ÖMRÜN ƏBƏDİ ESTAFETİ

Bir insanın ürəyində nə boyda sevgi ola bilər ki...

Görkəmli ədəbiyyatşünas, dilçi alim, tədqiqatçı, folklorşünas pedaqoq, tərcüməçi, ən başlıcası millət aşiqi, Kərkük sevdalısı Qəzənfər Paşayevin silsilə dağlar kimi bir-birinə bağlanan məziyyətləri məni həmişə heyrətləndirib. "Yaxşı insan”, "Əsil ziyalı”, "Gözəl ailə başçısı”, "Etibarlı dost”, "Mərd ürəkli xeyirxah”, "Fədakar alim”... ünvanına söylənilən bu epitetlərin hamısının ahəngindəki həqiqət, bəzən bu şəxsiyyətin dolğun portretini yaratmağa azlıq edir. Halbuki bu ifadələrin biri bir insanın daxili aləmini açmağa kifayətdir. Mənim illərdir yaxından tanıdığım, böyük qardaşım qədər hörmət etdiyim Qəzənfər Paşayevin elə zəngin daxili aləmi var ki, köhnə zamanlarda məktublarda yazıldığı kimi meşələr qələm olsa, yazıb bitirmək olmaz. Qəzənfər müəllimin kitabları barəsində, eləcə də şəxsiyyəti ilə bağlı portret yazılar çox yazmışam. Dəqiq sayını belə bilmirəm. Bildiyim odur ki, onun ədəbi fəaliyyəti, yaradıcılığı dərin bir ümmandır, içinə düşdünmü sahil görünməz. Əlac ona qalır ki, yaratdığı incilərə söykənərək səmimi şəkildə bu kamilliyi vəsf edəsən. Aqillər demişkən, sözün qüdrəti əvəzsizdir. Bacarsam, nə xoş mənə...

Qəzənfər Paşayev 30-dan artıq elmi-ədəbi, publisistik kitabın, eləcə də 7 cildliyin, Hüseyn Arif, İsi Məlikzadə, Tofiq Bayram, Əlibala Hacızadə, Fikrət Qoca, Bəkir Nəbiyev, Elçin... haqqında portret nəşrlərin müəllifidir. Onun tərtib və ön sözlə çap etdirdiyi kitabların da sayı çoxdur. Xarici ədəbiyyatdan dilimizə etdiyi tərcümələri də bu sahənin inkişafına öz töhfəsini verib. Bir faktı da deyək ki, Aleksandr Dümanın "Qafqaz səfəri” əsərinin orijinaldan tərcüməsi də Həmid Abbasovla birlikdə Qəzənfər Paşayevə məxsusdur. Dünyanın tanıdığı Sula Benet, Aqata Kristi, İrəc Parsinasad kimi məşhur ədiblərin əsərlərinin Azərbaycan oxucularına çatdırılması da Qəzənfər müəllimin xidmətidir.

Bu gün Azərbaycan ziyalılarının önündə şərəflə addımlayan Qəzənfər Paşayev İraq-Azərbaycan ədəbi əlaqələrində bir elmi institutun görəcəyi işi təkbaşına yerinə yetirib. Unudulmaz tənqidçimiz Yaşar Qarayevin dürüst söylədiyi bir fikri həmişə təkrar etməyi çox sevirəm: "Bizim üçün İraq Füzulidən, Füzuli Kərbəladan başladığı kimi, Kərkük də Qəzənfər Paşayevdən başlayır”. Bu həqiqətin işığında sadəcə, kitabların adlarını yazsaq, uzun bir siyahı yaranar. Əslində müqəddiməm bir az uzandı. Məqsədim müəllifin yeni kitabından söz açmaqdı. "Təhsil” nəşriyyatının çap etdiyi "Ədəbi estafetlərdə keçən ömür” adlı nəşrdə alimin son illərdə mətbuatda dərc edilmiş məqalələri yer alıb.

Kitaba ön söz yazan filologiya elmləri doktoru Şirindil Alışanovun bir fikri ifadə etmək istədiklərimin məzmununu açıqladı: " Professor Qəzənfər Paşayev o nadir şəxsiyyətlərdəndir ki, öz müəllimlərinə, həmkarlarına mənəvi dəstəyini onların sağlığında olduğu kimi dünyalarını dəyişəndən sonra da eyni səmimiyyətlə davam etdirir. A. Zamanov, M. Şirəliyev, R. Rza, Y. Qarayev, H. Arif, İ, Məlikzadə, B. Nəbiyev, Ə. Hacızadə, Tofiq Bayram, F. Qoca haqqında məqalə, monoqrafiya, orijinal formada düşünülmüş yubiley nəşrləri Qəzənfər müəllimin mənəvi sərvətimizə, onu yaradanlara ehtiramından yaranır”. Həqiqətən də Qəzənfər müəllimin bu şəxsiyyətlərə, qələm sahiblərinə dərin məhəbbəti və ehtiramı sonsuzdur. O, fədailəri fədakarcasına təqdim və təhlil etməyi elə ustalıqla bacarır ki, heyrətlənməyə bilmirsən. Bir insanın ürəyində nə boyda sevgi ola bilər ki, özündən çox başqalarının əməyini, yaradıcılığını belə dərindən, ehtiramla araşdırasan, dəyərləndirəsən. Bu, təkcə istedadın, zəhmətin bəhrəsi deyil, həm də təvazökarlıq nümunəsidir, sadəlikdir, əsil alimlik münasibəti və yanaşmasıdır. Qədirbilənlik isə ən ali məziyyətdir.

Qəzənfər Paşayevin həmişə yad etdiyi, heç unutmadığı, tez-tez kəlamlarından sitat gətirdiyi həmkarlarından biri də akademik Bəkir Nəbiyevdi. Bu unudulmaz ədəbiyyatşünas barəsində "Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin patriarxı” adlı kitab da yazıb. Elə bu yeni kitabında da görkəmli alim haqqında "Böyük itki” adlı yazısını da diqqətlə oxudum. Uzun illər dostluq etdiyi, yaradıcılığına məhəbbətlə yanaşdığı bir şəxsiyyətin əbədi gedişi onu dərindən sarsıtsa da, bir əminliyini qətiyyətlə bildirir ki, Bəkir müəllim sevərək yaşadı, sevilərək də əbədiyyətə qovuşdu. Ömrü boyu ədəbiyyatşünaslıq elmimizin keşiyində müsəlləh əsgər kimi dayanan Bəkir Nəbiyev, müəllifin təbirincə, əbədi bir zirvə fəth edib. Bu ucalıqda ədəbiyyatşünaslıq elmimizin geniş üfüqləri apaydın görünür. Məhz bu səbəbdən də Bəkir Nəbiyev haqqında həmişə yazılacaq. Örnəklər, nümunələr heç vaxt unudulmur.

Sağlığında əbədilik qazanan alimlərdən biri də coğrafiya elmləri doktoru, professor Müseyib Müseyibovdur. Müəllif yazır: "Bütün keçmiş SSRİ miqyasında yaxşı tanınan, Coğrafiya Cəmiyyətinin üzvü olan Müseyib müəllim böyük nüfuz sahibi idi... Böyük yaradan Müseyib müəllimə ağıl, intellekt, təfəkkür, həyata, insanlara məhəbbət bacarığı və əməksevərlik bəxş etmişdir. O, vəzifə borcunu yerinə yetirməklə bərabər, ictimai işlərdə də fəal iştirak edir, böyük nüfuz qazanırdı”. Qəzənfər Paşayevin çox sevdiyi bir Çin kəlamında deyildiyi kimi, insan dünyasını dəyişdiyi zaman yox, onu son xatırlayacaq adam öləndə ölür. Bu mənada xatırlamalar insanın əbədi ömrünün ünvanıdır. Təbii ki, yad etməyi bacarsaq, bizi də unutmayacaqlar.

Qəzənfər Paşayevin xiffətini çəkdiyi, həmişə böyük ehtiramla yad etdiyi sənətkarlardan biri də Aşıq Şakirdir. "Səsi o qədər məlahətli, o qədər şirin idi ki, hətta bəzən poetik mətnləri zəif olan mahnıları oxuyanda belə, dinləyici onun səsinin sehrindən çıxa bilmir, valeh olur, poetik mətnin dəyərinə məhəl qoymurdu”. Belə sənətkarlar adətən, onları əbədi yaşadacaq qüdrətin ünvanını yaxşı tanıyırdılar. Aşıq Şakir də bunu gözəl bildiyindən etirafını poetik dilə gətirib:

Adım Aşıq Şakir, mahalım Şirvan,

Yazıb-yaratmışam çox şeir-dastan.

Sözlərim ellərə qalsın ərməğan,

Ölmərəm, inanın min il yaşaram.

Kitabı vərəqlədikcə diqqətimi bir məsələ də çəkdi, demək olar ki, bütün məqalə və xatirələrində Qəzənfər müəllim mütləq, dünya mütəfəkkirlərinin müdrik fikirlərindən nümunələr gətirir. Bu cür üslub, müraciət, xitab həm qəhrəmanın ölümsüzlüyünü xatırladır, həm də oxucunu bir daha düşündürür. Məsələn, Cəlaləddin Ruminin həqiqətdən qaynaqlanan kəlamı: "Biz öləndə bizim məzarımızı torpaqlarda axtarmayın, bizim məzarlarımız aqil insanların qəlbindədir”.

İctimai Televiziyada layihə rəhbəri olduğum "Yadigarlar” verilişinin bir-necə sayında Qəzənfər müəllim qonağımız olub. Abbas Zamanovla bağlı çəkilişdə Qəzənfər Paşayevin söylədiklərini unutmamışam: "Dəfələrlə şahidi olmuşam ki, həmişə ləyaqətli bir şəxsiyyəti son mənzilə yola salanda, Abbas Zamanov deyərdi ki, sağ ol, a filankəs! Bir gün dözməyib soruşdum ki, bu necə vidalaşmaqdı, Abbas müəllim? Cavabını olduğu kimi deyirəm: "O ölməyib, o bizimlədir. Yaxşı adamlar ölmürlər. Onlar necə ki, biz varıq, bizim qəlbimizdə yaşayırlar”.

Dilçilik elmimizin iftixarı, akademik Məmmədağa Şirəliyev haqqında Qəzənfər müəllim dəfələrlə yazıb, elə bizim verilişimizdə də danışıb. Yeni kitabda da bu görkəmli alim unudulmayıb. Ümumiyyətlə, Qəzənfər müəllim hansı dilçi barəsində məqalə qələmə alırsa, mütləq ilk növbədə Məmmədağa Şirəliyev yad edir, sonra onun ardınca gələnlərdən iftixarla söz açır. Həqiqətən də ömür itib-batmır, ardıcıllarının, sevənlərinin əməllərində yaşayır. Bu cür qədirbilənliklə ricətlər etmək böyük rəğbətin, dərin bağlılığın və məhəbbətin göstəricisidir. Oxucu qəlbinə yol tapmağın açarı da məhz ürəyin çırpındığı yazılardır. Bir qələm adamı kimi mənə xoş gələn odur ki, Qəzənfər Paşayev qəhrəmanını böyük ürəklə, sevgi ilə təqdim edir: "Akademik Ağamusa Axundovu fərqləndirən cəhətlər, məziyyətlər qədərincədir. O, bacarıqlı elm təşkilatçısı idi. Elmi kadrların yetişməsində, dilçilik elmimizin inkişafında misilsiz xidmətləri olan, məktəb yaradan, çoxşaxəli zəngin yaradıcılıq yolu keçən, iddiasız yaşamağı bacaran, mənalı və şərəfli ömür sürən, ziyalılığı, yüksək mədəniyyəti, nəcibliyi ilə nümunə olan, dilçilik elmimizi beynəlxalq aləmə çıxaran, hər məqamda adını iftixarla çəkdiyimiz bu böyük insan elmi və pedaqoji fəaliyyəti ilə əbədilik qazanan azsaylı alimlərimizdəndi”. Yadıma tələbəlik illərimiz düşür. Jurnalistika fakültəsində Azərbaycan dilindən dərs deyən müəllimənin işinin-peşəsinin gecikmiş məhəbbətdən şeir söyləməsi bizi elə bezdirirdi ki, çox vaxt onun dərsindən qaçıb, filologiya fakültəsində Ağamusa Axundovun mühazirələrinə qulaq asırdıq. Ondan öyrəndiklərimiz həmişə qolumuzdan tutub. İndi də bu unudulmaz pedaqoq-alimi minnətdarlıqla xatırlayırıq.

Qəzənfər Paşayev bu kitabında da öz ənənəsinə sadiq qalıb. Yaradıcılığından qırmızı xətt kimi keçən Kərkük mövzusunu unutmayıb. "İraq türkmanlarının nağıl dünyası”, "İraq-türkman nağıllarının ləhcə özünəməxsusluğu”, "İraq-Azərbaycan folkloru,” "Kərkük folklorşünaslıq və ədəbiyyatşünaslıq elminin iftixarı” və digər yazılarda məhz xalq təfəkkürünün əvəzsiz xəzinəsi olan folkloru öyrənməklə ötən keçmişimizi, milli mənsubiyyətimi dərindən dərk etmək mümkündür. Ümummilli lider Heydər Əliyevin sözləridir: "Tarixi araşdıranda gördüm ki, Güney Azərbaycan, Quzey Azərbaycan və İraq türkmanları bir bütövün parçalarıdır”. Qəzənfər Paşayev yazır: "Onların dialekti və folkloru da deyilənləri təsdiq edir”.

Əlbəttə, Kərkük sevdalı, millətsevər, böyük alim, əsil dost, professor Qəzənfər Paşayevin yaradıcılığı haqqında yazdıqca bitməz. Mövzuları rəngarəng, qəhrəmanları dəyərli. Dili, təhkiyəsi aydın, səlis və şirəli. Qürur və əminliklə deyirəm ki, oxucularına ərməğan etdiyi yeni töhfəsi də həmişəki kimi maraqla qarşılanacaq, ən başlıcası, oxunacaq. Bəri başdan bütün ədəbi uğurlarına görə Qəzənfər Paşayevi ürəkdən təbrik edirəm. Onun kitabları həmişə sevilir və təqdir edilir. Ömrünün ədəbi estafeti davamlı olsun, sevimli ustad!

Flora XƏLİLZADƏ,

əməkdar jurnalist

Kaspi 2018.- 8 fevral.- S.15.