Çox istərdim ki, o şeiri yazmamış olum

Şair, nasir, sevilən uşaq yazarı Sevinc Elsevər "Uçuş məsafəsi”, "Qadağan saatları”, "Qadının yoxmu?”, "Çörək rəngli əllər” şeirlər kitablarının, "Şəhər” və "Falçı” romanlarının müəllifidir. Həmçinin "Ayna, ayna, varmı məndən gözəli?” və "Donu qırmızı” kitabları ilə balaca oxucuları sevindirib. Artkaspi.az şairlə müsahibəni təqdim edir:

– Sevinc Elsevər daha çox kimdir: Kinoşünas, şair, nasir, dramaturq, uşaq yazıçısı, ya üç uşaq anası olan bir qadın?

– Dünyanın ən çətin suallarından biridir – "mən kiməm?” İndi durub desəm, bunu bilmirəm, deyəcəklər hələ özünü tapmayıb bu adam. Amma mahiyyətini düşünəndə, həqiqətən, çətin sualdır. Hətta öz şəxsi həyatım barədə də nəyi düz eləmişəm, nəyi yox, bunu demək çətindir. Yaxud mən xoşbəxtəm, ya bədbəxtəm – bunların hamısına cavab vermək üçün bəlkə də ölüm döşəyinə düşmək lazımdır. Çətinlik anında, son anda bilinir hər şey. Məncə, onda daha dəqiq cavab verəcəyəm "mən kiməm, necə yaşadım” kimi suallara. İndi isə sadəcə, yaşamaq lazımdır. Bacardığım kimi yaşayıram. Bu gün şeir yazmaq məni xoşbəxt edirsə, yazıram. Xoşuma gəlir, yazdıqlarım barədə kimsə deyəndə "a, mən də bunu düşünmüşdüm”. Orxan Pamuk deyir: ədəbiyyat hamının bildiyi, amma bildiyini bilmədiyi məsələləri vurğulamaqdır.

Hətta ana olmaq məsələsində də həmişə düşünürəm ki, yaxşı ana ola bildimmi? Bunu bir şeirimdə də yazmışam. Yəni hətta onu belə dəqiq bilmirəm.

– Bu yerə qədər imzanızı tanımayan oxucuya üç əsərinizin adını deyin. Şeir də ola bilər, esse də, köşə də. Üç Sevinc Elsevər nümunəsi təqdim edin. Lap biri də olar – ədəbiyyatdakı pasportunuz kimi.

– "Niloş üçün” şeirimi deyərdim. Qızıma hamilə olanda yazmışam onu. Demək olar ki, bu yerə qədər yazdıqlarımı, məni, dünyamı ifadə edir o şeir. Məncə, bu şeir kifayətdir.

– Şeirlərinizin çoxu süjetlidir, romanlarınızda da müəyyən səhnələr şair sentimentallığı ilə təsvir edilib. Olubmu ki, hansısa şeiri yazıb, sonra "heyif bu süjetdən hekayə yazardım, yaxud nahaq bu qədər vaxtı nəsrə verdim, maraqlı şeir olardı” deyibsiniz? Yəni qələmi müxtəlif janrlara şaxələnən bir yazar kimi onlar arasında itmək qorxulu deyil ki?

– Ümumən deyim ki, bütün yazılarımın qaynağı şeirdir. Nəyisə şeirlə ifadə edə bilməyəndə nəsr yazıram. Yəni, bu, birmənalı olaraq belədir. Mümkündürsə beynimə gələn, ürəyimi titrədən ideyanı mütləq şeirə çevirmək istəyəcəyəm, nəsri dediyim kimi yalnız şeirlə ifadə etməyə gücüm çatmayanda seçirəm.

– Burdan ilk sualımızın cavabı da doğur. Yəqin ki, siz daha çox şairsiniz.

– Bəlkə də. Ən çox oxumaq istədiyim janr da, yazmaq istədiyim də şeirdir.

– Bəlkə, elə oxumaq istədiyiniz şeiri yazırsınız?

– Oxumağın ayrı ləzzəti var, yazmağın tamam başqa. Yenə mətbəxdən misal çəkəcəyəm. Hesab edək ki, bir yeməyi özüm bişirmişəm, mahnı oxuya-oxuya, zövq ala-ala – bu, şeirdir, istənilən halda əziyyətin çəkib hazırlayıram. Bir də gedirəm çox gözəl bir məkana, əyləşirəm səliqəli bir masa arxasında, ətirli, bütün bəzək-düzəyi ilə təamlar gətirilib qarşıma düzülür, mən də rahatlıqla dadıram. Təbii ki, hər birinin öz yeri var. Biri o birini doğurmur, biri digərinin səbəbi ola bilməz.

– Oxuyacağınız əsərləri necə seçirsiniz? İllik və ya aylıq planlar qurursunuz? Daha çox dünya ədəbiyyatı, yoxsa öz yazarlarımızın əsərlərini oxuyursunuz?

– Təəssüf, müasir dünya poeziyası dilimizə mütəmadi tərcümə edilmir. Amma həm ölkəmizdə, həm ümumən dünyada nəsrə maraq daha çoxdur. "Qanun” nəşriyyatında 4 kitabım çapdan çıxıb, Şahbaz bəyin etirazı yox idi, şeir kitabımın da çapına razı oldu, amma özümüz də bilirik ki, poeziya daha az adamı maraqlandırır. Şeir sevən insanların yeri mənim üçün başqa cürdür, onlar sanki tamam ayrı varlıq, ayrı bir məxluqdurlar. Biz üçüncü bir irqik elə bil.

Xüsusi planla oxuya bilmirəm. Məişət məsələləri mane olur. Mən kinoşünasam, gərək filmləri də izləyəm. Hər gün dünya prokatına yeni filmlər çıxır. Dostların, mütəxəssislərin zövqünə də arxayın oluram bəzən. Hazırda "Don Kixot”u oxuyuram, bu da plansız mütaliədir. Öz yazarlarımızdan İkinci Mahmudun kitabını oxumuşam, maraqlı idi, bir günə bitirdim. Bu il oxuduğum ilk kitab Şərif Ağayarın "Arzulardan sonrakı şəhər” kitabıdır.

– Sizcə, hələ ki, yazılarınıza ən yaxşı qiyməti kim verib? Oxucular, ailə üzvləriniz və qohumlar, tənqidçilər, yoxsa qələm dostlarınız?

– Hər birinin diqqətini görmüşəm, hiss etmişəm. Amma ayrı-ayrı vaxtlarda. Hər bir reaksiya mənə maraqlıdır. Fərqi yoxdur, o, tənqidçidir, uşaqlarımdır, ya qonşudur. Son vaxtlar ən çox qızıma oxuyuram, deyim ki, bu məni çox xoşbəxt eləyir. Onu da deyim ki, elə qohumlarım var ki, onlar evimizə gələndə kitablarımı gizlədirəm. Bu günlərdə çox yaxın birinin evində qonaq oldum. "Şəhər” romanımı gördüm, kitabın üz qabığını cırmışdılar. Məlum məsələdir, üzündəki şəklə görə eləmişdilər. Amma istənilən halda bu da bir reaksiyadır.

– Bir-birinizi "ədəbiyyatda tapan” cütlük kimi necə düşünürsünüz, mütləq biri o birinə yazmaq baxımından güzəşt etməlidir? Sizin cütlükdə daha ürəkli olan Elsevər bəydir, yoxsa bu müvəqqətidir, bir gün onun da ulduzunun parlayacağı vaxt çatacaq?

– Bir dəfə dostlardan birinin toyunda Həmid Herisçi barmağını silkələdi mənə ki, Elsevərin yazmamağının səbəbkarı sənsən! Çox pis oldum buna. Bəlkə onlarda gənclik ehtirası idi bu, keçdi getdi. Mən özüm də cavab tapa bilmirəm ki, məsələn, həkim olsaydım, günlərlə pasientlərimi düşünsəydim, onların sağalmasına çalışsaydım, yazmaq istəyəcəkdimmi, vaxtım olacaqdımı buna? Düzdür, həkim olub, yazılarına da eyni həssaslıqla yanaşan yazarlarımız olub. Məsələn, Rafiq Tağı. O həkim idi, özü də təcili yardım şöbəsində. Bir dəfə Bakıda baş verən zəlzələdən danışırdı, təəccüb elədim onun bu diqqətinə. Adamlar qaçıb küçəyə, təbii, hamı kimi o da. Birdən yadına düşüb ki, əlyazmalarını götürməyib və təzədən qayıdıb onları da götürüb, sonra həyətə enib. Onu elə həyəcanla danışırdı, gözlərim yaşarırdı. Yəqin ədəbiyyatı belə sevmək, sözə bu cür, müqəddəs kimi baxmaq lazımdır ki, bütün çətinliklərə rəğmən yaza biləsən. Yazmaq qarşısıalınmaz bir istək tələb edir. Məsələn, Viktor Hüqonu götürək, başına nələr gəlib, ailəsi ilə bağlı nə qədər faciə yaşayıb, övladlarını itirib, amma yenə də yazıb, ədəbiyyata sevgisindən, Fransaya vaxt xərcləməkdən usanmayıb. Ailə qayğıları, iş çoxluğu səbəb deyil kiminsə yazmamağı üçün. Elsevərin də yazı üçün darıxdığını hiss edirəm. Bu yaxında Oğuz Ayvaz ailəsi ilə qonağımız oldu. Onlar bilmirmiş Elsevər yazır. Kitabını gətirdi, şeirləri onlara həvəslə, özü oxudu. Yazdığı günlər üçün darıxır hiss edirəm, xüsusən də ədəbiyyat adamları ilə bir araya gələndə. Tam ölməyib onda həmin həvəs. Mən çox zaman yazdıqlarımı onunla bölüşürəm. Uğurlu bir iş ortaya qoysam, o da sevinir. Əgər bir insanı söz sevindirirsə, o, özü də ədəbiyyatın bir hissəsidir.

– Uşaqlarınızın yazmağınıza və yazılarınıza münasibəti necədir?

– Qızlarım özləri də yaşlarına uyğun mətnlər yazırlar. Hərəsinin bir bəzəkli dəftəri var, tez-tez o dəftərə yazırlar, həmişə də balışlarının altında saxlayırlar. Deməli, hardasa xoş gəlir onlara analarının yazmağı. Gözlərini açandan məni yazan görüblər, onlar bunu adi, həyati bir proses kimi qəbul edirlər. Hərdən də müəyyən mənada təəssüflənirəm onları ədəbiyyatla böyütdüyümə görə. Qızıma baxıram, artıq oxuduğu kitablara görə yaşıdları ilə onun arasında uçurum yaranıb. Demək olar, yaşıdları arasında heç dostu yoxdur. Başa düşürəm ki, bunun səbəbkarı özüməm. Volterin bir essesini oxudum bu yaxında. Əsərdə bir qarı var, dünyadan bixəbər ömür sürür, özünü çox xoşbəxt hiss edir. Bir abid də yaşayır həmin diyarda, amma o hər şeyi ürəyinə salır. Bütün günü düşünür, niyə o quş öldü, niyə o gül soldu, niyə dünya ədalətsizdi və s. Ona sual verirlər ki, bu qadının dünyadan xəbəri yoxdur, xoşbəxt yaşayıb öləcək. Abid cavab verir ki, mən nadan olub xoşbəxt olmaqdansa, aqil olub bədbəxt olmağı üstün tuturam. Mən də ikincini seçərdim, düzdür, mən demək istəmirəm aqiləm, amma hər halda ikinciyə can atanlardanam. Yenidən başa qayıtsaydım, yenə eyni yolu tutardım. Amma bu hekayə mənə bir dərs də verdi, artıq uşaqları israrla oxutmağa çalışmıram. Qoy özləri öz seçimlərini etsinlər. Təbii ki bir valideyn kimi diqqətliyəm onlara qarşı, ancaq çalışırıq müstəqil qərarları, öz arzuları daha üstün olsun.

– Viktor Hüqonun "Səfillər” əsəri uşaqlar üçün ekranlaşdırılıb. Azərbaycanda yetkin oxucu üçün yazılmış hansı əsərin uşaqlar üçün animasiya kimi hazırlanmasını istərdiniz? Sizcə, bizim uşaqlara hansı obrazlarımız Kozetta, Qavroş kimi maraqlı gələ bilər?

– Düzü, böyüklər üçün yazılmış elə bir əsər ağlıma gəlmir indi. Bilirsiniz, niyə "Səfillər” əsərini uşaqlara maraqlı gələcək şəkildə işləyə biliblər? Çünki əsər böyüklər üçün yazılsa da, içində bir-birindən maraqlı, rəngarəng uşaq obrazları var.

– Cəlil Məmmədquluzadənin obrazlarını xatırladım.

– Bizdə də var, əlbəttə. İstənilən bir əsəri uşaqlar üçün sadələşdirib animasiya çəkmək olar. Amma, məncə, bu xüsusda müraciət olunacaq ən gözəl əsər "Qaraca qız”dır.

– "Qaraca qız”ın filmi var.

– Olsun, ziyanı yoxdur. Animasiyası daha rəngarəng alınar bəlkə. Bir az da yaradıcı yanaşa, dövrə uyğunlaşdıra bilərik.

– Andersonun "Kibritsatan qız”ı, yoxsa "Qaraca qız”? Bir ara yazarlarımız S.S.Axundovu tənqid edirdilər ki, "Qorxulu nağıllar”ı yazıb, bu, uşaqlarımızın psixologiyası üçün zərərlidir. Amma dünya nəsrində uşaqlar üçün yazılmış nə qədər kədərli əsər var...

– Uşaq ədəbiyyatı müxtəlif yaş dövrlərini özündə birləşdirir, yəni bunun üçün xüsusi bölgü var. Xarici mütəxəssislər hətta müəyyən nəşrlərin üzərindəki etiketə "sıfır yaşdan başlayaraq” qeyd edir. Məsələn, 0-6 yaş, 6-10 yaş və s. "Kibritsatan qız” da, elə "Qaraca qız”ın özü də 10 yaşdan yuxarı uşaqların oxusu üçündür. Atın qarşısına ət, itin qarşısına ot qoysaq, əlbəttə ki, bir nəticə hasil olmayacaq. Hər yaş dövrünün öz əsəri var. Uşaqlar üçün də kədərli əsərlər yazıla bilər. Təbii ki, kiçik yaşlarda yox.

Elmi işim Azərbaycanın animasiya filmləri ilə bağlıdır, ona görə bu janrda nümunələri mütəmadi izləyirəm, fərqi yoxdur özümüzünkülər, yoxsa dünyaca məşhur animasiyalar, çalışıram diqqətimdən yayınmasınlar. Fikir verdiyim bir məsələ də var, dünya praktikasında yaşca kiçik uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş animasiyalarda qorxuducu elementlər yoxdur. Məsələn, adi heyvanlara aid animasiyada canavar vəhşidir, səni parçalaya bilər kimi məqamlar, ümumiyyətlə, xatırlanmır. Burda "Qırmızıpapağın nağılı” kimi əski mətnlərdən söhbət getmir. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, o nağıllar uşaqlar üçün deyil, televiziyanın, kitabın olmadığı dönəmlərdə böyüklər nağılları, dastanları özləri üçün yaradıblar. Yenə qayıdıram canavar məsələsinə. Təbii ki, mən öz "quzu” balama başa salmalıyam ki, dünyada vəhşi "qurdlar” var. Amma müəyyən yaşdan sonra. 2 yaşındakı uşağa isə qurdlardan danışsan, hər gecə yuxusuna canavar girəcək. "Kibritsatan qız”, "Qaraca qız”, bu kimi digər əsərlər də olmalıdır, onlarsız bizim izah etdiyimiz mətləblər çılpaq görünər. Uşaqlarımıza, nəinki uşaqlara, elə bütün dünyaya həqiqətləri göstərməyin bir yolu da ədəbiyyatdan keçib həmişə.

– Siz yazarkən yaş dövrlərini nəzərə alırsınız?

– Bəli, "Donu qırmızı” kitabımda ilk roman – "Nuhun gəmisində kosmosa səyahət” 9-12 yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulub. Kitabda da qeyd eləmişəm. "Donu qırmızı” əsəri isə 13 yaşdan yuxarı uşaqlar və yeniyetmələr üçündür.

– Sevirsiniz nağıl motivlərini, "Donu qırmızı” romanınızda Xoxan obrazı var, bəzi nağıllarımızı dekonstruksiya etmisiniz, məsələn, "Tıq-tıq xanım”. "Göyçək Fatma” nağılında inəkdən sonra xoruza çevrilmiş qardaş, Fatma xoşbəxt olan kimi niyə yaddan çıxır? Nağıl boyu gah buynuzundan süd içilən, gah əti ögey ananın dərdinə "əlac” olan, sür-sümüyü basdırılıb xoruza döndərilən oğlan niyə axırda qaytarılıb insan olmur? Baş qəhrəmanlar həmişə hamını kölgədə qoyur?

– Dünyanın gəlib-keçmiş, yaddaşlarda qalan-qalmayan bütün nağıllarında xeyir və şər var. Şər mütləq cəzalandırılır, xeyir də mütləq öz mükafatını alır. Amma Avropa nağıllarında müşahidə elədiyim bir şey var, onlar öz nağıllarını səliqəli şəkildə gələcək nəsillərə çatdırırlar. Bilmirəm, bu, nə dərəcədə doğrudur, amma düşünürəm ki, o nağılları toplayanlar müəyyən mənada onlara əl gəzdiriblər. Onlar bizə nisbətən ayıq olublar bu məsələlərdə, biz bəzi mətləblərə indi-indi varırıq.

Nəinki Fatmanın qardaşını, pis adamları da başa düşmək lazımdır. Bəzən bir cinayətkarı göstərirlər televizorda, çoxluq qınayır, az adam düşünür ki, görəsən, bu adamı nə vadar edib belə etməyə? Nə sürükləyib onu bu cinayəti törətsin? Mən o adamları da düşünürəm həmişə. Məsələn, "İsanın incili” əsəri kimi məni dəhşətə gətirən əsər olmayıb, oxuyub bitirdikdən sonra, göz qorxur bunu düşünməyə, bunu deməyə, amma adam fikirləşir ki, bəlkə şeytan haqlıdır? O əsərə görə, insan bir növ Tanrını seçməklə səhv edir. O əsəri oxuyandan sonra özünü Tanrıya müxalif hiss edirsən, bəlkə şeytan haqlıdır, "bəlkə insanlar şeytanın yanında olsaydılar, dünya başqa cür olardı” şübhələrinə qapılırsan. Və aldanan İsaya, insana yazığın gəlir. Bizim maraqlı və məşhur el deyimimizdə bu fikir elə gözəl ifadə olunur ki: "Yüz dəfə İmama ağlayanda, bir dəfə də Yezidə ağla!”

Fatmanın da xoşbəxtliyi qardaşının bədbəxtliyini kölgədə qoyur. Amma hamı hiss eləməyib bunu.

– Bunu hiss edənlər, bəlkə də özünü Fatmanın qardaşı qismində görən adamlardı.

– Hə, ola bilər. Amma konkret o nağılda yaddan çıxıb Fatmanın qardaşı.

– Şagirdlərin əlində cizgi-romanlar görürəm. Bizdən balacaların aləminə laqeydik, amma bu saat dünyada yeniyetmələr arasında bir manqa bumu yaşanır. Bu yaxında Azərbaycan Manqasevərlər cəmiyyətinin tədbirlərindən birində oldum, Azərbaycanın ilk manqasını yazan müəlliflərlə – Aynurə və Gülşən xanımlarla tanış oldum. Az öncə çapdan çıxan "İndiqo” adlı həmin kitabın o qədər oxucusu var ki, bəlkə də ölkədə ortabab bir yazıçının o qədər oxucusu yoxdur. Uşaqlarımız hansı əsərlərlə böyüyürlər?

– Biz tez-tez o məşhur filmdəki "niyə o əjdahadan bizdə yoxdur?” ifadəsini təkrarlayırıq. Düzdü, müəyyən məqamlarda haqlıyıq. Amma bunu həmişə düşünməməliyik. Manqa yaponların beyin məhsuludur, qoy onların da qalsın. Bəlkə belə daha yaxşı olar? Vacibdirmi Azərbaycanda da manqa olsun? Orda təsvir önə keçir. Məncə, bu da uşaqları kitabdan uzaqlaşdırır. Orda söz, hisslər, cümlələrin bədiiliyi önəmli deyil. Uşaqlar onsuz da ürəkləri istəyən qədər animasiyaya baxırlar. Onları iri həcmli bədii nəsri oxumağa həvəsləndirmək lazımdır. Manqalar da olsun, amma əsl kitab elə kitabdır. Oxucu bu seçimdə səmimi deyil, sadəcə, dəbdir deyə oxuyur. Amma daha yaxşı olardı ki, o manqalarla tanış olan uşaqlar sonra məşhur əsərləri də tapıb oxusunlar. Məşhur kitabların illüstrasiyaları çəkilsin, sonra uşaqlar həmin əsərləri tam şəkildə əldə edib oxumağa can atsınlar. Valideynlər də, elə manqa yazarları özləri də bunda maraqlı olsunlar.

– Bir çox qələm dostlarınıza şeirlər ithaf edibsiniz. Ən çox yəqin ki Mövluda yazdığınız şeir sizi sızladır. Yazını həsr edib, sonralar tanıdıqca peşman olduğunuz, o şeiri gizlətmək istədiyiniz kimsə olubmu? Ümumən deyirəm, o adam tanımadığımız biri də ola bilər.

– Düşünürəm ki, şəxsi münasibətlərin ədəbiyyata aidiyyəti yoxdur. Belə bir hal olub. Şeir həsr etdiyim adamla sonradan münasibətlərimiz soyuqlaşıb. Amma kitabı çapa hazırlayarkən, həmin şeiri kitaba daxil etmişəm. Bu, o halda baş verə bilər ki, həmin adam böyük, bəşəri bir səhvlərə yol versin, mən də utanım ona yazdığım şeiri ictimaiyyətə təqdim eləməyə. Mövluda yazılan şeirin tarixçəsi isə həqiqətən, ağrılıdır. "Mövlud, sən artıq ölmüsən, mənim harayıma çata bilməzsən”... İnanırsınız, indi də bilmirəm ki, o misranı niyə elə yazmışam? Həmin vaxtlarda çox çətin bir mərhələdən keçirdim. O şeir özü də intihar barədədir. Bir-bir intihar üsullarını sadalayıram, sonra da deyirəm ki, hələ ən çox xoşuma gələnini tapa bilmirəm.

Həmin əhvalda olmuşam. Çox istərdim ki, o şeiri yazmamış olum. Bir dəfə Şərif Ağayar da mənə demişdi, ədəbiyyatın mistikası var. Başıma çox gəlib. Məsələn, yazmışdım, anam ayağını sındırıb. Sonra bu, həqiqətən baş verdi. Düzünü deyim, indi qorxuram. Xüsusən də, doğmalarım, əzizlərim haqqında nəsə yazanda çox ehtiyatla davranıram. Yazıb sonradan cırdığım, kompüterdədirsə, "delete” elədiyim nə qədər yazı var. Məsələn, daha heç bir əsəri bu cümlə ilə başlaya bilmirəm: "Bu gün səhər atam öldü”. O şeirdə də intihar etmək istəyən, amma münasib yolu tapa bilməyən, sıxıntı çəkən insan var. Həmin vaxt mən Salyanda yaşayırdım, bu şeiri göndərdim Mövluda. O durdu Qazaxdan Salyana gəldi, bir neçə gün bizdə qaldı. Təbii ki, bu təsadüfi deyildi, o, mənə dəstək olmaq üçün gəlmişdi. Təəssüf, biz ona çətin vaxtlarında kömək edə bilmədik...

– Ədəbiyyatımızda hansı kişi obrazını sevirsiniz?

– "Əli və Nino” əsərindəki Əli obrazını. İndi ağlıma onun qədər, başqa bir maraqlı obraz gəlmir. Hətta onun şərqli tərəflərini də sevdim. Orda bir məqam var, İrana gedirlər, Nino bir də baxır ki, Əli də qoşulub başqaları kimi başını yarır. Hətta bütün o xırdalıqlara rəğmən, o obraz mənə maraqlı, doğma gəlir. Daha çox yəqin ki, qadın kimi seçirəm onu. Bizim Elsevərdə də ona bənzər cəhətlər var, bəlkə də bu səbəbdən yalnız onun adını çəkdim. Əli nə tam şərqli, nə də tam qərbli ola bilməyən obrazdır. Əslində, hamımız eləyik. Amma bu çox çətindir. Məsələn, Rafiq Tağı ilə bağlı olmuş bir hadisəni danışım, bunu Əjdər Ol necə gözəl təsvir edib. Bir yerdə məscidə gediblər, bir də baxıb Rafiq yoxdur, gözü ilə axtarıb, görüb Rafiq qoşulub aşurə mərasimini qeyd edən adamlara, sinə döyür. Mənim ürəkdən sevdiyim insanların çoxu Əlinin ümumiləşmiş obrazıdır.

– Düşünürəm ki, ədəbiyyatımızda qadın yazarlarımız bir-birlərinə daha hörmətlə davranırlar. Tənzimlənən, tənzimlənməyən münasibətlər, kortəbii, yaxud düşünülmüş yaxınlıqlar, ümumiyyətlə, qələm adamları arasındakı münasibətlərdən danışaq.

– Bəlkə rəqabət hissi kişilərin təbiətində daha çoxdur, daha böyükdür deyə bunun müxtəlif sferalarda bənzər təzahürünü görürük. İnsan da bir heyvandır – ağıllı heyvandır. Kişilər həmişə mübariz, ovunu əldən verməmək üçün hər yola əl atan olublar. Qadınlar heç vaxt bir kişi üstündə rəqabət aparmazlar, özlərinə sığışdırmazlar, bu, başqa sahələrə də aiddir. Qadınlar həm də müəyyən şeylərə həssasdırlar, qarşısındakını yıxıb keçməyi arzulamır, bundan zövq almırlar. Həm də biz həmişə düşünürük ki, qadınlar qeybətcil olur, amma bu yanlış fikirdir, kişilərin qeybəti daha iyrənc olur. Ədəbi qruplaşmalara gəlincə, bu var. Bunu danmaq olmaz. Eyni qruplaşmadan olan adamlar bir-birini tərifləyir, bir-birinə dəstək olur, yazılarını sosial şəbəkələrdə paylaşırlar. Şəxsən mən xoşuma gələn maraqlı yazıya biganə qala bilmirəm, hansı sferadan olur-olsun, diqqətimi əsirgəmirəm. Əslində, qruplaşmalar varsa da, bu da normaldır, amma heç olmasa, aralarındakı rəqabət sağlam olsun. "Qruplarda eyni fikri, eyni ideyanı daşıyan adamlar cəm olmalıdır” tələbi əsasdır. Bizdə, düşünürəm, daha çox fikir dözümsüzlüyü var: "mənim kimi düşünməyən adam mənim düşmənimdir”. Bu, çox sərt səslənir, cəmiyyətdə də, elə mədəniyyətdə də parçalanmalara səbəb olur. Fikrimcə, bütün ədəbi dedi-qodular, yerli-yersiz iddialar, rəqabətlər, hər şey unudulacaq, qalan yalnız ədəbi məhsul olacaq. Mətn qalacaq, o göstərəcək kim kimdir.

– Şeirlərinizdə görünən detallar çoxdur, hisslərə, duyğuların təsvirinə çox yer vermirsiniz. Müşahidələrinizi mütləq qeyd edirsiniz, sonradan şeirə çevrilir, yoxsa yaddaşınızda qalan lövhələrdi sonradan misralarda dirilir?

– Yox qeyd etmirəm. İdeya gəlir, bəli, daha çox müşahidələrimə əsasən doğulur şeirlər, əlimə qələmi alıram və yazıram. Bütün şeirləri kağıza yazıram. Sonra kompüterə köçürəndə təbii ki, düzəlişlər olur. Elə vaxt olur, əvvəlki halından əsər-əlamət qalmır. Adətən, əvvəlcədən bilirəm, bu süjetli şeir olacaq, ya yox. Şəkil-şeir məsələləri də mənim arzularımla bağlıdır. Mən kinorejissor olmaq istəyirdim və bu gün baxdığım bütün filmlərdə şeirləri görürəm.

– "Mənim Allah nənəm var

deyə göz süzdürür qardaşına

balaca qızcığaz

qardaşı Allah babadan danışanda...” – bu da müşahidə-şeirdir, yoxsa özünüz balaca qəhrəmanınızı feminist görmək istəyərdiniz?

– Bu, konkret mənim Nərmin qızımın qardaşına dediyi sözlərdir. Hə, demək olar müşahidə-şeirdir. Qız uşaqlarında feminizm hisslərinin formalaşmağına özümüz təkan veririk. Özümüz səbəb oluruq onlar özlərini sıxılmış, incidilmiş hiss etsin. Nərmin elə deyəndə diksindim. Doğrudan da, kim bilir axı, O, babadır, nənədir? Həm də çox məyus oldum. Kədərləndim ki, 9 yaşlı bir qız uşağı artıq başa düşür vəziyyətin nə yerdə olduğunu.

– "Səhər su vermədim çiçəklərimə

bir az da dönüb mənə baxsınlar

günəş pəncərələr ardındakı çiçəyə su verməz

bunu anlasınlar...” – çox "çiçək”lərə su verməmisiniz bu cığallıqla?

– O şeirin qəhrəmanı qonşu qadındır. Evlərinə getdim, mətbəxi uşaq otağı, dəhlizi isə mətbəx eləmişdilər. Ürəyim sıxıldı orda, bir anlıq gözüm dibçəkdəki gülə sataşdı, onun yerində olmaq necə hisdir, bunu duydum. Əslində, bu, kortəbii prosesdir: çiçəklər günəşə boylanar da. Su necə yaranır, günəş buxarlandırır, bulud olur, yağır, amma pəncərələr arxasındakı çiçək o buluddan su içə bilməz, ona mütləq evdəkilərdən kimsə su tökməlidir. O, azad deyil, möhtacdır. Orda pəncərələr arxasında qalan çiçəklə dörd divar arasında yaşamağa məhkum qadını müqayisə eləməyə çalışmışam. Şeirin qəhrəmanı sanki çiçəklərin heç olmasa, onu anlamasını umur. "Barı siz məni anlayın, biz ki eyni taleni bölüşürük” demək istəyir. Etiraf edim ki, bir qədər də acıqlıdır, acığını çiçəklərin üstünə tökmək istəyir. Bunu çox həssaslıqla tutmusuz. Amma özümün belə cığallığım olmayıb, ürəyim dözməz qəsdən çiçəklərə su verməyim. Evdə balıqlarımız var, hərdən başım qarışır, nahar vaxtı onlara yem verməyi gecikdirirəm, onda elə vicdan əzabı çəkirəm... Füzuli demişkən, şeirə aldanmayın, mən həyatda elə edə bilmərəm.

– Ayrı-ayrı şeirlərinizdə qadınlar gözəlliyini itirir, dişləri tökülür ("Sevgi kompleksli qadın”), damarları çıxır ("Uşaq üstündə”), ər kötəyindən ölür ("Tomaya ikinci məktub”) saçları yolunur ("Xəyanətə uğramış qadın”) və s. Xoşbəxt qadınları təsvir etmək çətindir, təsvir üçün obyekt yoxdur, tapmırıq elə qadın, yoxsa oxucuya məhz bu maraqlıdır?

– Xoşbəxt elə xoşbəxtdir, onun problemi yoxdur axı. Mən sadəcə əzilən qadınlara diqqət yönəltmək istəmişəm. Bizim ölkəmizdə bədbəxt qadınlar daha çoxdur. Ya da mənim ətrafımda bədbəxt qadınlar çox olub, nənəm, xalalarım əziyyət içində yaşayıb, təbii ki, bu şeirlərimə də hopub. Bəzi şeirlərimdə xoşbəxt qadınlar (onlar daha çox ana kimi xoşbəxt) da var. Amma bayaq da dediyim kimi, aşıq gördüyünü çağırar, daha çox nəyi, kimləri müşahidə etmişəmsə, onlardan da yazmışam. Deyim ki, təkcə qadınların yox, kişilərin də bədbəxtindən yazmışam, ayrı-seçkilik salmamışam. Məsələn, "Səni öldürəcəklər” şeirimdə deyirəm:

Qabarlı əllərlə oxşadın üzün,

"əlində tikan var” dedi

hiyləgər qızın

qurtardıqca yağın, çörəyin, duzun

səni sevmədilər

üz döndərdilər

dizinə döydün

divarı vurdun

səksəndi divarda ananın şəkli

əlin gəlmədi arvadı döyə...

Yəni, elə şeirim var ki, qəhrəmanı çarəsiz bir kişidir. Təkcə qadınlar əzilmir, kişilər də, hətta uşaqlar da əzilir. Kimin gücü kimə çatdı...

Söhbətləşdi: Günel Şamilqızı

Kaspi 2018.- 31 mart.- S.12-13.