Balaca Qara Corab

Günel Şamilqızı

hekayəsi

Səməd Behrəngiyə və

nənəm Münəvvərə

Corab yuxuda ayaqqabı görmüşdü. Ayılan kimi yuxusunu hamıdan birinci öz tayına danışdı. Ondan səs çıxmadı. Sən demə, torbadakı güllü corablar da söhbətə qulaq kəsilibmiş. Elə xəbəri də onlar yaydı. Onlar da, o birilər də – heç biri anlamırdılar yuxu görmək nədir, necə olur? Balaca Qara Corabın ətrafına toplaşıb dəfə-dəfə soruşurdular. O da əvvəl-əvvəl həvəslə, sonra candərdi başını aşağı salıb, gördüyü mənasız, ya da hələ mənasını anlamadığı yuxunu onlara danışırdı: Bir xanım Balacanı tək-təkcənə otağına çağırır və əlində tutduğu hündür dabanlı, yanları açıq, çox incə bir qadın ayaqqabısını ona uzadır. Deyir ki, al bunu, artıq sənindir.

Balaca yuxusunu danışan kimi pıçıltılar baş alıb gedirdi:

– Corab ayaqqabını neynir?

– Özü də corabın bir tayı.

– Özü də kişi corabı.

– Özü də hündürdaban qadın ayaqqabısını...

Hər ağızdan bir avaz gəlirdi. Biri deyirdi, "qardaş, çiçəyin çırtladı, qabağa gedəcəksən, mötəbər bir xanım sənə bəxşiş verib”, o biri deyirdi, "aşiq olacaqsan, tezliklə torbamıza yeni corab gələcək”...

Torbadakı güllü corablar da dedi-qodu yaymaqdan yorulmurdular. Başqa dildə danışan kapron kalqotkalardan eşidib yarım-yapalaq başa düşdükləri sözləri də hamıya danışırdılar. Guya kalqotkalar Balaca Qara Coraba ultimatum göndərmişdilər:

– Səsini kəssin, otursun yerində! O cür ayaqqabılar corabla geyilmir. Araya yeni dəb salmasın! Getsin o qara-qura ayaqqabıların içində iylənsin, heç kimin yerinə də göz dikməsin!

***

Söz-söhbətlər bir yana, torbadakı bütün corablar onun yuxu görə bilməsinə paxıllıq edirdilər. Onlar bilmirdilər yuxu görmək nədir, necə olur? Bəlkə bu da həyatda qalmağın başqa bir formasıdır? Hamı güman edirdi ki, yuxu görməyi öyrənsələr, gələcəkdə təhlükə hiss edən kimi, ən son məqamda yuxular aləminə köçə bilərlər. Bu mümkün olsa, daha bu torbada uzun yaşamaq üçün dualar eləməyə dəyməz.

Bütün corablar hər gün yuxu görmək arzusuyla gecəni qarşılayırdılar. Hər səhər də ayılıb nifrətlə Balaca Qara Coraba baxırdılar. Onu tez-tez acılayır, o biri tayından ayrı salır, axtaranda tapmağa kömək eləmir, badalaq gəlir, Ali Corablar Qanununu pozur – sahib torbaya əl atanda bilə-bilə onu qabağa verirdilər. O da hər dəfə həmin qanunu dua kimi bərkdən oxuyur, qəribə şəkildə şanslı çıxır, sahibin əlinin yadına düşmür, həm də öz siraətedici səsi ilə torbadakı bütün corabları vicdanları ilə baş-başa qoyurdu:

– Sahib kimi seçsə, ölümə bir addım yaxınlaşan o olacaq, heç kim bundan qaça bilməz. Heç kim öz növbəsini başqasına verə bilməz. Hamı özünə, öz ölümünə cavabdehdir, üç gün tez, beş gün gec, onsuz da hamının sonu gələcək!

Corablar isə vicdanlarının səsini ürəklərindəki kinlə susdururdular: Niyə ilk dəfə yuxunu o gördü? Onun nəyi bizdən artıq idi axı?

Çoxları düşünürdü ki, o yenə yuxu görür, amma ya paxıllıqdan, ya qorxudan, ya da bir bicliyi var deyə, heç kəslə bölüşmür.

Zaman keçdikcə bu fikri də özlərindən uzaqlaşdırdılar, Balaca Qara Corabı susqun tayı ilə birgə anormal elan elədilər. Onun başına hamının başına gəlməyən bir hadisə gəlmişdi. Deməli, o, anormal idi. Yavaş-yavaş ona nifrətləri də azaldı, dedilər onsuz da yazıqdı, niyə hər gün acılayıb həm özümüzün, həm də onun kefinə soğan doğrayaq.

Beləcə, həyat əvvəlki axarına döndü, ya da corablar özlərini elə apardılar ki, guya hər şey unudulub.

***

Bu torbanın yanında şkafda başqa bir köhnə torba da var idi. Orda nisbətən qalın corablar yaşayırdı. Hərdən torbalardakı corablar sahibin səhlənkarlığı ucbatından bir-birinə qonaq gedirdilər. Bəzən elə olurdu bir corab ömürlük qonaq kimi başqa torbada yaşamalı olurdu. Xülasə, günlərin bir günü məlum oldu ki, sən demə qonşu torbadakı ötən qışlardan qalan ən yaşlı corab da bu yuxu haqq-hesabından duyuq düşüb. Torbaya qonaq gələn qalın bir corab xəbər gətirmişdi ki, qoca deyir: "Ehtiyatlı olsunlar, bir-birlərindən bərk yapışsınlar. Qabaqdan darlıq gəlir”.

– Eh! – deyib, əvvəlcə güldü, sonra köks ötürdü Balaca Qara Corab. – Bundan artıq nə darlıq? Harada görülüb adamlar üç-dörd corabı üst-üstə geyinsin? İkisi bəsdir də. Al, bu da sənə darlıq!

Balaca Qara Corabın o biri tayı eşitdiklərindən qorxub bir az da tayına qısıldı:

– Sahib neçə corabı üst-üstə geyinir-geyinsin, onsuz da biz bədbəxtlikdən həmişə lap alta düşəcəyik.

Balaca Qara Corab anlayırdı, onlar balaca olduğuna görə ən altdan geyinilirlər, həm də bilirdi ki, məhz buna görə gec dağılacaqlar, ömürləri uzun olacaq. Amma bu həqiqətdə onları xoşbəxt, ya bədbəxt edən heç nə tapmırdı deyə, düşündüklərini heç öz tayına da demirdi.

***

Darlıq onlar üçün yox, sahibləri üçün gəldi. Əksinə, sahib xanımı ilə ayrıldı deyə, güllü corablar, xarici dildə danışan kalqotkalar torbanı tərk elədilər, burda yalnız bir-birinə bənzəyən qara-qura, göyümtül, bozumtul kişi corabları qaldı, yerləri genişləndi. Baş verən hadisə uzun müddətdən sonra hamıya yenə o yuxunu xatırladı, bu dəfə isə Balaca Qara Corabı yuxusuna görə təbrik də elədilər. Amma bu rahatlıq çox çəkmədi.

Corabların darlığı da torbadakı bir qara corab itəndən sonra başladı. Deyilənə görə ard-arda baş verən itkilər sahibə pis təsir eləmişdi. Düzdür, corab itkisi qadın yoxluğundan ağır gələ bilməz, amma adamlar hər şeyi zəncirvari qavrayır, bir məsələ ilə başqa bir hadisə arasında elə dəxlisiz əlaqələr qurur, batil inanclara o qədər köklənirlər ki, adi bir corabın da yoxa çıxması itən insanla – bizim hekayədə bir qadınla izah olunur, sonra hisslər coşur, coşur və sahib acığını corablardan çıxır. Təbii ki, yalnız corablar belə düşünürdülər.

Əslində isə, Sahib sadəcə corablarını cüt-cüt, birini o birinin qucağına qoyub yumurlamaqla saxlamağı qərara almışdı. Burada corabların güman elədiyi kimi, sevdiyi qadını qucağında bərk-bərk saxlayıb buraxmamaq istəyindən söhbət belə gedə bilməzdi. İtən qara corab isə Balaca Qara Corabın o biri tayı idi...

***

Çətin günlər başladı. Corablar yeni modellər görmür, hər dəfə yuyulub torbaya gələndən sonra bir az da qocalır, ölənlərin yerinə təzələri alınmır deyə, torbada qalanlar da məyus olur, özlərini bədbəxt hiss edirdilər. Hamısı yığışıb Balaca Qara Coraba yalvarırdılar. Yalvarırdılar ki, gördüyü başqa yuxuları da danışsın. O isə dostlarına toxtaqlıq verməkdən başqa heç nə danışa bilmirdi. Yuxusu möcüzəvi olduğuna, gələcəkdən xəbər verdiyinə görə, həm də son günlərdə öz söhbətləri ilə onları toxdatdığı üçün onu Böyük Qara Corab adlandırmağa başlamışdılar. İlk səslənişdə etiraz eləmiş, sevməmişdi bu müraciəti. Amma sonra təkliyiylə mübarizədə böyüyən eqosunu susdura bilməmişdi. O, tək yaşamağı, tək yatmağı, yanındakının fikirlərini soruşmadan, müzakirələrə tək qoşulmağı, danışmağı, özünün də, elə itən tayının da əvəzinə danışmağı öyrənmişdi.

"Biz canlı deyilik, canlılara xidmət edən bir geyim növüyük. Dünyada elə nəsnələr var ki, həyatı uğrunda mübarizə apara bilmir. Mən bəlkə gözəl bir şlyapa olsaydım, vəziyyət başqa cür olardı. Onda da mübarizə apara bilməyəcəkdim e, amma ən azından ayaqda yox, başda gəzəcəkdim, həm də bəs-bəlli şlyapa-ömrüm corab-ömrümdən daha uzun olacaqdı”.

"Bizim ömrümüzün uzunluğu qismətimizə düşən ayaqlardan asılıdır. Bir corab yarananda bilmir sahibinin ayaqları necə olacaq. Bizim sahibin ayaqları şükürlüdür. Yadınızdadır güllü-güllü corablar nələr danışırdı? Hər corab da bir cür ölür, biri azardan, biri qocalıb deyə, biri digər tayı itib deyə...”

"Əksər corablar ya başından, ya da ürəyindən başlayır qocalmağa. Bəli, daban hissədə yerləşir ürəyimiz. Bir corabın ölümü ürəyindən başlayırsa, onda bu gəlhagəl əksərən ürəyin üzülməyi, üzülməyi, sonra da süzülüb deşilməyi ilə sona çatır. Ölüm başdan başlayırsa, onda səbəbkar ya baş, ya da onun yanındakı barmaqdır. Ölüm başımıza və ürəyimizə düşən dəliklərdir, çoxaldıqca, böyüdükcə bizi özünə çəkir”.

Corablar ya o, artıq Böyük Qara Corabdır, elədiyi söhbətlər maraqlıdır, ya da yaxın dinləyənini itirib deyə ona qulaq asmağa başlamışdılar. Onlar Balaca Qara Corabdan yuxu görməyi öyrənə bilməmişdilər, amma Böyük Qara Corabdan gerçəkliklə barışmağı, bir-birlərini sevməyi, fədakar olmağı öyrənmişdilər.

***

O, Böyük Qara Corab olandan sonra daha bir cütlük ölən dostlara salam apardı. Sonra nəsə oldu, ətrafa sakitlik çökdü, sahib uzun müddət torbanın ağzını açmadı. Hamı bunu Böyük Qara Corabın "Səbirli olun!” cümləsinin hikməti hesab elədi. Sevinc ardınca sevinc gəldi, çox keçmədi ki, sahib qonşu torbadakı corabları da onlara qatdı. Bütün yeniliklər kimi bu da onları ilk günlərdə xoşbəxt elədi. Amma sonra yaşlılardan dəhşətli şeylər eşitdilər. Sən demə, bu cür yumurlanıb saxlanmaq sahibçün rahatlığı təmin eləsə də onlara çox ziyanmış. Bir dəfə qucaqlaşma vaxtı içəridə qalan corab tam qurumayıbmış deyə, hər iki corabı qəribə qoxuya bürümüş, sahib onları heç geyinmədən yuyulmağa göndərmişdi. Bu da bir corabın həyatı boyu yaşayacağı ən təhqiramiz, ən dəhşətli hallardan biridir. Axı onun vəzifəsi geyilmək, ayaqda dağılmaqdır. Bir corab axı nəyə görə geyilmədən yuyulsun? Bu hal da indi deyəcəklərimlə müqayisədə heçdir, çünki mində bir cütün başına gələr. Corabların həmin gün eşitdikləri əsas qorxunc həqiqət boşalan rezinlərlə bağlı idi.

***

O biri torbadan gələn corablar deyirdilər ki, qucaqlaşma vaxtı üstə qalan corabın rezini tez boşalacaq, nəticədə corabın bir tayı sıradan çıxacaq, o biri tayı da avtomatik, onunla birgə ölümə yuvarlanacaq. Yumaq kimi yaşamağa başlamaqlarından çox keçməmişdi. Qonşu torbadan gələn yaşlı corablar da sadəcə qorxularını bölüşürdülər, bunun necə baş verəcəyi, rezinlərin birdənmi, ya vaxt keçdikcə, ya da hər dəfə yuyulduqca boşalacağı heç birinə məlum deyildi. Hələ heç bir cütlüyün başına buna bənzər hadisə gəlməmişdi. Hamı gözünü Böyük Qara Coraba dikmişdi. Corablar tez-tez Böyük Qara Corabı yanlayır, söhbətə çəkir, ondan məsləhət, hətta yalandan belə olsa, nəsə ümidli sözlər eşitmək istəyirdilər. Böyük Qara Corab birdən-birə bu qədər corabın onun uzun müddətdir öyrəşdiyi təkliyi pozmağına tab gətirə bilmirdi. Birdən elan elədi ki, səhər çıxış yolunu hamıya söyləyəcək. Hamının beynindən eyni sual keçdi: Niyə səhər? Niyə növbəti dəfə yatıb-durandan sonra?

Bütün corablar susdular və bir daha heç vaxt inanmadılar ki, Böyük Qara Corab yuxu görmür.

Gecə pıçhapıç düşdü:

– Görürsən? Sonra da utanmadan deyir, elə bircə o yuxunu görübmüş.

– Nooldu bəs bu gecələr bizim kimi sadəcə yatırmış?

– Yəqin yuxuda tapacaq da çıxış yolunu.

– Bəlkə bir yol tapıb biz də yuxular aləminə köçək?

– Görəsən, o, bunu necə edir?

– Onu bildiyi qədər çəksin! Görürsüz necə bayquşdu? Bizə yuxuları necə gördüyünü deməyincə, elə belə bədbəxt kökündə də qalacaq.

***

Böyük Qara Corab səhər ayılanda heç özü də bilmirdi: danışacaqlarını yuxuda görüb; həqiqətən, başına gəlib; yoxsa sadəcə uydurmadır?

Hamı diqqətlə, nifrətlə və də ümidlə ona qulaq kəsilmişdi. Hətta bir neçə yumaq birləşib onu yuxarı çıxartdılar ki, hamı rahat görsün, aydın eşitsin.

Böyük sözə başladı:

– Bir dəfə yuyulmağa gedəndə antikvar, bəlkə də yüz, min adi corab ömrü qədər yaşı olan, torbada yaşamayan, deyilənə görə çoxdan, lap-lap çoxdan corablıqdan çıxmış, sahibin ən əziz əşyası olmuş yun corabla söhbətimizi xatırlayıram. Onun da söhbət eləməyə kimsəsi yox imiş yəqin, ya da çənəsinin altına salmağa uzun müddətdən sonra corab tapmışdı deyə, ürəyini mənə boşaldırdı...

Uzunboğaz corablar Böyüyün sözünü kəsdi:

– Nə "antikvar”, nə "corab olmaqdan çıxmış corab”? Sən bunları yuxuda görmüsən?

– Yox, dedim axı, bir dəfə yuyulmağa gedəndə rastlaşmışıq.

Başqa corablar dillənən cütlüyü aşağı basdı, yenə pıçhapıç düşdü:

– Dinməyin, paxıldı da. Heç yuxu adı çəkər?

– Qoyun görək nə deyir də.

– Öləndə də hikkəsindən deşilib öləcək, ayaqda dağılmaq qisməti olmayacaq bunun!

Ətrafa yenə səssizlik çökdü. Böyüyün səsi bu dəfə bayaqkı kimi guruldamadı:

– Həmin antikvar corab deyirdi ki, keçmişdə yaşlı adamlar corablara yamaq vurarmış. Sanki ömürlərini də beləcə uzatmaq istəyən yaşlı nənələr tez-tez bir küncə çəkilib, sakitcə corabların ömrünü uzadarmışlar. Qoca qadınlar yamaq üçün müxtəlif parçalardan, ya da ölmüş corabların saf qalan orqanlarından istifadə edirmişlər.

Uzunboğaz cütlük yenə özündən çıxdı:

– Ə, bu nə danışır ə? Ölüləri dirilmək istəyir, ya bizi ələ salıb?

Başqa corablar yenə onun yanını basdılar.

Böyük Qara Corab dəstək görüncə yenə coşdu:

– Siz heç bilirsiz mən nə danışıram? Heç bilirsiz yamaq nədir? Yamaq bizimçün uzunömürlülüyün müvəqqəti təminatçısıdır.

Uzunboğazlar boynunu uzatdı:

– Müvəqqəti? Budur bizə vəd elədiyin xilas yolu? Sən deyəsən balaca olduğun vaxtları, bizim səni necə böyütdüyümüzü unutmusan.

O biri corablar daha onun sözünü kəsmədilər, bu dəfə yerbeyerdən hamı Uzunboğaza qahmar çıxdı.

– Hə də. Budur gecə gördüklərin? Hansı dünyada yaşayırsan sən? Biz sahibin əlindən tutub yamaq vurmaq öyrədək?

Nisbətən cavan corablar:

– Mən hansısa ölünün salamat orqanlarının bədənimə birləşməyini istəmirəm! Eybi yox, qoy bir az tez ölək, amma hibrit olmayaq!

– Get bayquş kimi tək yaşa, yuxularını da özünə saxla daha. Onlardan heç kimə bir xeyir gəlməyəcək. O yuxular çıxış yolu bilsə elə sənin özünü tənhalıqdan çıxarar da.

– Rədd ol gözümüzün qabağından! Sən daha Böyük-zad deyilsən!

Beləcə Tənha Qara Corab qaldırıldığı hündürlükdən düşüb torbanın lap uzaq küncünə yollandı. Gedə-gedə də dodaqaltı mızıldandı:

– İndiki dünyada hamı hamıya, insanlar da bizə yalnız bir dəfə şans verir. Amma əvvəllər belə olmayıb. Belə olmayıb...

***

Bir müddət sonra boşalan rezinlər həyəcan təbili çaldı. Qurunun oduna yanan yaşlar yenə Tənha Qara Corabı xatırladılar. Qucaqlaşan corablar rezinlərinin sıradan çıxmasından, qucaqlanan corablarsa lazımsız corab kimi onlarla birgə atılacaqlarından qorxurdular. Ən çox qucaqlananlar yada salırdı Tənha Qara Corabı. Çünki bir müddət sonra onlar da beləcə tək qalacaqdılar.

Tənha isə heç kimi yaxına buraxmırdı. Hamıya dediyi bir cavab var idi:

– Mənə bu hiss yaddır, mən rezini boşalmaq necə olur, bilmirəm. Gedin başınıza çarə axtarın. Mən bu torbanın ən bədbəxt corabıyam, əl çəkin yaxamdan!

O bilirdi corablar bunu çox istədikdən eləmirlər. Həqiqətən də, corablar ondan yuxular aləminə köçməyin sirrini öyrənmək istəyirdilər. Amma nə eləsələr də Tənha Qara Corab torbanın qısıldığı küncündən qopmaq istəmirdi.

***

Bəzi corablar nə indiki, nə yuxulardakı dünyaya ümidliydi. Onlar ,həqiqətən də, ölmək istəyirdilər. Onların arasında rezini boşalan corablar daha çox idi. Birdən xatırladılar ki, Tənha Qara Corab yamaqdan danışırdı. Düşündülər, lazımsız bir corab kimi ölüb getməkdənsə, salamat qalan hissələrini üzülməkdə, deşilməkdə olan başqa rezini boşalmamış corablara verə bilərlər. Onda heç olmasa özlərinin də olmasa, başqa corabların ömrü uzanar. Bunu eşidən Tənha Qara Corab yenə torbadakılara qaynayıb-qarışdı. Bax bu əsl ümid idi. Yamaq! Bax bunda idi bütün corablığın xilası! Bütün corablar bu unudulmuş kəşfi arzulayıb durmuşdular varlıqları boyu. Bütün corablar qurban getməyə hazır olduğunu deyirdi. Tənha Qara Corab da bütün corablara görə sevinirdi.

***

Günlərin bir günü sahib yeni bir hoqqa ilə corabların arasına şıx-vəşir saldı. Onların corab kimi doğulandan bəri gördükləri, öyrəşdikləri ən əsas düzəni pozdu. Rezinləri boşalan tayları tullayıb, rəngləri nisbətən yaxın olan corabları cütləşdirməyə başladı. Bu da bütün bundan əvvəlki ilklər kimi Tənha Qara Corabın başına gəldi, sonra dəhşətli xəstəlik kimi bütün torbaya yayıldı. Qucaqlaşmada üstdə qalmış corabların üsyanı başladı:

– Necə yəni?! Biz sizi qucaqlayıb itməyə qoymayacağıq, nəticədə rezinimiz boşalır deyə zibilliyə tullanacağıq, siz də başqa corablarla kef edəcəksiz?

Səs-küy bir neçə gün səngimədi. Sonra taleləriylə barışdılar. Onsuz da bu gün qucaqda gəzən sabah hansısa tayını itirmiş bədbəxti qucaqlayıb indi də öz boşalan rezinlərinin dərdini çəkəcəkdi.

***

Hərçənd, sahib ona təzə tay bəxş eləmişdi, corablar yenə onu Tənha Qara Corab çağırırdılar. O hələ də düşünürdü ki, corablığın xilası yamaqdadır. Uzun müddət usanmadan, həvəslə bunu arzuladı, özünə də, başqa corablara da. Amma indi üstdə qalanda rezini boşaldıqca hiss edirdi ki, nə ürəyinə, nə də başına vurulan yamaqlar onun boşalan ömür saplarına, bir vaxtlar sərt olmuş, indisə gərginlikdən bezmiş, qocalmış rezinlərinə heç nə ilə kömək edə bilməz. Amma bütün bədbəxt hadisələrdə olduğu kimi burda da ucundan tutub həyata sarı qalxmalı xəyali bir kəndir mövcud idi – onun yanında təzə tayı vardı. Bu tay əvvəlki kimi susqun deyildi. Amma dilə gətirdiyi cümlələr də ancaq suallardan ibarət olurdu. Təzə tayı onu sual-sual tanıyırdı. O da uzun müddətdir heç kimlə paylaşa bilmədiyi məhrəm sirləri onunla bölüşürdü.

***

Torba yavaş-yavaş arıqlayır, sonradan birləşmiş yumaqlar belə azalırdılar. Tənha Qara Corab artıq özünü tənha hiss eləmirdi, hətta gizli-aşkar sevinirdi. Sevinirdi ki, tənha ölməyəcək, yanında ömrünü harcayacaq, rezinlərini yolunda sevə-sevə boşaldacaq biri var.

Amma Tənha Qara Corab heç vaxt bilməyəcəkdi ki, qucağında qıvrılıb yatan bu təzənin içində şeytani bir ümid yaşayır. Onun yeni tayı Tənha Qara Corab ölsə, hətta bütün torbadakı corablar təklənib tükənsə belə, Balaca Qara Corabın bir səhər itmiş tayının tapılacağına ümidlidir...

Kaspi 2018.- 2-4 iyun.- S.16-17.