“Filmi gözəl edən onun düşdüyü cəmiyyətdir”

Avni Kütükoğlu: Bir rejissorun üzərinə düşən ən böyük vəzifə tamaşaçılara nəyisə çatdırmaqdır

Bizim uşaqlığımız köhnə yerli və türk filmlərini izləməklə keçib. Bəzən özümüzü o türk kinolarındakı – "Yeşilçam” filmlərindəki qəhrəmanların yerinə də qoyurduq. Sevə-sevə izlədiyimiz o filmlərin meydana gəlməsində öz imzası olan Avni Kütükoğlu ilə bu günlərdə görüşmək şansı əldə etdik. Avni bəy "Ateşteki kağıtlar”, "Beni de götür”, "Nene Hatun”, "Gerçeye dönüş”, "Çenber”, "Savunma”, "Duygular”, "Öfke”, "Babam ve ben” kimi filmlərin, eləcə də "Naciyeyi kim sevmez?”, "Marziye”, "Mavi Rüya”, "Umutların ötesi”, "Sırlar dünyası”, "İlişkiler”, "Ana kuzusu”, "Kızım ve ben”, "Düşler” kimi bir çox məşhur serialların rejissorudur. A.Kütükoğlu bizimlə söhbətində köhnə və yeni filmlərin hazırlanması prosesindəki fərqlərdən, aktual məsələlərdən danışdı.

- Avni bəy, sizin atanız film sahəsində çalışıb. Film çəkməyi ondan öyrənmisiniz?

- Uşaqlığım film çəkən aparatların içində keçib. Bodrumda bağçalı evimiz vardı. Odunların, kömürlərin toplandığı yerdə film qutularımız var idi. Həyatı dərk etməyə başlayanda, o filmlərin içərisindəki lentləri çıxarırdım. Arxadan şamlar yandırırdım. Filmin siluetini düşünüb məhəllədəki uşaqlarla oynamağa başlayırdım. Bizim dövrümüzdə telefonlar, kompyuterlər, noutbuklar yox idi. Texnologiya bu qədər inkişaf etməmişdi. Misal üçün, evimizə telefonun bağlandığı günü, televizorun gəldiyi ərəfələri çox gözəl xatırlayıram.

- Bizə bir az o illərdən danışa bilərsinizmi? Çox çətin illər idi...

- Həm çətin, bir o qədər də gülməli. Bizim evə ilk telefon xətti çəkildikdə, məhəllədəki hər kəs bizə gəlirdi. 1957-60-ci illəriydi, mən də uşaq idim, telefonun nə olduğunu başa düşmürdüm.

- Bildiyimiz qədər, yeniyetmə çağınızda aktyorluqla da məşğul olmusunuz.

- Açığı, mənim aktyor kimi çalışdığım illər o qədər də önəmli deyil. Məktəblərdə və qastrol səfərlərinə gedən teatrlarda çalışdım. Gəncliyimin ən gözəl çağlarında Türkiyədə qarışıq siyasi hadisələr baş verməyə başladı. Müxtəlif siyasi cərəyanları təmsil edən qüvvələr arasında gərgin mübarizə gedirdi. Biz öz içimizdəki ideologiya ilə mədəniyyətə çox yaxın idik. Teatrda öz ideologiyamızı təbliğ edə biləcək tamaşalar oynayırdıq. 1980-ci illərdən sonra Türkiyədə televiziya sahəsində dəyişikliklərin baş qaldırdığı dönəmlər idi. Dostlarım reklam sahəsində çalışırdılar. Mən də reklamlar çəkə-çəkə artıq reklam rejissoru olmağa başladım. Reklamlardan sonra film sahəsində özümü sınadım və ilk filmim "Karınca katarı” oldu. O film həmin dövrün uğurlu filmlərindən sayılır. Daha sonra "Yeşilçam”da bir çox filmlər çəkdim. Nə xoş mənə ki, o dövrdə yaşadım və həmin ab-havada az da olsa işlədim. "Yeşilçam” türk filminin ən önəmli və başlanğıc nöqtəsidir. Həmin illər yoxluqlar içərisindən filmin ərsəyə gəldiyi çox çətin ərəfələr idi. Əlimizdə olan çox az büdcə və ləvazimatlarla qısa zaman çərçivəsində film çəkmək məcburiyyətində qalırdıq. Türk televiziyaları "Yeşilçam”dan bəslənib. Kino sənətinə bələd olan kifayət qədər rejissor və operatorlar yox idi. Hətta TRT-nin ilk seriallarını "Yeşilçam”ın kamera arxasında və kamera önündə çalışanları çəkirdilər. Sonra özəl televiziyalarla birgə yenə filmlər çəkildi.

- "Yeşilçam”ın filmləri Azərbaycanda da çox sevilir. O illərdə filmlərə çəkilən Türkan Şoray, Fatma Girik, Kadir İnanır və başqa aktyorların filmlərini əzbər bilirik. Türkiyədə hazırda çəkilən filmlər "Yeşilçam” filmlərinin yerini doldururmu?

- Əslində, filmi gözəl edən onun düşdüyü toplum və cəmiyyətdir. Məsələyə başqa yöndən baxmaq lazımdır. Bu, iqtisadiyyatın və sosial vəziyyətin hansı səviyyədə inkişaf etməyindən asılıdır. 60-70-ci illər Türkiyənin ekonomik mənada o qədər də rahat olduğu illər deyildi. Həmin filmlərin çəkildiyi zamanlarda hər kəsin evində televizor yox idi. Təkcə kinoteatrlar vardı. Filmlərimizin heç biri xaricdə satılmır, göstərilmirdi. Çünki biz o zaman bu sahədə bir az məlumatsız idik. Avropada, Amerikada heç istifadə edilməyən, xüsusilə də Rusiyada çəkilən filmləri izləyirdik. O dövrlərdə kifayət qədər alternativlərimiz də yox idi. Nə zaman ki Amerika sərmayəsi gəlib bütün kinoteatrları aldı, həmin dövrü "Yeşilçam”ın çökdüyü ərəfə adlandırdıq. Həmin ərəfələrdə Amerikada, Avropada çəkilən filmlər 6 ay, hətta bir il sonra Türkiyəyə gəlirdi. Nə zaman ki Amerika industriyası kinoteatrlarımızı kirayələdi və burada öz filmlərini nümayiş etdirməyə başladı, tamaşaçı yerli türk filmlərindən imtina etdi. Çünki daha keyfiyyətli filmlərə baxmaq şansı qazanıldı. Ondan əvvəl isə tamaşaçıların izləməyə heç bir alternativi yox idi. Tamaşaçının evində televizor olmadığından yeganə əyləncə yeri kinoteatr idi. Film sektorunda çalışan rejissorlar və prodüserlər cəmiyyətin o dövrdəki qavramasına görə işlərini qururdular. Kamera arxasında və kamera önündəki təhsilsiz usta və onun tələbəsi ilə çalışdığımız bir dövrdə ulduz sənətçilərə ehtiyac var idi. Yarışmalardan gözəl qadınları toplayıb, onları ulduza çevirirdilər.

- Yəqin ki, moda ustalarını, modelləri nəzərdə tutursunuz.

- O dövrlər heç manekenlik də yox idi. Həmin dövrlərdə tekstil inkişaf etməmişdi. Manekenlərin axtarıldığı bir vaxtda tekstil, şirkətlərin məhsul istehsal etməsi genişləndi. Belə ki, məhsul istehsal edən şirkətlər öz geyimlərini daşıya biləcək modellər axtaran zaman belə bir sənətin olduğu üzə çıxdı. Ancaq film sektoru tamamilə başqadır. Film, sözün əsl mənasında bir "star” yaratmalı idi. Türkiyənin mərhum sənətkarı Ayhan İşıkdan sonra türk filmi ulduz tapmaq sıxıntısına düşdü. Ondan sonra çəkilən filmlərdə Tarık Akan və Kadır İnanır həqiqətən ulduz oldular. Onlar toplumun alternativsiz ulduzları idi. Bu mənada rejissorlar çox da seçim edə bilmirdilər. İndi isə türk film və seriallarında məşhur alternativlər çoxdur. Əvvəllər fənərbağçalılar və qalatasaraylılar kimi Kadır İnanır və Tarık Akanı sevənlər vardı. Ona görə də qeyd edirəm ki, cəmiyyətin, toplumun sosial qatından çox şey asılıdır. O illərdə hazırlanan filmlərin maddi tərəfi də müzakirə oluna bilməyəcək qədər fərqlidir. Artıq biz dünya standartlarında ən keyfiyyətli və mükəmməl filmləri istehsal edirik. Çox peşəkar aktyor və rejissorlarımız var. Çünki aktyorluğun təməli olan təhsil sistemi formalaşıb və Türkiyənin bir çox yerində aktyorluq məktəbləri var.

- Qeyd etdiniz ki, Amerikada çəkilən filmlər haradasa bir ildən sonra Türkiyəyə gəlib çatırdı. Ancaq indi türk filmləri dünyanın müxtəlif ölkələrində tərcümə olunaraq nümayiş olunur. Aktyorlarınız Ərəbistanda, Avropada sevgi ilə qarşılanır. Türk film sektoru qısa bir zaman çərçivəsində bu uğura necə nail oldu?

- Türkiyədə film bazarı formalaşdıqdan sonra Amerikada çəkilən yeni filmlər bir həftəyə bizim kinoteatrlarda göstərilməyə başlandı. Demək ki, hansı şərtlərdə və hansı səviyyədə olursa-olsun, bir məhsulu istehsal etdiyiniz nöqtədə ən önəmlisi onu tamaşaçılarla görüşdürməkdir – yəni bazardır. Sizə onu deyim ki, Berlin Film Festivalında "Beni de götür” filmim yarışmadan kənar nümayiş olunacaq. Artıq beynəlxalq bazarlara o qədər açığıq ki, filmlərimizi bazara çıxara bilirik. Türkiyədə elə seriallar var ki, türk televiziyalarından aldığı pullar və reytinqlər onlar üçün o qədər də önəmli deyil. Nə qədər az pula çəksələr, o da önəmli deyil. Çünki filmə çəkdiyi xərcin iki mislini xarici bazardan qazanırlar.

- Hazırda bizim kinoteatrlarda komediya filmləri rəqabətdə qalibiyyət qazanır. Bəs Türkiyədə necə, tamaşaçılar hansı janrda çəkilən filmlərə üstünlük verirlər?

- Bizim televiziyalarımız və kinoteatrlarımız da komediya filmlərinə üstünlük verirlər. O qədər komediya dedilər ki, iki il bundan əvvəl bir komediya çəkdim. Ancaq o filmi öz istədiyim şəkildə çəkdim. Həmin film bu yaxınlarda nümayiş olunacaq. Türkiyədə bir nömrəli əyləncə vasitəsi televiziyadır. Ondan sonra kinoteatrlar gəlir. Təəssüf ki, Türkiyədə ən çox pul gətirən filmlər Recep İvedik tipdə çəkilənlərdir. Türkiyə kimi böyük bir ölkədə bunlara baxılırsa, Azərbaycanda da sulu komediyalara təbii ki, baxılmalıdır. Bəzi kütlə var ki, kinoteatra əyləncə məqsədilə gedir. Əlbəttə ki, film sənəti əyləncəli ola bilər, amma düşündürən, içində bir mesajı olan, tamaşaçıya nəyisə çatdıran olmalıdır. Bir rejissorun üzərinə düºən ən böyük vəzifə tamaşaçılara nəyisə çatdırmaqdır. "Həyat xoşdur, gerisi boşdur” deyib əyləncə tipli bir film çəkmək istəmərəm. Hər ölkənin film sənayesində və televiziyasında komediya olmalıdır. Amma digər janrlı filmlərə də yer verilməlidir. Əgər Türkiyədə gözəl bir eşq hekayəsi çəksəm və orada üzü tanınmış, məşhur olmayan aktyorlara rol versəm, onun tamaşaçı toplaması bir qədər risklidir. Ancaq həmin aktyorlarla ucuz bir komediya çəksək, bu, çox asan şəkildə öz bazarını tapacaq. Çünki televiziyalar boş zamanlarında komediya göstərər ki, insanlar gülüb əylənsinlər. Onsuz da insanlar problemlərin içərisindədir. Ona görə də insanların nəyə daha çox diqqəti varsa, bazarı yaxşı bilən rejissorlar onu çəkir. Azərbaycanda mayın sonunda dram çəkəcəyik. Komediya bazarına risklə daxil olacağıq. Azərbaycan film və teatrlarının tanınmış aktyorlarına müraciət etmişik. Adını isə "Qadın sevərsə” qoymağı düşünürdük. Mövzu onlardan bəhs edir.

- Yeni çəkilən filmlərdən söhbət düşmüşkən, Can Ulkayın "Ayla” filmi Azərbaycanda kifayət qədər sevildi. Filmin "Oskar” mükafatı alacağını gözlədiyimiz halda, namizədlər sırasında onun adını görə bilmədik.

- O mənim dostumun filmidir. Mən onun "Oskar”a namizəd olduğunu bilmirdim. Bundan xəbərim yoxdur. İki aydır ki, Bakıdayam. Dünya film sahəsində çox məşhur olan mükafatlandırma törənləri, elə "Oskar”ın özündə də lobbiçilik önə keçir. Əslində, bu mövzu ilə bağlı sabaha qədər danışa bilərəm. Ancaq sizə onu deyim ki, üçüncü dünya ölkələrinin – yəni bizim kimi ölkələrin filmləri əvvəllər texniki baxımdan o müsabiqələrə gedib çıxa bilmirdi. Amma indi texniki və filmin çəkilmə səviyyəsi baxımdan indi dünya film sektoru ilə eyni səviyyədəyik.

- Sizcə, bu film Hollivudda çəkilsəydi, "Oskar”a namizəd ola bilərdimi?

- Təbii ki! Siyasi oyunlara görə "Ayla”nı "Oskar”a namizəd olaraq götürməyiblər. Bu mənim fikrimdir. Ancaq "Ayla”dan ümidli idim.

- Avni bəy, bəs Azərbaycan filmləri barədə necə, ümidlisinizmi? Ümumiyyətlə, filmlərimizi izləyirsiniz?

- Son on ildə çəkilən filmlərinizi izləmişəm. İki ildən çoxdur ki, Azərbaycana gəlib-gedirəm. Sizin köhnə filmlərinizi çox sevirəm. Azərbaycan filminin yaranma tarixinə baxıram. O dövrdə çəkilən filmlər çox tərifəlayiq və mükəmməl işlənib. Onlarda rus filmlərinin də təsiri hiss edilir. Azərbaycanın çox dəyərli rejissorları var. Müstəqillik qazanandan sonra Azərbaycanın əldə etdiyi nailiyyətləri o qədər də asan başa gələn hesab etməyin. Xüsusilə də film sahəsindəki inkişafı. Film çəkmək üçün Türkiyədə rejissorlar hansı texnikadan istifadə edirlərsə, Azərbaycanda həmin texnikalar mövcuddur. Sizdə əsas problem Bakıdan kənarda, digər bölgələrdə çox az kinoteatrların olmasıdır. Bunlar nə qədər çox olarsa, film bir o qədər inkişaf edər. Azərbaycan kinoları xaricə çıxarsa, daha keyfiyyətli və gözəl işlər yaranar. Azərbaycanda da film sahəsi çox inkişaf edib. Sadəcə olaraq burada onu bazara çıxarmaq problemi var. Dünən və bu gün çəkilən filmlər böyük risk altında idi. Görəsən baxılacaqmı, yoxsa yox? Kinonun yaxşı inkişaf etməsini istəyirsinizsə, ilk növbədə onun doğru reklamını aparmalı və bazarda yaxşı satışını təşkil etməlisiniz. Bunlar edildiyi təqdirdə, Azərbaycan filmlərinin heç bir problemi qalmaz. Biz 1990-cı illərdə eyni problemlə qarşı-qarşıya idik. Hazırda isə Türkiyədə bir serialın bir həftəlik büdcəsi çox böyük məbləğdir. Filmləriniz xarici kinoteatrlara yol tapsa, yaxşı gəlir əldə edər. O zaman çəkilən film xarici və daxili kinoteatrlardan da pul götürər. Qazanc çox olduqda, daha keyfiyyətli filmlər çəkilməyə başlanılır və beləliklə, rejissorlarda film çəkmək üçün həvəs yaranır. Ancaq bu gün Azərbaycanda çəkilən ən bahalı film 250-300 min manat civarındadır. Təbii ki, dövlətin çəkdiyi filmlər xaric. Çünki dövlətin dəstəyi ilə çəkilən filmlərdən pul qazanmaq kimi tələb yoxdur və bu filmlər mədəniyyət, kino aləminin inkişafı naminə çəkilir. Onlar çox böyük büdcə ilə milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına dair maraqlı hekayələrə müraciət edirlər. Bir sözlə, nə qədər çox pul xərclənsə o qədər də keyfiyyətli işlər görərsiniz.

Xəyalə Rəis

Kaspi 2018.- 21 fevral.- S.12.