim. Və mənim bu yanlış çevirməm Azərbaycan dilçiliyində gəzməyə başladı. Halbuki "çleneniye”ni "üzvlənmə” kimi tərcümə etməyə fantaziya lazım idi. Niyə "çleneniye” sözündə mən bölünməni yox, "partiya üzvi” söz birləşməsindəki "üzv”ü eşitmişdim?!

Mənim filfakda dilçilik şöbəsinə düşməm, görünür, seçimim deyildi. Ancaq struktur dilçiliyi sevib onunla bağlı rusca çoxlu ədəbiyyat oxumağım, artıq, başqalarına oxşamamaq, hamının getdiyi yolla getməmək prinsipində önəmli seçimim idi və bu seçim indi də düşüncə yönündə mənim kimliyimə biçim verir. Bir yazımda xoşuma gələn deyimim var: "Allah ən böyük strukturalistdir”. Bu deyim elə-belə yaranmayıb, mənəvi dərinliklərimdən doğan son düşüncələrimdəndir. Ancaq mənim tənbəlliyim, dağınıqlığım dilçiliyimdə də görünürdü. Evin böyük oğlu kimi məni dükana yollayanda tənbəllikdən ürəyim partlayırdı. Yalnız 9-cu sinifdə ruhumda devrim baş verdi, mən dükana getmək və başqa bu tip buyruqlara qarşı olan tənbəllik hiddətini tərgitdim. Öhdəliyi yerinə yetirməyi anlayan uşaq kimi davranmağa başladım.

Universitetdə dilçilikdən çox oxusam da, yazılarımda orfoqrafik xətalar bol idi və bunu heç vecimə də almırdım. Yalnız 80-ci illərdə çoxlu məqalələr yaza-yaza mən Azərbaycanda ən düzgün yazan adamlardan birinə çevrildim. İndi hamı ara sözü olan "artıq” sözünü cümlədə vergülsüz yazır, mənsə pedantcasına vergülü saxlayıram. Ədəbi dilin normativliyinə nifrətim ərəb-fars bəlağətindən çiyrənməyimə gətirib çıxardı. İndi ərəb-fars sözlərindən ən az istifadə edən mənəm, bəlkə Nəriman Qasımoğlu mənlə yarışa bilər. Bəzi dilçi dostlarım isə mənim yazılarımın sintaksisini yüksək dəyərləndirirlər, bunun sirrini açım. Çünki mənim sintaksisimdə danışıq dilinin ritmi və enerjisi var, hər halda bunların olmasına çalışıram.

- Deyirlər, uşaqlıq illəri insan həyatının ən gözəl illəri hesab olunur...

- Bilirsiniz, cücələr yumurtadan çıxanda hansı hərəkət edən nəsnəni görürlərsə, onu ana sayırlar və böyüyənəcən dalına düşürər. Froydun nəzəriyyəsinə görə də, 5-6 yaşınacan aldığımız təsirlər bizim bilincaltımıza ən dərin işləyən təsirlər olur. Ağdamda qabaqca bizim mənzilimiz Qobunun üstündəki ikimərtəbəli hökumət evində idi. Orada iki otaqdan ən az olduğumuz otağa "ankı ev” deyərdik. Bu miskin mənzil indi də mənim əziz xatirəmdir. Bu o çağlardı ki, ağdamlılar hələ yerə sərilmiş süfrədən, mütəkkələrdən stol-stula adlamamışdılar. Mən heç vaxt bardaşqurma oturub yerdə yeməyə öyrəşmədim. Otağımızda stol-stul vardı, ancaq çörəyi yerdə yeyirdilər, mən də yarı uzanılı yeməli olurdum. Ancaq bu narahatlığa baxmayaraq, o mənzili mən indi də sevirəm.

İndi mən Bakının mərkəzində böyük mənzildə yaşayıram, ancaq uşaqlarımda 4-cü mikrorayondakı iki otaqlı balaca mənzil uzun müddət əziz dünya kimi qalmışdı və öz təcrübəmə görə, onları yaxşı başa düşürdüm.

Mənim Londonda yaşayan qardaşım Elçində nə millətsevərlik müşahidə etmişdim, nə də Ağdama bağlılıq. Bakının mərkəzində elit məktəbdə oxuyanda rusdilli olmuşdu. Ancaq bir dəfə Skype-la danışanda Google-la Ağdama baxdığını söylədi və dedi: sən bilirsənmi ki, Ağdam mənə ən əziz yerdir?!

Mat qaldım, çünki Ağdamdan lap uşaqlıqda çıxmışdı. Sonralar, sadəcə, hər yay nənəmizin yanında qalırdıq. İndi düşünürəm ki, Ağdam ona belə əziz olduğu üçün romanlarında Ağdam izləri belə çox gizlənib. Bir romanında nənəm "Rax-Şəndə” kimi anılıb, guya yəhudilərdəndir.

Ağdam qobusu, Qar-qar çayı, ata babamın həyətindəki it yalı üçün ovulmuş böyük daş parçası romanlarda ordan-burdan peyda olur.

- Məktəb illəri… Necə şagird olmusunuz?

- Beşinci sinifdən mən pis oxumağa başladım, daha doğrusu, evdə dərs hazırlamaq yerinə meydançada futbol oynayırdım. Futbolu sürətlə oynamasam da, çox ağıllı və gözəl oynayırdım. Braziliya futbolundan yumşaq toxunmalarla topu aparmağı öyrənmişdim. Futbolu yaxşı oynamaq üçün özümdə özəl mənimsəmək texnikasını, bəlkə də alqoritmini formalaşdırmışdım. Yəni mən futbolu kortəbii yolla öyrənməmişdim. Dərsə gələndə oxuduğum romanlar üzündən danışıq qabiliyyətim yaxşı olduğundan müəllimin jurnalı oxuduğu vaxt bəs edirdi ki, tarixdən, coğrafiyadan dərsliyə göz gəzdirib "4”, "5” qiymətləri alım. Sözsüz, kimyadan, fizikadan bu yolla belə qiymətləri ala bilməzdim. İki müəllimim olub ki, orta məktəbdən mənə böyük təsir etmişdi. 199 saylı məktəbdə ingilis dili müəllimi vardı, məndə bu dilə böyük həvəs yaratmışdı. 158 saylı məktəbə gələndə ingilis dilimə görə seçilirdim, sonra isə həvəs öldü və ingiliscə dərsdə hamıdan biri oldum. Bu məktəbdə sinfimizə yaşlı bir kimya müəlliməsi gəlmişdi. O da məndə kimyaya böyük maraq yaratdı, getdi və maraq da söndü. Heyf ki, o iki müəllimin adı yadımda deyil, yoxsa adları ilə yad edərdim. Belə müəllimlər çox olsaydı, bilirsiniz Azərbaycan nə qədər udardı?!

- Hansı fəndən çətinliyiniz olurdu? Heç "şparqalkadan” istifadə etmisiz?

- Yaxşı yadımda deyil, bəlkə də qəbul imtahanında "şparqalka”dan istifadə etmişdim. Məktəbdə dəqiq elmlər üzrə fənlər, dedim ki, mənə uzaq idi. Ancaq işə bax, universitetdə semiotik və struktur metodlara marağım göstərir ki, məndə dəqiq elmlərə gizli sevgi varmış. Bu metodlara humanitar sahədə "ssientizm” deyirlər. Humanitar elmlərin boşboğaz, bəlağətli danışığından fərqli olaraq, semiotika və strukturalizm quru, bəlağətsiz söyləmlə sənətdə yaxşıları və pisləri açırdı. Məhz açırdı, tərifləyib pisləmirdi.

- Tələbəlik illəri…

- Demək olar, əlaçı olmuşam. Məsələyə formal yanaşanda, bunda universitet müəllimi olan atamın tapşırıqlarının rolu olub. Qeyri-formal yanaşmayanda isə deyə bilərəm ki, mənim diplom işim hər halda namizədlik dissertasiyası səviyyəsində idi. Ancaq çoxlu kitab oxusam da, imtahanlara hazırlaşmağı sevmirdim. İndinin özündə də professor olsam da, məndən imtahan verən və imahan götürən çıxmaz. Tələbələrimdə isə məni istedad daha çox ilgiləndirir, yaddaş yox.

- İlk sevginizi necə xatırlayırsınız?

- İlk sevgim bir rus qızı olub, bizim məktəbdə oxuyurdu. Onun üstündə hətta bir rus oğlanını da yumruqlamışdım. Ancaq bu sevgi elə də dəli olmayıb. Bütünlükdə mən dingiş məhəbbət romanlarına görə "sevgi” sözünü sevməmişəm və qadına "sevirəm” deməyi də xoşlamamışam. Uşaqlara isə deyirəm. Mənim xoşuma "səni çox istəyirəm” demək gəlir.

İrəlidə "yumruqladım” deyəndə bir məsələ yadıma düşdü. Mən əzazil olmamışam, ancaq bütün gənclər kimi Jan Marenin təsiri ilə vuruşqan olmağa çalışırdım. O vaxt bu fransız aktyoru bizim üçün kişilik təcəssümü idi, nə bilək ki, o gey imiş. Məktəbdə güclü olmaq üçün kulturizmlə məşğul olurdum, indi buna "bodibildinq” deyirlər. Kino rejissoru Cahangir Mehdiyevlə bir sinifdə oxuyurdum və onu kulturizmlə mən maraqlandırmışdım. Sonra mən "bodibildin”qi atdım, o isə indi də kulturistdir.

- Niyazi Mehdi necə atadır?

- Atamın çoxlu arvadının olmasına baxanda, mən daha yaxşı atayam. Hərçənd ata kimi dədəmin bir yaxşı xasiyyəti vardı, heç vaxt bizə əl qaldırmazdı. Uşaqlarımla bağlı mən bu suça az batmışam, bəzi səhnələri yadıma salanda isə indi də utanıram. Xanımım deyir, uşaqlar səni yaman sevir. Özləri də hərdən deyirlər, hətta qucaqlayıb öpürlər də. Ancaq bizim bir-birimizə çoxlu iddialarımız var və bu mənasız konfliktlərin nədəni olur. Düzü, mən bilmirəm, bu dünyadan köçəndən sonra onlar mənim üçün uzun sürə darıxacaqlar, yoxsa yox? Hər halda, xanımım Dilarə öz anası üçün indi də darıxır.

- 34 il sonra oğlunuz Ştefana qovuşdunuz? Ştefandan öncəki həyatınızla indiki arasında fərq varmı?

- Öncəki həyatımda həmişə bir utanc vardı ki, Almaniyada oğlum var, mən isə bilmirəm haradadır və necədir. Oğlanlarım, elə Dilarə də tez-tez irad tuturdular ki, sən necə atasan?! İndi hər şey qaydasındadır. İldə bir-iki dəfə bura gəlir. Demək olar ki, hər gün Skype-la danışırıq. Bir dəfə Ştefana demişdim ki, jurnalistlər məndən səni soruşurlar, nə deyim? Cavab vermişdi, de ki indiki həyatım daha maraqlıdır. Bizim hamımızın indiki həyatımız tapışdıqdan sonra maraqlı olub.

Burada fürsətdən istiadə edib iki dostuma sağ ola demək istərdim. Biri arada Akademiyanın fəlsəfə institutunun direktoru olmuş Əli Abbasovdur (keçmiş rabitə naziri ilə qarışdırmayın). Onun oğlu Ştefanı mənə tapdı. O biri Kamal Abdulladır – onun sayəsində Ştefanla birinci dəfə görüşdüm. Maynsda konfransa gedəndə.

- Keçmişə qayıtmaq şansınız olsa idi, həyatınızda nələri dəyişərdiz?

- Mən özümdən elə razı deyiləm ki, «hər şeyi təkrar edərdim» deyim. Kef və əyləncə günlərini xeyli azaldıb əski dilləri öyrənərdim. Məktəbi yaxşı oxuyardım, riyaziyyatı, fizikanı ləzzətlə öyrənərdim. Siqaret çəkməzdim (indi siqaretdən asılılığım yoxdur), idmanı atmazdım. İndi xəmir yeməkləri az yeyirəm. Öncələr yeməzdim ki, kök olmayım…

- Gənclərə məsləhətiniz…

- Siqaret çəkməyin, köklüyə meyillisinizsə, xəmir məhsullarını hərdən yeyin. Alkoqolik olmaq təhlükəniz yoxdursa, eybi yox, için, ancaq həmişə qorxun ki, birdən alkoqolik olarsınız. Boş vaxtlarınıza elə şeyləri öyrənməyə sərf edin ki, sizə pul gətirə bilsin. Hansı pul gətirən peşədəsə seçilən adam olmaq üçün öz üzərinizdə "eşşək kimi işləyin”. Əgər yazar, şair, alim olmaq istedadını özünüzdə şəksiz duymursunuzsa, bu arzudan əl çəkin, yaxşı həkim olmağın, usta olmağın əziyyətinə vaxt sərf edin.

Aygün ƏZİZ

Kaspi.-2017.-13 yanvar.-S.12.