Sənətində boyundan uca olan aktyor

Onu "iki teatrın qəhrəmanı" adlandırırlar

Onun, 28 il ərzində yaratdığı 100-dən çox səhnə obrazlarının hamısını, təbii ki, görməmişəm. Çünki Habil Xanlarov onları müxtəlif illərdə, müxtəlif şəhərlərdə - Füzulidə, Horadizdə, Sumqayıtda "dünyaya gətirib". Ancaq gördüklərimdən ən çox yadda qalanı məni öz əzabları-sarsıntıları ilə "silkələyən" iki obraz - onun qardaş və oğul rolları olub. Habili yox, o "qardaş"ı, o "oğul"u hər dəfə yada salanda, "o dünyanı" görüb-gəlirəm. Çünki onların heç biri Habilin özü deyil, onlar bir bacının ərk edib-güvəndiyi, şəxsi həyatında yol verdiyi səhvə görə onu... öldürməyə qəlbi yol verməyən sevimli Qardaşı, o biri isə dərdi yeri-göyü parçalayan, ruhu ilə müqəddəs olan, əziz, istəkli olduğu qədər də çarəsizlik içərisində çırpınaraq, bu çaxnaşıq dünyaya nifrət edən bir ananın ağır günündə ona dayaq durmağa qüdrəti çatmayan, xilas edə bilməyən Oğuldur. Bəli, onlar Habil deyil, Habilin dərdli, yaralı ürəyidir. Bütünlüklə həmin obrazlara verdiyi ürəyi! O ürək ki, vətən-yurd həsrətinin, doğmalarla ayrılığın ən ağrılı anlarını, illərini yaşayıb.

...O gün - bu ilin 25 fevralında Xocalı şəhidlərinin xatirəsini yad etməyə gəlmiş minlərlə sumqayıtlı, tarixin heç zaman bağışlanmayacağı o müdhiş soyqırımı sanki öz gözləri ilə görüb, onun dözülməz ağrı-acısını, sarsıntılı anlarını yaşadılar. Azərbaycanın Əməkdar artisti İlahə Səfərovanın ana obrazı və istedadlı aktyor Habil Xanlarovun oğul rolu o qədər inandırıcı idi ki, sanki aktyorlar rolda deyildilər, Xocalının köməksiz qalmış, bütün dünya tərəfindən unudulmuş biçarələri idilər. Onların ANA-OĞUL doğmalığı-sevgisi, çarəsizlik, çıxılmazlıq içərisindəki sarsıntıları heç kəsi biganə qoymayaraq, Xocalı faciəsini bütün dəhşətləri ilə diqqətə çatdırırdı. Bu iki aktyorun əsl sənətkarlıqla təqdim etdikləri qısa, lakin hamını həyəcanda saxlayan fraqment o qədər təsirli idi ki, bütöv bir faciə tamaşası təsiri bağışlayırdı.

İstedadlı aktyorların ümumiləşdirilmiş ana və oğul obrazlarının psixoloji-sarsıntılı daxili aləmlərinə bacarıqla nüfuz edə bilməsi 26 il əvvəlki müdhiş Xocalı faciəsini bütün ağrı-acılı reallığı ilə əks etdirirdi.

Hətta o faciə səhnəsi o dərəcədə ağır idi ki, həmin dramatik "səhnəcik" başa çatdıqdan sonra da aktyorlar obrazlardan, onların psixoloji sarsıntılarından çıxa bilmirdilər - Ana İlahə xanım Oğul Habili "səhnədən" qucaqlayaraq, çiyninə söykəyərək çıxartmışdı. Bütöv bir tamaşa təsiri bağışlayan, tədbirin ən yadda qalan hissəsi olan həmin faciəvi səhnədən sonra da hamının diqqəti yaxınlıqdakı ağaclıqda qəmli sükunətlə baş-başa dayanmış Ana və Oğulda idi. Və yaxşı ki, onlar sonadək özləri olmadılar, Ana-Oğul oldular. Bu isə hər iki aktyorun yüksək sənətkarlıqları, obrazların psixologiyalarını dərindən duymaları, özlərini unudaraq, qəhrəmanlarının həyatlarını yaşamaları sayəsində mümkün olmuşdu.

Habilin türk dramaturqu T.Özakmanın pyesi əsasında H.Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında baş rejissor, Azərbaycanın Xalq artisti Firudin Məhərrəmovun ("Xocalı" səhnəsi də onun ssenarisi əsasında hazırlanmışdır) səhnələşdirdiyi "Ocaq" pyesindəki Fazil obrazı da bacısı Sevda ilə bağlı qardaş qayğısı və narahatlığı, psixoloji təsiri ilə yadda qalandır. Habilin həmin tamaşada yaratdığı zəhmətkeş və qeyrətli, ata-ana, qardaş-bacı sevgisi ilə yaşayan oğul obrazı öz səmimiliyi, tipikliyi ilə çox ailələr üçün xarakterikdir. Aktyor həyatın sıxıntıları, çətinlikləri ilə üz-üzə qalmış ailəsinin qayğıları ilə yaşayan, onun bütün problemlərini, ağırlığını öz çiyninə götürmüş Fazilin daxili narahatlıqlarını, psixoloji vəziyyətini, ovqat və düşüncələrini, ürək çırpıntılarını tamaşaçıya sirayət edəcək dərəcədə güclü çatdırmağı, onu səhnədə baş verən hadisələrin bilavasitə iştirakçısı (laqeyd olmayan iştirakçısı!) etməyi özünəməxsus təmkinli səhnə hərəkəti (bəzən də düşüncəli sükutu), davranışı ilə çox məharətlə bacarır. Mühüm anda ailəsi ilə məsləhətləşməməsini, Fazilin xəbərdarlığına baxmayaraq şəxsi həyatında atdığı səhv addım qardaşını qeyrət qisasına təhrik etdiyi bir vaxtda, obrazın psixoloji sarsıntılarını, tərəddüdlərini bütün dolğunluğu ilə çatdıran aktyor şikəst, həm də çox sadəlövh bacıya (tamaşada Sevda rolunu gənc, ümidverici aktrisa Şəhla Məmmədova, ana rolunu isə istedadlı aktrisamız Sədaqət Nuriyeva çox gözəl, təbii, inandırıcı oynayırlar) olan qardaş məhəbbətinin daha güclü olduğuna, buna görə də bəlkə də onu qətlə yetirmək fikrindən son anda daşındığına inandıra bilir. Habilin layiqli, düşüncəli oğul, qeyrətli, qayğıkeş qardaş obrazını - Fazili tamaşaçı az qala birbaşa səhnəyə qalxaraq, bağrına basıb, təşəkkür etmək istəyir. Aktyorun məharəti də, sənət xoşbəxtliyi də elə budur!

...Son 30 ildə nadir bir hadisədir ki, Habil böyük, peşəkar teatr səhnəsinə institut auditoriyasından deyil, birbaşa orta məktəbdən, parta arxasından gəlib, lakin "əliboş" yox, istedadı, psixoloji-həssas duyum bacarığı ilə gəlib. Özü də çox zaman olduğu kimi nə işıqçı, nə də səhnə maşinistinin köməkçisi kimi yox, 20-25 ilin aktyorları ilə bərabər, tam hüquqlu, ştat üzrə çalışan aktyor kimi.

Bu, bəlkə də bir ucu Habilin bəxtinə, zərurətə bağlanan, onun o qədər də boy verəcəyi gözlənilməyən, çox kiçik bir rüşeym şəklindəki istəyindən doğan qəribə, qətiyyən ağla gəlməyən, bəlkə də sanki xüsusi olaraq "qurulmuş" təsadüf nəticəsində olmuşdu.

...O vaxt Habil Füzuli rayonundakı doğma Babi kəndinin orta məktəbinin sonuncu sinfində oxuyurdu. Və onun üçün məktəb illərinin sonuncu, mart tətili idi. Kiçik qardaşının saçını düzəldərkən birdən gözü onun oturduğu stulun yan-yörəsinə sərdiyi "Araz" adlı rayon qəzetində iri hərflərlə verilmiş elana sataşmışdı. Orda bildirilirdi ki, yeni yaradılmış (1989-cu ilin avqustunda) Füzuli Dövlət Dram Teatrı aktyor ştatını tutmaq üçün müsabiqə keçirir. Məktəbin əlaçılarından olan, bədii özfəaliyyət, dram dərnəyində tez-tez çıxış edən, aktyorluğu uzaq xəyal kimi belə fikrinə gətirməyən Habil üçün bu, lap göydəndüşmə olur. Səhər tezdən 35 km aralıda olan rayon mərkəzinə, teatra gedib müsabiqənin keçiriləcəyi günü və şərtləri təfsilatı ilə öyrənib, adını iştirakçılar siyahısına yazdırıb, kəndə qayıdır. Və başlayır səylə hazırlaşmağa.

Mayın əvvəllərində keçirilən müsabiqəyə 35-dən çox gənc, hətta orta yaşlı adamlar da gəlmişdi. Habilin C.Cabbarlıdan xüsusi intonasiya ilə ifa etdiyi "Ana" şeiri, Flora Kərimovanın "Bu qatarın dalınca baxma" mahnısını bacarıqla parodiya etməsi və ən başlıcası, ssenarisini özünün hazırladığı "Ana həsrəti" səhnəciyində ana və oğulun dilindən onların səsinə uyğun şəkildə, kəskin səs dəyişikliyi ilə danışması imtahan götürənlərin böyük marağına səbəb olur. Habilin istedadı alqışlanıb, razılıq edilsə də, ona heç nə bildirilmir. Yalnız bir gün sonra məlum olur ki, Habil birinci yeri tutaraq, müsabiqənin qalibi olmuşdur. İkinci yeri isə onun sinif yoldaşı, məktəbin dram dərnəyində Habillə birgə "artistlik" edən Tahirə adlı qız tutmuşdu. Və artıq avqustun sonlarında Habilə rəsmi məktub göndərilmişdi ki, sentyabr ayından etibarən aktyor kimi Füzuli Teatrına işə qəbul edilirsən. O gün 17 yaşlı Habilin sevincinin həddi-hüdudu yox idi.

Habilin Füzuli Dövlət Dram Teatrında ilk rolu tanınmış rejissor-dramaturq Ağalar İdrisoğlunun "Çarəsiz oyun" tamaşasındakı Ötkəm obrazı idi. Özü də həmin rol epizodik yox, baş rol idi! Bu isə teatrda yenicə işə götürülmüş hər gənc aktyora, həm də belə tezliklə nəsib olmur. Bu, teatrda Habilin aktyorluq istedadına verilən ilk böyük qiymət olmaqla yanaşı, həm də yüksək etimad idi.

1993-cü ilin avqustunda erməni faşistləri Füzuliyə hücum edəndə gənc aktyorun cəmi 20 yaşı vardı.

O günlər Habil üçün ikiqat ağır və dəhşətli idi. Çünki Füzuli hələ işğal olunmazdan əvvəl atası xəstələnərək, vəfat etmişdi. Evin kişi böyüyü 20 yaşlı Habil olduğundan, ailənin bütün ağırlığı, qayğıları da onun üzərinə düşmüşdü.

Bir müddət sonra mənfur düşməndən təmizlənmiş doğma kəndlərinə qayıdan Habil böyük ürək ağrısı ilə ata yurdunun - bir vaxt böyüyüb boya-başa çatdığı evin yandırıldığının şahidi olmuşdu. Yalnız atasının vaxtilə atın ayağını bağladığı, kənddən çıxarkən isə Habilin evin qapısına vurduğu buxov yanıb-qaralsa da, bir nisgilli nişanə olaraq qalmışdı...

Hələ 1991-ci ildə, ilk atışmalardan sonra Horadizə köçən Füzuli Teatrı 1993-cü ilin ortalarınadək - erməni işğalınadək orada fəaliyyət göstərmişdi. Habil orada çalışarkən müxtəlif tamaşalarda oynamış, maraqlı səhnə obrazları yaratmışdı.

1993-cü ilin sonlarında teatrın direktoru Vaqif Vəliyev respublika televiziyası ilə işğaldan sonra pərakəndə düşmüş aktyorlarına, kollektivin digər üzvlərinə müraciət edərək, onlardan Sumqayıta gəlib, bir yerə yığılmağı xahiş etmişdi. Habil də doğma teatrın çağırışına qoşularaq, Sumqayıta üz tutmalı olmuşdu. Mədəniyyət Nazirliyinin və şəhər rəhbərliyinin birgə qərarı ilə kollektivin üzvlərinə fəhlə yataqxanasında yer ayrılmışdı.

Füzuli Dövlət Dram Teatrı təxminən 10 ilə yaxın Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı ilə eyni binada fəaliyyət göstərdiyindən, Habil hər iki teatrın tamaşalarında müxtəlif rollar oynamalı olmuşdu. Ona görə də mehriban qonşu olan bu teatrların kollektivləri Habili "iki teatrın qəhrəmanı" adlandırırdılar. O, Sumqayıt Teatrında tamaşaçıların sevimli aktyorları - Azərbaycanın Xalq artistləri Valeh Kərimov, Məzahir Süleymanov, Əməkdar artistlər Kazım Abdullayev, Kamil Məhərrəmov, İlahə Səfərova, Rauf Ağakişiyev, Fəranə Musayeva, İzaməddin Bağırov və digərləri ilə eyni səhnədə çalışmaqdan qürur duymaqla yanaşı, öz rollarını da yüksək səviyyədə oynamağa çalışmışdır.

Yüksək istedadının və teatr "okeanariyası"na yaxşı bələd olmasının, yaradılan obrazların psixologiyasını həssaslıqla duyub, tamaşaçılara çatdıra bilmək bacarığının nəticəsidir ki, Habil bu gün də demək olar ki, əksər tamaşalarda rol ala bilir. Özü də qəribədir ki, teatra təqdim edilən hər bir pyesin oxunuşu zamanı Habil özünü hansı rolda görə bilirsə, məhz həmin rolu da rejissor ona tapşırır. Çünki elə rejissorlar özləri də bu və ya digər pyesə təklikdə ilkin nəzər yetirərkən, yaradıcılıq potensiallarından, fiziki - "görkəm fakturasından" asılı olaraq obrazları kimlərin yarada biləcəyini artıq dəqiqliklə müəyyən edə bilirlər.

...Habildə rejissorluq istedadının da olduğunu hiss edən Mədəniyyət Nazirliyinin rəhbərliyi 2003-cü ildə onu iki illik müqavilə üzrə baş rejissor kimi işləmək üçün bir vaxt - hələ 17 yaşında ikən səhnəsində aktyorluq debütünü etdiyi Füzuli Dövlət Dram Teatrına - Horadizə ezam etmişdi. Lakin hər bir teatrın özülünü təşkil edən aktyor sənətinə Habilin vurğunluğu o dərəcədə güclüdür ki, o, Füzuli Teatrında baş rejissor kimi bir-birindən maraqlı əsərləri səhnələşdirməklə yanaşı, həmin tamaşalarda ruhuna yaxın olan rolları ifa etməkdən də özünü saxlaya bilməmişdi.

2005-ci ildə yenidən Sumqayıt Teatrına qayıdan Habil o vaxtdan indiyədək bu sənət ocağının fədaisi kimi çalışmaqdadır.

Habilin Qarabağ mövzusu əsasında səhnələşdirilmiş tamaşalardakı rolları da xüsusilə yaddaqalandır. Çünki Habil özü Qarabağda baş verən faciəli, dəhşətli hadisələrin bilavasitə iştirakçısı, qurbanı olmuşdu, torpağı əldən getmiş qarabağlının sarsıntıları, iztirabları onun canından, qanından keçmişdi və o, həmin iztirabları tamaşaçıya daha təsirli çatdıra bilirdi.

Son illərdə müxtəlif televiziya və kino rejissorları da diqqətlərini istedadlı, geniş spektrli aktyor yaradıcılığına malik Habilə yönəldib. Artıq o, 10-a qədər çoxseriyalı filmlərdə çəkilib və daha bir-neçə film üzərində çəkilişlər davam etdirilir.

Habilin bu il yaratdığı obrazlardan ən maraqlısı, yadda qalanı isə Azərbaycanın repressiya qurbanı olmuş üç qüdrətli şairin - Hüseyn Cavidin, Məhəmməd Hadinin və Mikayıl Müşfiqin nakam həyatlarından bəhs edən "Zülmətdə nur" tamaşasında H.Cavidin mükəmməl obrazını yarada bilməsi idi. Həmin tamaşa haqqında geniş danışmayaraq, yalnız onu demək istərdim ki, səhnədə aktyor Habil Xanlarov yox idi, orda... dahi Hüseyn Cavid vardı. Məncə, elə bu rol Habil istedadı haqqında çox şey deyir.

Sonda yalnız onu qeyd etmək istərdim ki, Habil vaxtilə çox çətin, ağır günlər yaşasa da, mətin iradəsi və istedadı ilə özündə güc taparaq, ayağa qalxa bilmiş, peşəkar aktyor, gözəl insan, zəhmətkeş və qayğıkeş ailə başçısı kimi (o, 5 övladın atası, 3 nəvənin babasıdır) hamının rəğbətini qazanmışdır.

Rəhman ORXAN

Kaspi.-2018.-12 iyun.-S.15