KİNOSTUDİYANIN ƏN RAHAT AKTYORU

Yaratdığı hər obrazla Münəvvər Kələntərli arasında bir oxşarlıq vardı

Böyük bir sənət yolunun yolçusu idi Münəvvər Kələntərli. Ömrünün son illərinə qədər yorulmadan yeni-yeni zirvələri fəth etdi və bircə an nəfəs dərmək üçün belə, bu yolda dayanmadı. Sənətin yeni üfüqləri onu daim cəlb edirdi.

Ürəyəyatımlı təbəssümü, xanım-xatın duruşu, ədası, məlahətli siması ilə təkcə əzizlərinin deyil, bütün xalqının sevimlisi idi. Taleyinin ağrı-acısını çıxmaq şərtilə, sənətə gəldiyi gündən ömrünün sonunadək bəxti gətirən sənətkarlardan oldu. O, həm dramatik, həm də komik aktrisa kimi sənətdə öz sözünü deməyi bacardı. Respublikanın Əməkdar artisti Münəvvər Kələntərli barəsindəki şux, duzlu olduğu qədər də həzin söz-söhbətlərdən, lent yazısının yaddaşına köçürülən təkrarsız ifasından aldığım təəssüratları qardaşı oğlu Hacı Səməd Kələntərlinin xatirələri daha da zənginləşdirdi.

Haşım və Münəvvər

Kələntərlilər nəsli tariximizə bir çox görkəmli şəxsiyyətlər bəxş edib. Bu soyadın daşıyıcıları olan 8 generalın adı Azərbaycanın hərb tarixində əbədiləşib.

Nəslin ağsaqqalı Səməd bəy Kələntərlinin mülkü Lənkəranın Böyükbazar adlanan məhəlləsində yerləşirdi. O, ticarət məqsədiylə tez-tez İrana gedib-gələrmiş. Səməd bəyin çoxlu uşağı olmuşdu. Ancaq o uşaqlardan altısı sağ qalmışdı - Haşım, Xanımbacı, Humra, Məmmədhüseyn, Cabbar və sonbeşik Mina (Münəvvəri lap uşaqlıqdan evdə belə çağırıblar). Səməd bəy dünyanı tərk edəndə Münəvvərin iki-üç yaşı vardı.

- Bu nəslin hər bir nümayəndəsi demək olar ki, gözəl səslə doğulur. Amma əmim Haşım Kələntərli kimi heç kəs ömrünü xanəndəliyə həsr eləməyib. O dövrdə musiqisevərlərə Kələntərlilər soyadını tanıdan əslən şamaxılı Yavər Kələntərliydi. O, bizim ocağa gəlin gələndən sonra qızlıq soyadını dəyişmişdi.

Yavər xanımın Lənkərana hər gəlişi Kələntərlilər üçün əsl toy-bayrama çevrilərdi. Bir gün də Lənkəranda şadlıq məclisinə yığışır və Haşım əmidən oxumasını xahiş edirlər. O da bir "Segah" oxuyur. Əmimin səsi Yavər Kələntərlini elə ovsunlayır ki, məclis başa çatdıqdan sonra Haşım əmimə deyir: "Sənin səsin buralıq deyil. Bakıya gəl, böyük səhnələrdə oxu".

1930-cu ildə Haşım Kələntərli Bakıya gəlib. Əvvəlcə Filarmoniyada oxuyub. Çox keçmədən Opera Teatrına dəvət alıb. Sonra onu Akademik Dövlət Dram Teatrına çağırıblar. Münəvvər Kələntərlinin də çox gözəl səsi olduğunu bilən Yavər xanım onu da oxumağa həvəsləndirir.

1929-cu ildə 17 yaşlı Münəvvər Bakıya gəlir. Ürəyində minbir arzu, könlündə minbir niyyət. Yavər xanımın köməyi ilə bibimin səsinə qulaq asan sənətkarlar onun sənət aləminə gəlişinə xeyir-dua verirlər.

1933-cü ildə Müslüm Maqomayev onu operaya dəvət edir. Qayğı dolu, sevinc dolu çətin bir yol başlanır. Münəvvər Kələntərli bu səhnədə bir-birindən maraqlı rolların ifaçısına çevrilir. Bir gün Həqiqət Rzayeva Leyli, Münəvvər Kələntərli isə Leylinin anası rolunda çıxır səhnəyə. Həqiqət Münəvvərdən yaşca böyük olduğundan, bu, obrazda da hiss olunur. Hətta "anası qızından cavandır" - deyə tamaşaçılar gülüşürlər də.

Kino tariximizin təkrarsız obrazları

Münəvvər xanım operanın səhnəsində bir-birindən maraqlı, yaddaqalan obrazlar yaradır. Amma onun ürəyində başqa bir arzu vardı - Musiqili Komediya Teatrının səhnəsində oynamaq istəyirdi. Çox keçmir, onun bu istəyi də gerçəkləşir. "Arşın mal alan"da Xala, "O olmasın bu olsun"da Yengə, "Özümüz bilərik"də Xədicə və daha neçə-neçə irili-xırdalı rollar oynayır. Sanki oynadığı bütün obrazlar boyuna biçilmişdi.

Tezliklə radio dalğalarından diktorun səsi eşidilir: "Konsertimizə başlayırıq. Oxuyurlar Haşım və Münəvvər Kələntərlilər". Bacı-qardaşın ifa etdiyi xalq mahnıları, muğamlar dinləyiciləri heyran qoyur.

Münəvvər Kələntərlini bugünkü nəslin yaddaşında yaşadan heç şübhəsiz, kinofilmlərdə oynadığı rollardır. Kino sənətində yolu isə Böyük Vətən müharibəsinin qızğın illərində çəkilməyə başlayan Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın mal alan" filmindəki Xala roluyla başlayıb. "Arşın mal alan"nı Stalinin icazəsiylə çəkirlər. Xala obrazına təsdiq ediləndə aktrisa - Münəvvər Kələntərlinin cəmi 32 yaşı vardı. M.Kələntərli də daxil olmaqla aktyorların əksəriyyəti demək olar ki, Üzeyir bəyin seçimi ilə müəyyənləşmişdi.

"Arşın mal alan" filmi yaradıcı heyət üçün uğurlu oldu. 1946-cı ildə filmə Moskvada ictimai baxış keçirildi. Filmdəki ifasına görə mükafat alanlar arasında Münəvvər Kələntərli də var idi. O, SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdü.

İllər keçdikcə, Münəvvər xanımın yaradıcılıq bioqrafiyasına - "Bəxtiyar", "Qızmar günəş altında", "O olmasın, bu olsun", "Görüş", "Mən rəqs edəcəyəm", "Onun böyük ürəyi", "Sevimli mahnılar" filmlərindəki rolları da yazıldı. O, 10-dan artıq filmdə oynadığı rollarıyla milli kino tariximizə təkrarsız obrazlar bəxş etdi.

Münəvvər Kələntərli kinostudiyada ən rahat aktyorlardan sayılıb. Həmişə bir dubla çəkilib. Ona görə də reyissor Ədil İsgəndərov deyərmiş ki, Mina, bu camaat (çəkildiyi filmlərin reyissorlarını, reyissor assistentlərini, operatorları nəzərdə tuturdu) ən çox səninlə işləyəndə istirahət edir.

Kino aləmində yaratdığı hər obrazla Münəvvər Kələntərli arasında bir oxşarlıq var.

- "O olmasın, bu olsun" filmində belə bir səhnə var: Münəvvər Kələntərli (Sənəm) qapının arasından baxır və qəflətən qapı açılır. O, yıxılır. Həmin səhnədə - yerə yıxılanda çeçələ barmağı sınmışdı. "Bəxtiyar" filmindəki rolu da onun uğurlu obrazlarından idi. Yadımdadır, mən Moskvada institutda oxuyanda bir gün tələbə dostlarımla Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin qabağında Rəşid Behbudovu gördük. Yoldaşlarıma fərəhlə dedim ki, o mənim qohumumdur. Gəlib yaxınlaşıb salamlaşdım. Camaat da ətrafda dolu idi. Dedim ki, sizin xalanız mənim bibimdir, biz qohumuq. Rəşid gülümsəyib: "Sən mənə necə qohumsan?" - deyə soruşanda, "Münəvvər Kələntərli sizin xalanızdı, mənim də atamın bacısıdır" - dedim. Rəşid məni qucaqladı. Uşaqlar hamısı bizə heyrətlə baxırdılar. Sonradan rəhmətlik Rəşid məni görəndə, "qohumum, necəsən?" - deyə soruşardı.

1953-cü ildə bibimi "Vətən" kinoteatrına direktor müavini təyin etdilər. Bu vəzifəyə keçəndən sonra teatrdan uzaqlaşdı. Amma filmlərə çəkilirdi.

Qonaq-qaralı ev

- Bibim ailə quranda 25 yaşı olub. Həyat yoldaşı Ənvər Qusar rayonundan idi. 1938-ci ildə Validə adlı qızları dünyaya gəlir. Minayla Ənvər əvvəllər xoşbəxt yaşasalar da, evlilik həyatları uzun sürmür. Ayrılmalarının səbəbi Ənvərin Qusarda yaşamasıydı. Ənvər orada baytar işləyirdi. Bibimi dilə tuturdu ki, mənimlə gedək. Ancaq o, razılıq vermirdi:

- Qusarda yaşayan idimsə, elə Lənkəranda qalardım. Orada yaşasam, gərək sənətimdən əl çəkəm. Bunu edə bilmərəm.

Bibim ondan sonra ailə qurmadı. Ənvər onlara baş çəkmək üçün hərdənbir gəlirdi Bakıya. Validə də atasını çox istəyirdi. Ancaq hər halda qızının bütün qayğılarını bibim çəkirdi.

Münəvvər xanım duzlu-məzəli zarafatları, şirin-şəkər söz-söhbətləriylə yadımda qalib. Onun çox şən xassiyyəti vardı. Bibimin keçmiş Krupskaya küçəsində evi vardı. Tez-tez onlara gedərdim. Stolunun üstündən "taxta" peçenye, qrilyay şokolad və manpası əskik olmazdı. Süfrəsi açıq olardı həmişə. Deyərdi ki, sən ye, mən də qulaq asım. Mən xırtıldadıb yeyəndə onu yuxu tutardı.

Münəvvər xanımın evi həmişə qonaq-qaralı idi. Bir gün Lənkəranın Şilavar kəndindən Musabala adlı bir qohumumuz instituta imtahan verməyə gələrək bibimgildə qalır. Bibim də yatanda yaman xoruldayırdı. Musabala bir az gözünün acısını alıb imtahana gecə hazırlaşmaq fikri ilə yatır. Amma nə qədər çalışırsa, bibimin xorultusundan gözünə yuxu getmir. Musabala görür ki, nəinki yatmaq, heç oxumaq da mümkün deyil. Səhər açılır. Durub getməyə hazırlaşanda Münəvvər xanım:

- Get, ay bala, Allah işini avand eləsin.

Musabala da:

- Ay bibi, işim avand, mən heç instituta da girmirəm, getdim Lənkərana - deyir.

Bibim sonralar bu əhvalatı danışaraq şaqqıldayıb gülərdi.

Məni onun evinə çəkib-gətirən bibi məhəbbəti, incə ruhlu, səliqəli, şux, deyib-gülən, zarafatcıl bir insanla təmasda olmaq istəyi ilə yanaşı, bu gözəl ocağın işığına yığışanları görmək marağı idi. Bu evə kimlər gəlməzdi? Ağasadıq Gəraybəyli, Məmmədrza Şeyxzamanov, Məmmədsadıq Nuriyev, Həqiqət Rzayeva, Cahan Talışinskaya, Sara xanım, Şövkət xanım idi bu evin əziz qonaqları. Gələrdilər, həmişə açıq süfrəsindən yeyib-içər, dərd-qəmlərini unudardılar.

Tacikistanın Xalq artisti Leyla Şaripova o vaxt Bakıya gələndə bibimin evində qalardı. Bibim onun bütün əyin-başını, pal-paltarını alırdı. Sonradan o, Tacikistandan acıq edərək Bakıya qonaq kimi yox, yaşamağa gəlmişdi. Leyla xanım bir ilə yaxın bibimin evində qaldı. Bibim onu doğma balasından ayırmırdı. Sonralar Leyla Şaripova Almaniyada yaşayırdı. Azərbaycan barədə danışanda hər zaman deyirdi ki, "mənim orada bir anam var idi"...

Həyatla vidalaşanda Münəvvər Kələntərlinin 51 yaşı vardı. Korbağırsağında cərrahiyyə əməliyyatı düzgün aparılmadığından dünyasını dəyişir. Taleyin yazısına bax, qızı Validə də özü kimi 51 yaşında vəfat edir.

Münəvvər xanım Moskvaya kino çəkilişinə gedəndə orada sancısı tutur. Xəstəxanada onu müayinə edən həkimlər: "Korbağırsağınızda cərrahiyyə əməliyyatı aparılmalıdır" - deyirlər.

Bakıya qayıdandan sonra əməliyyatı tanışları olan bir professor boynuna götürür. Cərrahiyyə əməliyyatından sonra M.Kələntərli ikicə gün yaşayır. Professor böyük səhvə yol vermişdi. Əməliyyat düzgün aparılmamışdı: həm korbağırsağı kəsəndən sonra düzgün tikməmişdi, həm də yeganə böyrəyi zədələmişdi.

Münəvvər Kələntərli ilə vida görüşü Musiqili Komediya Teatrında keçirildi. Həmişə sevə-sevə çıxdığı bu səhnəyə indi özü də son dəfə çıxmışdı. Mərasimə təkcə sənətkarlar deyil, onu sevən insanların hamısı gəlmişdi. İzdihamın ardı-arası kəsilmirdi. Sanki hamı öz sevimli Münəvvəriylə vidalaşmağı özünə borc bilirdi...

Təranə Məhərrəmova

KASPİ.-2009.-5 fevral.-S.11.