Azərbaycan kitabının hamisi və dostu

O, bu şöhrətin zirvəsinə necə yüksəlib

Azərbaycanda kifayət qədər tanınan, ilk poliqrafçı alimimiz Şəddad Cəfərovun səksən yaşı tamam olur. Onu dəyərli bir mütəxəssis və öz peşəsinin vurğunu olan bir insan kimi səciyyələndirən bir neçə kitab yazılıb, onlarla məqalələr qələmə alınıb. Ona şeirlər, poemalar həsr edilib. «Kredo» qəzeti,«Söz» jurnalı və digər mətbuat orqanları Şəddad müəllim haqqında xüsusi buraxılışlar təqdim ediblər. Yazı-publisist Fatma Həsənqızının «Acılı-şirinli günlər», «Söz» jurnalının redaktoru Sevda Əlibəylinin «İlk poliqrafçı alim», yazıçı Ağəddin Mansurzadənin «Atalar üçdən deyib», jurnalist İsaq Əmənullayevin «Şəddad Cəfərovun bioqrafiyası” (Azərbaycan, ingilis, rus, türk dillərində) kitabları, həmçinin Azərbaycanın tanınmış ziyalılarının onun haqqında məqalə və çıxışları (Ziyad Səmədzadə, Zəlimxan Yaqub, Sabir Rüstəmxanlı, Yusif Kərimov, Aqşin Babayev, Əlibala Hacızadə, Hadi Rəcəbli, Məzahir Süleymanzadə, Əli Rza Xələfli, Allahverdi Eminov, Əlövsət Baxışov, Zeydulla Ağayev və b.) bir daha sübut edir ki, Şəddad Cəfərov səksən yaşına qədər şərəfli bir ömür yolu keçib. Təkcə bu deyil, keçmiş SSRİ məkanında, xüsusilə Moskvada və Ulyanovsk şəhərlərində onu çox yaxşı tanıyırdılar. Görəsən, bu şöhrətin zirvəsinə o, necə yüksəlib?

Azərbaycanda öz işinin fanatiki olan mütəxəssislər, peşə sahibləri az deyil. Bu fanatikləri səciyyələndirən birinci xüsusiyyət onların canındakı yaşamaq-yaratmaq yanğısıdır.

Yaşamağı hamı bacarar, amma bu yaşamağı yaratmağa, hamıdan seçilib öz peşəsinin Məcnunu olmağa səfərbər etmək çoxlarına müyəssər olmur. Şəddad Cəfərov Azərbaycan mətbuatının, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən nəşriyyatların tarixində iz buraxan bir mütəxəssisdir, mətbuat və nəşriyyatlarla əlaqəsi olan əksər yazıçıların dostudur.

İnsanın keçdiyi ömür yolu, öncə onun tərcümeyi-halında əks olunur. Əgər bu tərcümeyi-hal yalnız quru rəqəmlərdən və göstəricilərdən ibarət deyilsə…Onun tərcümeyi-halı mənalıdır, amma burada sevinc, iztirab, uğurlar və həm də çətinliklərlə bir sıradadır. Əslən Lənkəranın Gərmətük kəndindəndir. Babası Hüseyn kişini 1927-ci ildə Sibirə sürgün ediblər. Atası Muğdad kişi ailəsi ilə birgə Bakıya köçüb, Bülbülə qəsəbəsində məskən salıb və 1940-cı ildə Şəddəd dünyaya gəlib. Çətin illər idi. Müharibə təzəcə başa çatmışdı. Yeddi illik təhsildən sonra Şəddad ailəsinə köməyi dəysin deyə, keçmiş «26-lar» mətbəəsində işə girir. Halbuki, onun ən böyük arzusu təyyarəçi olmaqdı. Ovaxtkı mətbəələrdə ən qorxulu sex, sinkoqrafiya sexi idi. Burada işləmək zəhərlə «qidalanmaq», o zəhəri ciyərlərinə çəkmək deməkdi. Amma Şəddad bu mübarizədə özünü qoruya bilir. Sexdə klişe hazırlamaq, şəkli sink üzərinə həkk etmək işini tezliklə mənimsəyir. Beləliklə, onun tərcümeyi-halında sonrakı bütün fəaliyyətinin başlanğıcı qoyulur. Fəhlə-gənclər axşam məktəbini bitirir, sonra üç illik əsgərlik. Sonra… APİ-də qiyabi təhsil…

Artıq ona məlum idi ki, həyatı, əmək fəaliyyəti mətbəə ilə bağlıdır və bundan sonra Şəddad Cəfərovun tərcümeyi-hal səhifələri getdikcə dolur, zənginləşir. O, həm öz işinin ustası, həm də bir yaradıcı-qurucu mütəxəssis kimi diqqəti cəlb edir.

İşlədiyi mətbəədə sinkoqşrafçılıqdan baş mühəndisliyə qədər yüksəlir. Sorağı Moskvaya qədər gedib çatır. Moskvada Poliqrafiya İnstitutunun axşam şöbəsində təhsil alır, oradakı müəllimlərin sevimlisinə çevrilir.

Öncə qeyd etdim ki, Şəddad Cəfərov yaradıcı-qurucu insandır. 1972-ci ildə Bakıda istifadəyə verilən «Yeni kitab» mətbəəsi çox qüsurlu tikilmişdi. Neçə direktor dəyişilsə də, heç bir faydası yox idi. Ona görə də, Şəddad Cəfərovu o mətbəəyə direktor göndərirlər. Şəddad Cəfərovun o yararsız mətbəəni bir neçə ay ərzində normal, nümunəvi bir mətbəəyə çevirir, gündə 15 saat işləyir. Və bu zaman onun tərcümeyi-halında uğurlu bir hadisə baş verir. SSRİ mətbəələri arasında keçirilən yarışa qoşulur və Moskvada münsiflər heyətinin qərarı ilə bu mətbəə birinci yeri tutur. SSRİ Mətbuat Komitəsinin sədri Stukalin şəxsən Bakıya gələrək Keçici Qırmızı Bayrağı Şəddad Cəfərova təqdim edir.

Şəddad Cəfərov Azərbaycanda ilk poliqrafçı alimdir. Onun aspirantura dövrü də Moskva ilə bağlı idi. Görünür, öz peşəsində usta olmaq, işlədiyi mətbəələrdə bu peşənin bütün sirlərinə bələd olmaq az idi, daxilən onu qane etmirdi. Onun fikrincə, hər bir peşənin-sənətin alimi olmaq, o peşəni elmi səviyyədə də tədqiq və təbliğ etmək lazımdır. 1975-ci ilin 30 may günü Moskva Poliqrafiya İnstitutunun elmi şurasında 35 yaşlı azərbaycanlı Şəddad Cəfərov tanınmış poliqrafiya alimi Elya Nikolskayanın elmi rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyası müdafiə edir. O müzakirədə iştirak edən Ağəddin Mansurzadə (Allah rəhmət eləsin!) sonralar Ş.Cəfərova həsr elədiyi «Atalar üçdən deyib» kitabında yazacaq ki, Şəddad Cəfərov tanınmış rus alimlərinin qarşısında bülbül kimi ötürdü, onların dissertasiya ilə bağlı

bütün suallarına çox məntiqli cavablar verirdi. Elmi rəhbəri Elya Nikolskaya isə deyirdi ki, mən Şəddaddan zərrə qədər narazı deyiləm, o, çox hazırcavab, elmi işinin mahiyyətini düzgün anlayan bir alimdir

Şəddad Cəfərovun keçmiş SSRİ-də bir poliqrafçı kimi şöhrəti o dərəcəyə çatır ki, Moskvadan onu «Ulyanovskaya pravda» nəşriyyatına direktor göndərirlər. Təbii ki, o zaman SSRİ hələ dağılmamışdı, hələ millətlər arasında nifaq və münaqişə ocaqları şölələnmirdi. Şəddad Cəfərov burada da öz işgüzarlığı ilə diqqəti cəlb edir. O, Vilayət İcraiyyə Komitəsinin poliqrafiya və kitab ticarəti idarəsi üzrə kollegiyasına üzvü seçilir, qısa müddətdə böyük nüfuz qazanır, ictimai işlərdə fəal iştirak edir. Sevda Əlibəyli yazır ki, nəşriyyat sanki Azərbaycanın Ulyanovskda mədəni mərkəzi idi. Şəddad Cəfərov Ulyanovskda Azərbaycan və azərbaycanlılar haqqında fikir formalaşdırırdı. Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı yazır: «Ulyanovskaya pravda” nəşriyyatına rəhbərlik edəndə, şəxsən gördüm ki, Şəddad Cəfərov necə böyük nüfuz sahibidir. Nəşriyyat saat mexanizmi kimi işləyirdi. Diqqətimi çəkən cəhətlərdən biri də bu idi ki, o, azərbaycanlı gəncləri öz ətrafına yığıb, onları öyrədirdi. Onun vətəndaşlıq təəssübü ilə fəxr etdim».

Xalq şairi Zəlimxan Yaqub isə belə yazıb: «Şəddad Cəfərovun fəaliyyəti təkcə Azərbaycanla bağlı deyil, keçmiş SSRİ-nin böyük bir vilayətində - Ulyanovskda Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil edib, üzümüzü ağardıb, başıucalığı gətirib bizə. Harda işləməsindən asılı olmayaraq Azərbaycan mədəniyyətinə, Azərbaycan kitabına xidmət edib. Azərbaycanın qələm adamına, Azərbaycan ziyalısına xidmət edib. Telefon zənglərilə nə qədər qələm adamını "siqnal nüsxə” dediyimiz kitabımızın qaranquş nüsxələri ilə sevindirib. Şəddad müəllim poliqrafiyanın çətin yollarında ömür qoyub, saç ağardıb, nə qədər kitabda - istər bədii, istər dövlətçiliyimizi təbliğ edən kitablarda imzası, zəhməti, alın təri, əl qabarı, yuxusuz gecələri var. Onun özünün də işi, yaradıcılıq təcrübəsi kitablarla təbliğ olunmalı, gənc naşirlər tərəfindən öyrənilib təbliğ olunmalıdır. Çünki Azərbaycan mədəniyyətinin, Azərbaycan kitabının buna ehtiyacı var».

O, əsl vətənpərvər kimi Azərbaycanın başı üstünü qara buludlar alanda Bakıya qayıdır. Rusiya onu əldən vermək istəməsə də, Bakıya can atırdı. 1990-cı ilin yayında Vətənə dönür. Bir neçə il xırda vəzifələrdə çalışsa da, nəhayət, dərk edirlər ki, Şəddad Cəfərov «Azərbaycan» nəşriyyatına direktor göndərilməlidir. Və Şəddad Cəfərov məlum səbəblər üzündən nəşriyyatda baş verən gerilikləri aradan qaldırır. Nəşri müəyyən səbəblərdən ləngiyən qəzetlərə də yardım edir. Şəddad Cəfərov dünyanın bir çox ölkələrində olub. Poliqrafçıların beynəlxalq müşavirələrində, yaxud Azərbaycan nəşriyyatları ilə xarici ölkə nəşriyyatlarının əlaqələrini yaratmaq üçün gedib İrana, Türkiyəyə, Polşaya, Almaniyaya və onların mütəxəssislərini də Bakıya qonaq çağırıb.

O təlatümlü illərdə Şəddad Cəfərov «Naxçıvan yaşayır və döyüşür» kitabını çap etdirir. Sevda Əlibəyli kitabında yazır: «Nəşr bomba kimi partladı. Komissiyalar bir-birinin ardınca gəlməyə başladılar. Əlbəttə, Şəddad Cəfərov bəhanə idi. Hədəfdə Heydər Əliyev idi. Həmin kitabın çapına məsul olanlar Şəddad Cəfərovu Naxçıvana dəvət etdilər. İstədilər, təqdimatda o da iştirak etsin, hansı əzab-əziyyətli yollardan keçdiyini şəxsən Heydər Əliyevə danışsın. O isə etiraz etdi: «Mən yalnız

vətəndaşlıq borcumu, bir də Heydər Əliyev şəxsiyyətinə olan sonsuz hörmət və məhəbbətimi bildirmişəm». Əvəzində Heydər Əliyev Naxçıvandan ona zəng elətdirib təşəkkür və minnətdarlığını bildirdi».

İndi Şəddad Cəfərov ömrünün müdriklik çağlarını yaşayır. Gözəl ailəsi ilə birgə. Əlbəttə, mən bu yazıda Azərbaycanın birinci poliqrafçı alimi, nəşriyyat işinin kamil bilicisi, Azərbaycan kitabının hamisi və dostu Şəddad Cəfərovun fəaliyyətindən, keçdiyi ömür yolundakı çox səhifələrin üstündən keçdim. Amma bir həqiqət var ki, bu FANATİK-İNSANIN ömrü Azərbaycan mədəniyyətində iz buraxıb.

VAQİF YUSİFLİ, filologiya elmləri doktoru

Kaspi 2020.- 4 fevral.- S.15.