“Bu islahatlar vəkillik
institutuna da müsbət təsir göstərəcək”
“Bu
islahatlar vəkillik institutuna da müsbət təsir göstərəcək”Muxtar
Mustafayev: “İslahatların aparılmasında Prezident
İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım
Əliyevanın əzmkarlığı diqqət çəkir”
Azərbaycanda müxtəlif sahələrdə
islahatların aparılması, ölkə rəhbərliyinin
birbaşa siyasi iradəsinin sübutudur. Bu günlərdə
Prezident İlham Əliyev tərəfindən məhkəmə-hüquq
sistemində islahatların dərinləşdirilməsi
haqqında fərmanın imzalanması isə bu sahədə
aparılan islahatların yeni mərhələsinin əsasını
qoymuş oldu. Fərmanda məhkəmə-hüquq
sistemində aparılacaq islahatların geniş siyahısı
öz əksini tapıb. Aparılacaq
islahatların məhkəmə-hüquq sisteminə müsbət
təsiri ilə bağlı "Kaspi” qəzetinin
suallarını Vəkillər Kollegiyasının Rəyasət
Heyətinin üzvü, hüquqşünas Muxtar Mustafayev
cavablandırıb.
- Prezident İlham Əliyevin məhkəmə-hüquq
sistemində islahatların dərinləşdirilməsi ilə
bağlı fərman imzalaması hansı zərurətdən
irəli gəlirdi?
- İlk olaraq onu qeyd edim ki, dövlət
başçısı bu məsələlərdə məlumatlıdır,
çünki kütləvi informasiya vasitələrində
mütəmadi yazılar dərc edilirdi. O cümlədən vətəndaşların,
vəkillərin, kommersiya qurumlarının məhkəmə
sistemində mövcud ləngimələrlə bağlı
narazılıqları, həmçinin qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinə
yönəlik təklifləri var idi. Misal
üçün, həmin fərmanda normativ aktların
hazırlanması qeyd olunub. Sənəddə
vurğulanır ki, vəkillərə dövlət
hesabına ödənilən pul vəsaitləri bilavasitə
Vəkillər Kollegiyasının özünə ödənilsin.
Əvvəllər prosedur belə idi ki, pul vəsaitləri
Maliyyə Nazirliyi vasitəsilə yerli icra hakimiyyətləri
orqanlarına ödənilirdi, onlardan da Vəkillər
Kollegiyasının yerli qurumlarına
köçürülürdü. Bu da
çox uzun vaxt aparırdı və vəkillər xeyli
müddət dövlət hesabına pul vəsaitlərini əldə
edə bilmirdi. Biz bununla bağlı təkliflərimizi
hazırlayıb bəyan etmişdik və görürük
ki, dövlət başçısı prosesləri izləyir.
Bundan başqa, fərmanda qeyd edilir ki, məhkəmədə
ekspertiza məsələsi ilə bağlı tərəflərin
hüquqları bərabərləşdirilsin. Biz vəkillər dəfələrlə
bildirmişik ki, tərəflərin bərabərliyi təmin
edilməlidir. Tərəflərin bərabərliyi
dedikdə, əgər prokurorluq cinayət işi üzrə
ekspertiza təyin edirsə, biz də təyin etməliyik.
Ancaq "Vəkillik haqqında” qanunda
yazılmışdı ki, biz mütəxəssis rəyi ala
bilərik. Məsələn, ərizəni
məhkəməyə vermədən öncə imzanın hər
hansı bir şəxsə aid olub-olmaması barədə
ekspert rəyi ala bilmirdik, yaxud da hansısa bir texniki məsələlərlə
bağlı. Yəni prosessual məsələlərdə
işlənən ekspertizanın uzun müddətə
aparılması ilə bağlı da biznes qurumlarının,
bankların narazılıqları var idi. Misal
üçün, məhkəmələrdə onların
iddialarına baxılan zaman, aylarla, hətta elə olurdu, bir il ekspertiza qurumunu gözləməli olurduq. Konkret olaraq prosessual müddətlərinin müəyyən
edilərək, sürətli baxılıb həll edilməsi
də fərmanda əksini tapıb. Budan
başqa, dövlət başçısı tələb
qoyur və vəkillərə tövsiyə edir ki,
qeyri-prosessual hərəkətlərə yol verməsinlər.
Deməli, dövlət
başçısında məlumat var ki, o, bunu tövsiyə
edir. Yəni Vəkillər Kollegiyasının
üzvlərinə bəyan edir ki, bununla bağlı ciddi tədbirlər
görüləcək. Həmçinin məhkəmələrdə
diferensasiya edilmiş rüsumların verilməsinin tətbiqi
fərmanda qeyd edilir. Hesab edirəm ki, bu,
çoxdan tətbiq edilməli idi. Çünki
şəxs məhkəmədə digər şəxsə
qarşı ərizə verir və on milyon vəsait istəyir.
Bilirsiniz, məsuliyyət yox idi, birinci instansiya məhkəməsində
40 manat, apelyasiyada onun yarısı qədər, Ali Məhkəmədə
də onun yarısı qədər pul ödəyirdi. Yəni şəxs təxminən 80 manat ödəməklə,
milyonluq, milyardlıq iddia qaldırırdı. Bu da absurddur və hüquqlardan sui-istifadədir.
Artıq şəxs iddia həcminə uyğun
olaraq rüsum ödənilməsini qaldıracaq. Bu pul vəsaitlərinin hesabına da məhkəmənin
hakimlərinin, texniki işçilərinin
maaşlarını artırmaq olar. O cümlədən
bununla bəzi ədalətsiz iddiaların qarşısı
alınacaq. Düzdür, bu o demək deyil ki,
pulu olmayan şəxs iddia qaldırmaq imkanından məhrum
ediləcək. Bəzi
ağzıgöyçəklər deyirlər ki, guya bu,
şikayət vermək hüququnu məhdudlaşdırmaqdır.
Amma əsla elə deyil və böyük ehtimalla,
əvvəllər olduğu kimi, qanunvericilikdə möhlət
verilməsi, azad edilməsi institutu olacaqdır. Məsələn, aztəminatlı ailələr
rüsumdan azad ediləcək.
- Bu fərmandan irəli gələn
məsələlərin həlli, məhkəmələrin fəaliyyətində
hansı dəyişikliklərə gətirib
çıxaracaq?
- Öncə
məhkəmələrdə elektron sənəd dövriyyəsinin
artırılmasına gətirib çıxaracaq. Artıq bununla bağlı bir xeyli işlər
görülüb. Hətta Vəkillər
Kollegiyasının üzvlərinə Ədliyyə Nazirliyi
vasitəsilə kurslar da keçirilib. Bu
gün artıq elektron kabinetlər var və qərarların
elektron qaydada alınması həyata keçiriləcək.
Bəzi iqtisadi işlərdə icraatlar var ki,
artıq elektron qaydada iddia ərizəsi verilməsi
mümkündür. Yəni hüquqi şəxsin
elektron imzası var, daxil olur və iddia ərizəsini göndərir.
Eyni zamanda sübutlara əlçatanlıq var
ki, vəkil sorğu verərək məlumatları əldə
edə bilir. Əvvəllər məhkəməyə
iddia ərizəsi vermək üçün gedib bankda
rüsum ödəyirdik. İndi artıq o
yoxdur və ərizəni məhkəməyə verirsən,
sonra elektron qaydada rüsumu ödəyirsən. Bütün bunlar hamısı məhkəmə
icraatının sadələşdirilməsidir. Onu da qeyd edim ki, hazırda digər qurumlarla birgə
mediasiya ilə bağlı treninqlər keçirilir. Bu qanunun qəbulu ilə bağlı Milli Məclisə
təşəkkür edirik və təşəbbüskarı
olan parlamentin hüquq siyasəti və dövlət
quruculuğu komitəsinin sədri Əli Hüseynliyə minnətdarıq.
Çünki bu, çox vacib qanundur. Bundan sonra məhkəmədən əvvəl tərəflər
arasında mübahisənin həll edilməsi
üçün mexanizm olacaq. Bir məqama
da toxunum, bizdə məhkəmə iclaslarının protokolları
ilə bağlı çox ciddi narazılıqlar var idi.
Qanunvericiliyimizdə belə bir norma var idi
ki, vəkillər məhkəmə iclaslarının protokolu
ilə tanış ola bilərlər, yəni baxıb geri
qaytarırdılar. Hətta bəzi hakimlər
protokolun surətini bizə vermirdilər. Artıq
dövlət başçısı bu fərmanı ilə
problemi kökündən həll etdi. Belə
ki, məhkəmələr audioyazı əsasında
protokolları tərtib edəcək və bu, vəkillərə
təqdim olunacaq. Məhkəmə
iclasları ilə bağlı elementar şəkildə
audioyazının tətbiqi çox böyük
saxtakarlıqların qarşısını da alacaq.
- İxtisaslaşmış
məhkəmələrin yaradılması ədalət
mühakiməsinin təmin olunmasında hansı keyfiyyət dəyişikliyinə
səbəb olacaq?
- İxtisaslaşmış məhkəmələrin
yaradılması çox vacibdir. Belə məhkəmələr
vergi, gömrük mübahisələri ilə bağlı
olur. Mən o sahə üzrə
ixtisaslaşmış vəkiləm. Bilirəm
ki, o sahədə təcrübə azdır. Yəni vergi, gömrük, maliyyə qanunvericiliyini
bilən peşəkar hakimlər yetişdirmək
lazımdır. Misal üçün, iki
müəssisə arasında iqtisadi mübahisəyə
baxılır, bax, bunun özü aylarla çəkməməlidir.
Bu məsələyə operativ baxılması,
ədalətli qərarların qəbul edilməsi Azərbaycanda
müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə,
maliyyə intizamına gətirib çıxaracaq. Şəxs biləcək ki, kiməsə
qarşı absurd iddia qaldırsa, özü cəzalana bilər.
Yəni qayda-qanun olmalıdır,
özbaşınalığa yol verilə bilməz.
- Fərmanda hakimlərin
sayının artırılması nəzərdə tutulur? Bu, hansı zərurətdən doğur və
hansı faydaları olacaq?
- Onu qeyd
edim ki, hazırda hakimlərin və məhkəmələrdəki
texniki işçilərin maaşı aşağı səviyyədədir.
Düşünürəm ki, hakimlərin təminatı
artırılmalıdır. Fərmanda da
göstərilir ki, əmək haqları əhəmiyyətli
dərəcədə artırılacaq. Biz
onun tərəfdarıyıq ki, hakimin maddi təminatı
güclü olsun. Hakimlər ən
güclü təmin olunmuş şəxslərdən biri
olmalıdır. Eyni zamanda hakimlərin
sayının 200 nəfər artırılması da fərmanda
öz əksini tapıb. Biz vəkillər bilirik ki,
hakimlərin nə qədər iş yükü var. Elə
hakim var ki, icrasında yüzlərlə iş var və fiziki
cəhətdən çatdıra bilmir. Ona
görə də, hakimlərin sayının
artırılması çox yaxşı haldır. Qənaətim
budur ki, bu say, gələcəkdə yenidən
artırılacaq.
- Fərmanda vəkillik institutu ilə
bağlı qeyd edilən məsələlər bu sahəyə
də təsir göstərəcəkmi?
- Dövlət başçısının imzaladığı bu fərmanda Vəkillər Kollegiyasına da müəyyən tövsiyələr edilir. Düzdür, biz konstitusion təsisatıq və digər ictimai təşkilatlar kimi deyilik. Buna baxmayaraq, əslində bu tövsiyələr biz vəkillərin fəaliyyətində geniş imkanlar yaradacaq. Bu baxımdan islahatların aparılmasında maraqlıyıq. Vəkillər Kollegiyası da ölkə rəhbərliyinin bu təşəbbüslərini tam dəstəkləyir. Onu da qeyd edim ki, bu islahatlar birbaşa vəkillik institutuna da müsbət təsir göstərəcək. Belə ki, ədalətli qərarların qəbul edilməsi, neqativ halların olmaması vəkillərin qazancını artıracaq. Bütün dünyada vəkillər ən təmin olunmuş şəxslər kateqoriyasına aiddirlər. Birincisi, vəkil məhkəməyə gedəndə ədalətli qərar qəbul ediləcək. İkincisi, özünün iddiasını daha səmərəli şəkildə qaldıra, sübutları daha effektli təqdim edə biləcək. Eyni zamanda qərarları əldə etmək üçün günlərlə gedib gözləməyəcək.
- Məhkəmə-hüquq
sistemində aparılacaq islahatların müsbət təsirini
praktiki olaraq nə vaxt hiss edəcəyik?
- Biz bu fərmandan irəli gələn məsələlərin
müsbət təsirinin qısa zamanda şahidi
olacağıq. Çünki məsələlərin həlli
üçün müddətlər az qoyulub. Misal
üçün, "Mediasiya haqqında” qanunla müqayisə
etsək, həmin qanun mart ayının 29-da Milli Məclisdə
qəbul edildi. Dövlət başçısı bu qanunun təsdiqi
ilə bağlı aprelin 3-də fərman imzaladı. Bu da onu
göstərir ki, bu islahatların həyata keçirilməsində
dövlət maraqlıdır. Sevindirici haldır ki,
islahatların aparılmasında Prezident İlham Əliyev və
Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın əzmkarlığı
diqqət çəkir. Bu islahatlara qarşı
çıxacaq hakimlər indidən istefa versinlər. Vəkil
keyfiyyətsiz işləyəcəksə, vətəndaşı
müdafiə edə bilməyəcəksə, onun özü
vəkilliyinə xitam versin, gedib başqa işlə məşğul
olsun. Bunun başqa yolu yoxdur. Onu da qeyd edim ki, bundan sonra peşəkar
vəkillərə tələbat artacaq. Vəkillər
Kollegiyası da bu islahatların aparılmasında ölkə
rəhbərliyinin təşəbbüslərini tam dəstəkləyəcək.
BƏXTİYAR
Kaspi 2019.- 9 aprel.- S.6.