Ədəbiyyata həm də torpağı vətən qılmaq sənəti kimi baxıram

Azər Turan: “Yaddaşımın yolu təkcə kitablardan, doğulduğum torpaqdan deyil, həm də müharibədən, Qarabağdan keçir”

Müsahibəmiz bu günlərdə (16 sentyabr) 55 yaşını qeyd edən "Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru Azər Turandır.

– Azər müəllim, 55 yaşınız tamam olur, bu münasibətlə sizi təbrik edir, uzun ömür və uğurlar arzulayırıq. 55 yaş kifayət qədər ciddi yaş göstəricisidir. Bu yaşa qədər geridə qalan ömür öz nəzərinizdə necə görünür?

– Dopdolu, bütöv. Abbas Səhhət demiş, məsləkim tərcümeyi-halımdır. Kitablarıma baxıram, yuxusuz gecələrimdir. Hər biri sanki kitab deyil, ruhdur. Sevindirdiyim çox ruhlar olub. Hər zaman boşluqların olduğu yerə can atdım. Çətinliklərim oldusa da, bu üzdən oldu. İnsani dəyərləri soruşursunuz... Platon deyirdi ki, qoy sənin yeganə Allahın vicdanın olsun. Çox şükür, 55 illik ömrümdə vicdanımı sızladan heç nə yoxdur. Bura qədər belə yaşadımsa, sonrasından da rahatsız deyiləm. Hər gün işdən evə qayıdanda yaddaşımda Kiplinqin bir şeiri qımıldanır:

Söylədiyin dоğrunu və gеrçəyi yоzan riyakar

məsum insanları da inandıra bilsə dərd еtməsən bunu özünə

ömür vеrdiyin işlər pоzulsa da usanmayıb

yеnidən başlaya bilsən işə.

…оğlum, adam оlmusan dеmək

üstəlik adam kimi bir adam.

– "Ədəbiyyat qəzeti”nə baş redaktor təyin edilməniz çoxlarına karyera sıçrayışı, daha yüksək mənsəb sahibi olmaq kimi göründü, ancaq işin gətirdiyi zəhmət, qurbanvermələr də gözardı edilə bilməz. Sizcə, işiniz sizə nələr verdi və sizdən nələr aldı?

– Karyera sıçrayışı, daha yüksək mənsəb sahibi olmaq heç şüuraltımdan da keçmir. Təbiətim etibarilə irəliyə atılıb bir daha geriyə dönməməyi tərcih edənlərdənəm. "Ədəbiyyat qəzeti”ndəki baş redaktorluq görəvim məndən heç nə almadı. Əksinə, ədəbi ideallarımı gerçəkləşdirmək baxımından imkanlar, özü də geniş imkanlar açdı. Modern Avropa ədəbiyyatına doğru yola çıxdıq. Ədəbiyyatımızı dünya ədəbiyyatı ilə paralel təqdim etdik. Burda həm Apoliner var, həm də Çingiz Əlioğlu, həm Musa Yaqub, həm də Bodler var. Həm Rembo var, həm də Məmməd İsmayıl. Həm Sabir Rüstəmxanlı, həm də Adonis. Həm Nəriman Həsənzadə, həm də Andre Morua. Həm Anar, Elçin, Kamal Abdulla, həm də Rolan Bart var. Həm Nizami Cəfərov, həm də İvan Qoll. Həm Vaqif Səmədoğlu var, həm də Van Qoq. Həm Mircavad var, həm də Pirosmani. Həm Vaqif Mustafazadə var, həm də Bayron. Həm klassika, həm sürrealizm, həm də postmodernizm. Ən əsası, bütün yersiz qarşıdurmaları, mənasız qovğaları görməzdən gəlib ədəbiyyatı önə çəkirik.

– "Ədəbiyyat qəzeti”nə "daş atanlar” da olur, yaxud çap edilmək azarını düşmənliyə çevirənlər də. Bununla yanaşı qəzetin fəaliyyətini təqdir edənlər daha çoxdur. Kəsəsi, "Ədəbiyyat qəzeti” dostlarını və "yağılarını” necə qazanıb?

– "Ədəbiyyat qəzeti” hər şənbə ədəbi ictimaiyyətə təqdim olunur. Bununla dostmu qazanır, düşmənmi, bu, daha qalır onu kimin hansı gözlə oxumasına. Azər Turan üçün dost, düşmən anlayışı yoxdur. Bütöv vətən anlayışı olduğu kimi bütöv də ədəbiyyat anlayışı var. Mən hər zaman ədəbiyyata bu kriteriyadan baxdım və sonadək belə davam edəcəm. Mehdi Bəyazid mənim barəmdə yazdığı məqaləsində bildirirdi ki, "Ədəbiyyat torpağı vətən qılmaq sənətidir”. Mən ədəbiyyata həm də torpağı vətən qılmaq sənəti kimi baxıram. Yaddaşımın yolu təkcə kitablardan, doğulduğum torpaqdan deyil, həm də müharibədən, Qarabağdan keçir...

– Maraqlıdır...

– 1991–1993-cü illərdə mən Qarabağ müharibəsinin elə üzünü görmüşəm ki, indi onları xatırlamaq belə düşüncələrimi təngnəfəs edir. Ön cəbhə öz yerində. Arxadakı müharibə daha amansız idi... Rəsmi işim, vəzifəm məni müharibənin fəlakətlərini daha içdən görməyə imkan verdi. Şəhid qanının qoxusunu duydum, tanıdım və heç unutmadım. Müharibə situasiyasında insanların başqa varlığa çevrildiklərini gördüm. Dediyim kimi, rəsmi işim elə idi ki, 130 şəhidin dəfnində iştirak etdim. Bu, bəlkə də sadəcə müharibə statistikasıdır. Amma... Məsələ burasındadır ki, işimlə bağlı olaraq o 130 şəhidi valideynlərinə təhvil vermək missiyası mənim öhdəmə düşmüşdü. 130 ananın, 130 atanın, bir o qədər bacının, qardaşın oğul, qardaş dağından necə sarsıldıqlarının şahidiyəm. Hamısının o xəbəri alanda hansı hala, vəziyyətə düşdüklərini gördüm. Gözümün qabağında dəli olub havalanan bacılar oldu. Çətin də olsa bəzi məqamları xatırlamaq istəyirəm. Kəndlərimizdən birinə şəhid aparmışdım. Gecədən keçmişdi. Şəhid cənazəsi qoyulmuş maşınla kənd yoluna daxil olduq. Maşın kəndə yaxınlaşanda qarşıda əyninə ağ gecə paltarı geymiş bir qadın göründü. Maşına tərəf qaçırdı. Çatdı və özünü maşına çırpıb yıxıldı. Kim olduğunu bilmirdim. Sürücü ilə köməkləşib qadını da maşına, maşındakı şəhid cənazəsinin yanına qoyduq. Və kəndə daxil olduq. Sonra... Bilirsinizmi, o qadın kim imiş? Şəhidin anası. Sadəcə, ürəyinə damıb. Yola çıxıb və oğlunun cənazəsini gətirən maşına çırpıb özünü. Əvvəlcə özünə təzəcə gələn anaya kömək etdik, onu maşından düşürdük. Hələ özündə deyildi. Qonşular səsə çıxır. Və bu arada başqa bir qadın ortaya girib qol qaldırır. Öz havasını zümzümə edərək oynayır. Mən 130 belə müharibə anı yaşadım. Başqa bir kənddə şəhidin qardaşı havalandı. Qardaşının yeddisi günü onu ayağından bir ağaca zəncirlənmiş gördüm. Başqa bir xatirə; eyni kəndə bir gündə bir neçə şəhid aparmalı oldum. Kənd camaatı dəli olmasın, bir yerdə havalanmasın deyə, axundun məsləhəti ilə şəhidləri bir-bir apardıq kəndə. Bir gündə bu qədər şəhid qarşılayan və dəfn edən kənd... Təsəvvür edirsiniz? O illərdə Qafqaz İslam Ordusunun bizim tərəflərdəki fəaliyyətini araşdırırdım. 1918-ci ildə gənc olan, indi isə qocalıb əldən düşmüş adamları danışdırdım. Hamısının söhbətini lentə alır, yazıya köçürürdüm. Məlum oldu ki, türklər bizim tərəflərdəki döyüşlərdə 11 şəhid verib. Mən həmin qocaların yaddaşına, hafizəsinə istinadən və onların iştirakı ilə türk şəhidlərinin məzarının yerini bəllədim. 1918-ci ildə bu torpaqlarda şəhid olmuş 11 türk əsgərinin məzarını tapmışam... Məzarları tapdım. Sonra Azərbaycanla Türkiyənin müştərək bir müəssisəsi o məzarların üzərində böyük bir anıt ucaltdı. İndi o tərəflərə yolu düşənlər görür o möhtəşəm abidəni. Bax o abidənin təməlinə ilk daşı mən qoymuşam... Nə isə, bəzən çox ağrılı, bəzənsə çox həzin məqamlardır... O illərdə söhbət etdiyim qocalar hamısı şahidlik edirdi ki, türk əsgərlərindən biri geri qayıtmayıb. Burda qalıb. Burda qalan mehmetciyin adını da unutmamışdılar: Həsən Çavuş. Həsən Çavuşun sorağına düşdüm. Ondan bir xəbər tuta bilmədim. Kəndlərimizdən birinə yenə də şəhid gətirilmişdi. Əbdülov Həsən. Həsənin məzarını babasının məzarının yaxınlığında qazdılar. Babasının baş daşına da Əbdülov Həsən yazılmışdı. Adaş idilər. Sən demə, şəhid Əbdülov Həsən həmin Həsən Çavuşun, burada qalıb Həsən Əbdülova çevrilmiş Həsən Çavuşun nəvəsi imiş. Əslində, mənim müharibə mövzusunda yazılmış ədəbi əsərlərə yanaşmamda da həyatdan gələn meyarlarım var. Çoxları mənim halımı anlamır. 25 ildir ki, ürəkdən gülə bilmirəm. 25 ildir ki, o səslər, o gecələr, o kəndlər, o atalar, o analar, o qardaş və bacılar, o qəriblər, o talelər, o Həsən Çavuşların taleyi yaddaşımdan çəkilmir.

– Əlbəttə, ağrılı xatirələrdir.

– 55 yaşımın tamam olması münasibətilə reallaşan bu söhbətimiz məni o illərə apardı. Çoxdandır ki, mənə sitəm edən anlar və anılar yenidən yaddaşımda boy verib göründü. Mənim 130 belə xatirəm var. Qarabağla – Ağdərəylə bağlı güllə səsi ilə dolu xatirələrimin isə yaddaşımda heç qımıldanmasını belə istəmirəm. Bircə onu deyim ki, Azər Turan həm də şəhid qanının ətrini hiss etmiş, zamanında düşmənlə qarşı səngərdə dayanmış bir adamdır.

– Hər keçən gün Turan Cavidsiz günlər daha da artır. Siz ona çox yaxın olmusunuz, xeyir-duasını almısınız. Bu itkini illər keçdikcə hansı anlarda, hansı durumlarda daha çox hiss edirsiniz?

– Bunu cəsarətlə deyirəm ki, Turan Cavidlə çox yaxın deyil, ən yaxın dost olmuşam. Bütün ölkə və Turan Cavidin yaxınları da bilir ki, dünyasını dəyişdiyi gün o, son sözlərini mənə deyib. Dediklərinin içində bir söz vardı ki, uzun illər bu sözün fərqinə vara bilmədim. Ölümündən bir az əvvəl son söhbətimizdə dedi ki, məndən sonra sənə çox çətin olacaq. Amma dözməyi bacar. Çünki ən sonunda uğur səninlə olacaq. İnanıram ki, zatən məni hifz edən də elə onların və təkcə onların deyil, həyatımı həsr etdiyim insanların – Cavidlərin, Əli bəy Hüseynzadələrin ruhudur. Təkcə Xalid Səid Xocayevin ruhu adamı behiştin qapısına qədər aparmaq gücündədir. Yəni onların ruhu adamı leptonlar kimi qoruyur. 2005-ci ildə Ərtoğrol Cavidin 500 səhifəlik kitabını çapa hazırlamışdım. İndi hər dəfə o kitaba baxanda elə bilirəm canlı varlıqdı, elə bil, Ərtoğrolun özüdür. Turan xanımı xatırlamadığım gün olmur. Şəkli iş otağımın divarındadır. Deyirlər, ədəbiyyat, yazmaq ağrıdan qurtulmağın xilas yoludur. Amma Turan xanımla bağlı yazdığım yazı da onunla bağlı ağrılarımın üzərinə su səpmədi.

– Siz Hüseyn Cavidin əsərlərinin ilk Türkiyə nəşrini hazırlamısınız. İstərdim söhbətimiz o məsələyə yön alsın.

– Bu iş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Siyasi-ictimai məsələlər üzrə köməkçisi, professor Əli Həsənovun təşəbbüsü və "Kaspi” Təhsil Şirkətinin layihəsi əsasında gerçəkləşdi. Kitab İstanbulda nəşr olundu. İstanbul, Ankara və Eskişehir Universitetlərində geniş təqdimatlar keçirildi. Mənim üçün çox önəmli olan böyük alim Ahmed Bican Ercilasun kitab barədə dəyərli fikirlər söylədi. Nəşr prosesində oradaydım. Gecə oteldə yatmışdım. Cavid əfəndi yuxuma gəldi. İlk və sonuncu dəfəydi ki, Hüseyn Cavidi yuxuda görürdüm. Əynində qara kostyum vardı. Söhbət etdik. Daha doğrusu, o danışdı, mən isə susub dinlədim.

– Nə danışdı?

– Dedi, sən elə bilirsən, Çingiz Attiladan əvvəldir? Yox... Çüngiz Attiladan sonradır. Bunu dedi və mən yuxudan oyandım. Bilirsiniz, onun iki əsəri – "Çüngiz” və "Attila” həbs olunduğu gün müsadirə edilib, evindən aparılıb. Ömrümün hər anı mənim üçün əzizdir. Elə anlar var ki, hələm-hələm ələ düşməz. Kitabın İstanbul Universitetində təqdimatından sonra bu münasibətlə ziyafət verildi. Unudulmaz olan nədir, bilirsənmi? Hörmətli Əli Həsənov Əli bəy Hüseynzadənin qızı Feyzavər Alpsarı da ziyafətə dəvət etdi. O günlərdə Feyzavər xanım ürək çatışmazlığından əziyyət çəkirdi. Həkimlərin sözünə baxsa, gəlməməliydi. Ona telefon açdım. "Gəlmək istərdim. Amma gələ biləcəyəmmi?” – dedi. Hər şeyə rəğmən, gəldi. İbrahim Yıldırımla və onun xanımı, Molla Vəli Vidadinin nəticəsi, tarixçi Vəli Orkunun qızı Fügen xanımla gəldi. 16-cı mərtəbədə, pəncərələrindən işıqlara qərq olmuş İstanbulun sayrışdığı məkanda Hüseyn Cavidin adına verilən ziyafətin yuxarı başında Əli bəy Hüseynzadənin dünyamızdakı yeganə yadigarı əyləşdi. Sirli-sehrli İstanbul gecəsi... Gözəl və misilsiz anlar. Pəncərədə mavi işıqlarla süslənmiş Boğaz körpüsü görünürdü. "Boğaz nə Boğaz. Allah zaval verməsin!” (Cavid). Bakıda yeni çapdan çıxmış "Əli bəy Hüseynzadə” kitabımı Feyzavər xanıma təqdim etdim. Kitabdakı şəkillərin hamısını və bəzi tarixi sənədləri mənə o, özü vermişdi. Ön sözünü yazdığı kitabı sevgiylə vərəqlədi. Qəfil başını qaldırdı, baxışlarında kədərli bir məmnunluq vardı. Pıçıltıyla "Sağ ol!” – dedi. Sonra yenidən təkrar etdi: "Sağ ol!” Belə anılarım çoxdur mənim. Xüsusən də, İstanbulda Cavidlə, Əli bəy Hüseynzadə ilə bağlı.

– Unudulmaz gün olub...

– Mən Boğaz körpüsünün üstündən ilk dəfə Feyzavər Alpsarla birgə keçmişdim. Əli bəyin ziyarətinə – Qaracaəhmədə gedirdik. Hələ körpünün üstündəykən "Oralar Üsküdar tərəfdir”, – deyə Əli bəyin qızı Feyzavər xanım Asiya səmtindəki qarşı yaxanı göstərmişdi.

Mən isə Yəhya Kamalın misralarını xatırlamışdım:

Son günün cəngi olurkən, nə şafaqmış bu şafaq.

Üsküdar gözləri dolmuş təpələrdən baxaraq,

Görmüş İstanbula yüz min mələyin uçduğunu…

Saxlamış durmuş, əsrlərcə xəyalında bunu.

O zaman Salyandan apardığım torpağı Əli bəyin məzarına səpmişdik. Sonra isə Hüseynzadənin ziyarətinə mədəniyyət nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində getdim. Həmin gün günorta İstanbul Universitetinin Seyid Həsən Paşa mədrəsəsində yerləşən konfrans salonuna gəldik. TÜRKSOY-un baş katibi Düsen Kaseinov, nazir müavini Vaqif Əliyev, İstanbul Universitetinin professorları Şəfəq Sahir Qaramehmetoğlu, İbrahim Yıldırım, Xəlil Bal çıxış etdilər. Mən də danışdım. XIX yüzilin yetmişinci illərində Qafqaz Şeyxülislamı Axund Əhməd Hüseynzadənin yazdığı və o çağa qədər türkolojidə bənzərinə nadir təsadüf edilən "Tarixi-ədəbiyyati-türki” barədə danışdım. Buna daha çox heyrətlənən İstanbul Universiteti ədəbiyyat fakültəsinin dekanı, professor Mustafa Özkan və universitetin prorektoru Şəfəq Sahir Qaraməhmətoğlu oldu. Konfrans bitdi. Düsen Kaseinov TÜRKSOY adından Əli bəy Hüseynzadənin adına bir ziyafət verdi. Yenə də axşamdır... Yenə də İstanbul işıqlara qərq olub. "Həmdi” restoranının pəncərəsi bir tərəfdə Yeni Cameyə, bir yanda Qalata körpüsünə açılır. Düsen Kaseinov Əli bəy Hüseynzadəni bizdən az tanımır. Kembric Universitetinin professoru Razia Sultan da dəvətlilər arasındadır. TÜRKSOY-un baş katibi Əli bəy Hüseynzadə barədə unudulmaz və çox təsirli sözlər deyir. Və mənə xitabən, "çalışma ki, Əli bəy Hüseynzadəylə milyonlar maraqlansın. Milyonlar futbolla maraqlanar. Hüseynzadə kütlənin deyil, intellektuallarındır. Hüseynzadəni hər ölkədə on nəfər oxuyub öyrənsə bu, yetər”, – dedi.

– Mahmud Kaşqarlı, Əhməd Yəsəvi, İsmayıl bəy Qaspıralı, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu, Cəmaləddin Əfqani, Yusif Akçura, Mehmet Akif Ərsoy, Hüseyn Cavid, Yahya Kamal Bayatlı, Fuad Köprülü, Nihal Atsız, Rıza Nur, Zəki Vəlidi Toğan, Bəkir Çobanzadə, Cənab Şəhabəddin, Əhməd Haşim, Nəcib Fazil Kısakürək, Nazim Hikmət, Orxan Vəli, Edip Cansevər, Cahit Sıtkı Tarancı, Cemal Süreya, Çingiz Dağcı, Çingiz Aytmatov və s. kimi böyük şəxsiyyətlərin həyat və yaradıcılığından yazmısınız. Kifayət qədər əhatəli siyahıdır. Bu müəllifləri sizə doğma edən, yaxud onların yaradıcı, estetik oxşarlığı nədədir?

– Siz Alp Ər Tonqanın, Ənvər Paşanın adını çəkmədiniz. Mən Hüseyn Caviddən, Əli bəy Hüseynzadədən yazdığım şövqlə Alp Ər Tonqa, yaxud Ənvər Paşa barədə də yazıram. Mənə elə gəlir ki, Alp Ər Tonqadan başlayaraq, Ənvər Paşa da daxil, sizin saydıqlarınızın hamısı eyni estetik cazibənin çevrəsində, eyni estetik dalğanın qoynundadır. 2001-ci ildə "Yeni Azərbaycan” qəzetinin "Ədəbiyyat” əlavəsinə məsul redaktor olanda Ənvər Paşa barədə yazdığım məqaləni "Turan hərbinin romantiki” adlandırmışdım. Xatırlayıram, o zaman bu yazı bəziləri tərəfindən bizim "Ədəbiyyat” əlavəsinin manifesti kimi dəyərləndirilirdi. Hətta "Bizim əsr” qəzeti "Manifest. "Yeni Azərbaycan”ın "Ədəbiyyat" əlavəsi proqramını açıqladı” başlıqlı bir yazı dərc etmişdi və həmin yazıda "Yeni Azərbaycan"ın cümə əlavəsi – "Ədəbiyyat" qəzetində Azər Turan "Turan hərbinin romantiki Ənvər Paşa" adlı ön yazısında nəhayət, nəşrin proqram əsasını genişliklə açıqladı”– deyə qeyd olunurdu. Yenə də o düşüncədəyəm. Barokkodursa barokkodur, yaxud "Ədəbiyyat qəzeti”nin bugünkü istiqamətini əsasən modernist estetika hesab edirlərsə yanılmırlar. Amma gəlin bunu tarixin öhdəsinə buraxaq. Tələsməyək, qoy son sözü ədəbiyyat tarixinin özü desin. "Ədəbiyyat qəzeti”nə baş redaktor təyin olunarkən verdiyim ilk müsahibədə "Füyuzat”ın dayandığı yerdən başlayacağımı açıq şəkildə demişdim.

– "Füyuzat” harda dayanmışdı?

– "Füyuzat” Şeksprin Yuli Sezarın dilindən yazdığı sözlərdə dayanmışdı.

– Hansı sölərzdə?

– "O halda məni təqib edin”. Bu, "Füyuzat”ın son sözüydü.

– Siz də təqib etdiniz...

– Bəli. Amma Yuli Sezarı deyil, "Füyuzat”ı təqib etdik.

– Akademik İsa Həbibbəyli yəqin bunu nəzərdə tutub "Azərbaycan ədəbi prosesi, onunla harmoniyada olan, üzvi bağlı olan dünya ədəbi prosesini əks etdirmək "Ədəbiyyat qəzeti"nin indiki simasını müəyyən eləyir... Məncə, Azər Turan bizim əsrin əvvəllərində olan Əli bəy Hüseynzadədən, Əhməd Ağaoğludan başlayan missiyanı layiqincə özündə simvolizə edə bilir” – deyir.

– İsa müəllim XX əsrin əvvəllərindəki ədəbi prosesi təfərrüatına qədər bilən görkəmli mütəxəssisdir. Məramımızı dəqiq ifadə edib.

– Ötən il "Ədəbiyyat qəzeti” yayınları seriyasından gənc və nakam şair Faiq İsmayılov haqqında kitab çap etdirdiniz. Bu seriyadan nəşrin davamı olacaqmı?

– Bəli, davam edəcəyik. Hazırda qəzetin layihələrindən olan "Müzakirə saatı”nı kitab kimi hazırlamışıq. Yaxın günlərdə çap olunmalıdır. Müstəqillik dövründə ədəbiyyatımızın müxtəlif yaradıcılıq problemlərinə toxunan bu kitabın ədəbiyyatşünaslığımız üçün faydası böyük olacaq. Ardınca digər layihələrimizi kitab kimi təqdim etməyi düşünürük. Bir məqamı da vurğulayım, bu il daimi müəlliflərimizdən Rüstəm Kamalın və Məti Osmanoğlunun qəzetdə çıxan məqalələrindən ibarət kitablarının çap olunmasını da qəzetimizin uğuru kimi dəyərləndirirəm.

– Elə sizin son kitabınız – "Fəryadın metafizikası” da qəzetdə dərc edilən məqalələrinizdən ibarətdir.

– Elədir, çap olunmayan, yaxud ixtisarla dərc etdirdiyim bəzi əlavə yazılar da var kitabda.

– Kitabınızın təqdimatını niyə Bakıda deyil, Neftçalada elədiniz?

– Həm fərqli təqdimat arzulayırdım, həm də atamın ruhunu sevindirmək istədim. Elə bildim ona belə daha xoş olar. Sağlığında ədəbiyyat adamları onu görmək üçün gəlirdilər ora. Yenə elə olsun istədim. Çox yüksək səviyyəli təqdimat oldu.

– Azər müəllim, atanız İmamverdi Əbilovun vəfatından sonra doğulduğunuz evə getmək çətin olar sizə?

– Çətindir. O evin hər tərəfi xatirələrdir. Səs-küy hələ də qulaqlarımdadır. Hərdən tar, yaxud piano çalmaq üçün rayona – evimizə gedirəm. Uşaqlığım Bramsın, Şopenin, Sen Sansın, Baxın, Bethovenin, Çaykovskinin, Rimski-Korsakovun, Musorqskinin musiqilərini dinləməklə keçdi. Atamın alıb gətirdiyi vallar patefonda hərləndikcə sanki xoşbəxt olurdum. Ən çox sevdiyim plastinka Emil Qilelsin ifasında fortepiano musiqisiydi. Qara rəngli "Belarus” pianomuzu evimizin relikviyası hesab edirəm. O pianoda hələ sovetlər dönəmində Emin Sabitoğlu Azərbaycan himnini çalıb. Bəstəkar Adil Gəray "Baxçasaray fantaziyası”nı ifa edib...

– Hazırda tədqiqat apardığınız hansı mövzular var?

– Üçlü düsturun – milli triadanın yaranma tarixindən bəhs edən "Türkləşmək, islamlaşmaq, avropalaşmaq” adlı kitab yazıram. Bundan başqa, rejissor dostlarımdan biri ilə teatrlarımızdan birində tamaşaya qoyulmaq üçün Cavidlər ailəsi haqqında pyesin üzərində çalışırıq. Əli bəy Hüseynzadə ilə bağlı kitabım Türkiyədə çapa hazırlanır... Allah sağlıq versin, hələ görüləcək işlər çoxdur.

Söhbətləşdi: Fərid Hüseyn

Kaspi.-2018.-15-17 sentyabr.-S.12-13.