İpoteka yenidən işə düşəcək

Elman Rüstəmov faiz dərəcələrinin dəyişməyəcəyini deyir

Azərbaycan iqtisadiyyatı 2003-2008-ci illərdə yüksək dinamika ilə inkişaf edib. Son beş ildə dövlət büdcəsi 9, bank aktivləri 10, əmanətlər 8, kreditlər isə 12 dəfə artıb. Ölkənin beynəlxalq valyuta ehtiyatları isə bu müddət ərzində 11 dəfədən çox yüksəlib. 2008-ci ildə də ümumi iqtisadi artım ikirəqəmli olub. O cümlədən qeyri-neft sektorunda artım 16 faizə yaxınlaşıb. Belə müsbət nəticələri isə hətta 2008-ci ilin ortalarından başlayan beynəlxalq maliyyə böhranı da pozmaq iqtidarında deyil. Bu sözləri Milli Bankın (MB) İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmov YAP qərargahında dünən keçirilən mətbuat konfransında deyib.

Buna baxmayaraq, Azərbaycan iqtisadiyyatının açıq iqtisadiyyat olduğunu deyən MB rəsmisi böhranın Azərbaycana da təsir göstərdiyini inkar etməyib: "İqtisadiyyatımız neftin dünya bazarlarında formalaşan neftin qiymətindən olduqca asılıdır. Neftin qiymətinin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşməsi iqtisadi vəziyyətimizə, iqtisadi artımımıza təsir göstərir. Biz bunu hiss edirik. Bu, ölkənin ödəmə balansının formalaşmasına olduqca ciddi təsir göstərir".

Banklar maliyyə vəsaitləri cəlb edə bilmir

E.Rüstəmovun sözlərinə görə, yanvar-fevral aylarında MB-nin valyuta satışı 300 milyon ABŞ dolları olub: "Dünyanın bir sıra aparıcı ölkələrində valyuta məzənnəsində olduqca kəskin dəyişmələr var. Bizim əsas ticarət parnyorlarımız olan ölkələrdə də milli valyutaların devalvasiya prosesi baş verib. Bu isə Azərbaycana ciddi psixoloyi təsir göstərib". Buna baxmayaraq, milli valyutanın məzənnəsi aparıcı valyutalara nisbətən sabit qalıb. Belə ki, manat ABŞ dollarına nisbətdə dəyərini 0,5 faiz, avroya nisbətdə isə 9 faizdən çox möhkəmləndirib. MB manatın qorunması sahəsində hazırda da ciddi işlər aparır: "Bu gün Azərbaycan milli valyutasının devalvasiyası gündəlikdə deyil. Apardığımız tədqiqatlar göstərir ki, bu gün manatın sabitliyi istiqamətində olan amillər daha böyük çəkiyə malikdir. Bizim kifayət qədər strateyi ehtiyatımız var. Ehtiyatlarımız dövriyyədə olan manat kütləsini 2,2 dəfə örtür". E.Rüstəmov heç bir ölkənin belə ehtiyat yaratmadığını da bildirib: "Bu baxımdan, biz milli valyutamızı qorumaq iqtidarındayıq və bunu edəcəyik. Valyuta ehtiyatlarımız kifayət qədər yüksəkdir. Strateyi valyuta ehtiyatları ölkənin idxala olan tələbatını 3 aylıq ödəmə səviyyəsində olmalıdır. Amma bizdə bu göstərici 30 aya yaxındır".

MB rəsmisi ölkənin maliyyə, xüsusən də bank sektorunun dünya bazarlarına əhəmiyyətli inteqrasiya etdiyini də deyib. Bu bazarlardan kifayət qədər maliyyə vəsaiti ölkəyə cəlb edən banklar beynəlxalq öhdəliklərinə də tam şəkildə əməl edir. Buna baxmayaraq, hazırda onlar xarici maliyyə vəsaitlərinin cəlbində problemlərlə qarşılaşırlar: "Maliyyə bazarlarının yoxa çıxması Azərbaycanın bank sektoruna da əhəmiyyətli təsir göstərib. Yeni vəsaitlərin cəlbi olduqca çətinləşib. Ümumiyyətlə, MB risklərin neqativ təsirlərini neytrallaşdırmağa çalışır".

E.Rüstəmov heç bir Azərbaycan bankının ciddi problemlərlə üzləşmədiyini də nəzərə çatdırıb: "Amma bu likvidlik kredit prosesini əvvəlki illərdəki kimi bərpa etmək üçün yetərli deyil". Kreditlərin verilməsində azalma müşahidə olunsa da, bu, cüzidir: "Kredit ölkə iqtisadiyyatının fəallaşmasında mühüm rol oynayır. Ona görə də Azərbaycan banklarının kreditləşməsi üçün daxili maliyyə mənbələri axtarmalıyıq. Əvvəlki illərdə daxili və xarici mənbələr hər biri 50 faiz olmaqla bölünmüşdü. Verilən kreditlərin 10 dəfəlik artımının təxminən yarısı xarici mənbələrdən götürülmüş kreditlər hesabına baş verirdi. Yarısı isə daxili mənbələr və əhalinin əmanətlərinin artımı hesabına baş verirdi". Bu gün isə əmanətlərin artımı baş vermir. Burada da çox cüzi azalmanın olduğunu deyən MB sədri banklara əlavə likvidliyin verilməsini vacib sayıb.

Onun fikrincə, problemlərdən biri də banklar tərəfindən bazara ehtiyatlı yanaşmadır: "Risklər əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu riskləri qiymətləndirmək üçün banklara əlavə vaxt lazımdır". Çünki onlar verdikləri vəsaitin geri qayıdacağına əmin olmalıdırlar. Banklar həmçinin likvidlik problemi yarananda vacib qurumların, o cümlədən də MB-nin onlara yardım göstərəcəyinə də arxayın olmalıdırlar. Sədrin sözlərinə görə, hazırda bu mexanizmərin yaradılması üzərində də iş aparılır. E.Rüstəmov bildirib ki, qlobal iqtisadi böhranın dərinləşməsini, beynəlxalq maliyyə bazarlarında likvidliyin daha da sıxılmasını nəzərə alaraq iqtisadi aktivliyin qorunmasına və maliyyə sektorunun sabitliyinə dəstək tədbirləri də görülür. Belə ki, MB 2009-cu il üçün bəyan etdiyi pul siyasətinin əsas istiqamətlərinə uyğun olaraq pul siyasətinin yumşaldılmasını davam etdirir: "Bankın İdarə Heyətinin qərarı ilə mart ayının 2-dən etibarən uçot dərəcəsi 5 faizdən 3 faizə, faiz dəhlizinin yuxarı həddi isə 10 faizdən 8 faizə endirilib. Eyni zamanda, həm manat, həm də xarici valyutada məcburi ehtiyat normaları 3 faizdən 0,5 faizə salınıb".

İpoteka şərtləri sərtləşdiriləcək

Banklar tərəfindən kreditlərin verilməsinə də aydınlıq gətirən MB sədri tezliklə ipoteka mexanizminin yenidən işə düşəcəyini deyib. Hazırda hökumətdə bununla bağlı müzakirlər gedir: "İpoteka bazarını canlandırmaq istəyirik. Belə ki, ipoteka tikinti və tikinti ilə əlaqədər olan sahələrin, ölkədə iqtisadi fəallıq, məşğulluğun artması üçün müstəsna əhəmiyyətə malik olan bir sektordur. Hər vəchlə bu bazarda fəallığı qorumalıyıq və bu istiqamətdə ipoteka çox mühüm rol oynaya bilər. Bilirik ki, bu gün bazarda kifayət qədər yüksək təklif var". İpotekanın çox ciddi multiplikatora malik olduğunu deyən qurum rəhbərinin fikrincə, bu mexanizmin canlanması aparılan tikinti işlərinin davam etdirilməsinə də təkan verəcək.

Bazarın fəallaşması ilə bağlı aparılan müzakirələrin bir istiqaməti isə Azərbaycan İpoteka Fondunun (AİF) qiymətli kağızlarının buraxılması olub: "Keçirilmiş qanunvericilik ekspertizası da göstərir ki, bunu etmək mümkündür. MB tərəfindən bu kağızlara zəmanət verilməsi, onların banklara satılması, dövlət zəmanətli qiymətli kağızlar səviyyəsinə çatdırılması, bazarda bu kağızların likvidliyi, yəni alqı-satqısında daimi iştirakı ipoteka bazarını canlandırmağa imkan verəcək. Bizim son təklifimiz bundan ibarətdir". E.Rüstəmov təklifin bu günlərdə hökumətə təqdim ediləcəyini və orada müzakirə olunacağını da vurğulayıb: "Bu il AİF təxminən 65 milyon manata yaxın vəsait yerləşdirib. Biz də bu həə qiymətli kağızlar buraxa bilərik. Bu vəsaiti yerləşdirəndən sonra isə əlavə olaraq yerləşdirilmiş kreditlər həcmində və onların arxasında dayanan əmlak girov götürülməklə təminatlı kağızlar buraxıla bilər. Hesab edirəm ki, bu, həm qiymətli kağızlar bazarını genişləndirməyə, həm də ipoteka maliyyələşməsinə gətirib çıxaracaq". Faiz dərəcələrinin dəyişdirilməyəcəyini də deyən E.Rüstəmov bu addımı əhalinin yarana bilən mümkün problemləri ilə əlaqələndirib. Amma MB dünyada baş verən maliyyə çətinlikləri ilə bağlı ipoteka alanlara qarşı kredit şərtlərinin bir qədər sərtləşdirilməsini məqsədəuyğun sayır: "Bu, sabit və daimi gəlirə malik olan insanlara verilməlidir ki, bütün dünyanın etdiyi səhvləri təkrarlamayaq. Belə bir mürəkkəb vəziyyətdə bankları riskli aktivlərlə, yəni ipoteka kreditləri ilə əlavə yükləmək olmaz. Bu, çox ciddi nəticələrə gətirə bilər".

Əmlak bazarında gərgin vəziyyət

Əmlak bazarındakı vəziyyətə də toxunan qurum rəhbərinin sözlərinə görə, burada kifayət qədər gərgin vəziyyət yaşanır. Belə ki, adıçəkilən bazarda əhəmiyyətli dərəcədə təklif olsa da, lazımi tələblə qarşılanmır. E.Rüstəmov əmlakın satılması üçün lazım olan ekspozisiya müddətinin hazırda 437 günə çatdığını da söyləyib: "Bu, olduqca böyük müddətdir". Çünki əhalinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılmasına böyük tələbi olsa da, tələb ödəniş qabiliyyətli deyil: "Düşünürük ki, maliyyə vasitəçiliyi ilə elə mexanizmlər yaratmalıyıq ki, bugünkü tələblə təklifi qarşılaşdıraq. Hesab edirəm ki, müəyyən dərəcədə qiymətlərin aşağı düşməsi zəruridir və yaxşıdır. Amma bu işlə məşğul olan biznes maraqları baxımından, bütövlükdə iqtisadiyyat üçün qiymətlərin sərt düşməsi zərərli olar". Ona görə də E.Rüstəmov hesab edir ki, bu işlə məşğul olan biznesmenlər yenidən düşünməlidirlər: "Belə bir anlayış var - ədalətli qiymətlər. Biznesmenlər də öz mənfəətlərinin bir hissəsini Azərbaycan əhalisinə verməlidirlər. Bunun əsasında isə bu işə qoyduqları kapitalları geri götürəcəklər. Ayrı-ayrı biznesmenlərlə görüşlərimiz də göstərir ki, onlar buna hazırdırlar".

Əmanətlərin sığortalanan hissəsi bir neçə dəfə qaldırılmalıdır

Əmanətlərin sığortalanmasından da söz açan MB sədri həmin qanuna dəyişiklik edilməsi zərurətinə də toxunub: "Qanuna ciddi dəyişiklik edilməsi gözlənilir. Müvafiq qanun layihəsini artıq hökumətə təqdim etmişik. Çox güman ki, o, qəbul olunacaq. Belə ki, məbləğin səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsinin müvafiq icra qurumuna-Milli Banka, uçot dərəcəsinə bağlılığının isə Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun Himayəçilər Şarasına verilməsi nəzərdə tutulur". MB sədrinin sözlərinə görə, əmanətlərin sığortalanan hissəsi əhəmiyyətli dərəcədə bir neçə dəfə qaldırılmalıdır: "Əmanətlərin artırılmasını hesablamamışıq. Amma təklif onların böyük həə, yəni 80 faizə qədərinin sığortalanmasına gətirib çıxaracaq".

Qurum rəhbəri inflyasiya səviyyəsindən də söz açıb. Onun sözlərinə görə, qlobal iqtisadi böhran şəraitində ölkədə bu proses nisbətən səngiməyə doğru gedib. İdarə Heyətinin sədri hətta son aylarda devalvasiyanın hiss olunduğunu da qeyd edib. MB rəsmisi hesab edir ki, bu il hətta inflyasiyanın birrəqəmli səviyyəsinə nail olmaq mümkündür: "İnflyasiyanı birrəqəmli gözləyirik. Amma bəzi amillər də nəzərə alınmalıdır. İnflasiyanın səviyyəsi bundan sonra iqtisadi fəallıqla müəyyənləşəcək və bundan asılı olaraq tələbin artması antiinflyasiya tədbirlərində olduqca vacibdir. Bu, inflyasiyanın əhəmiyyətli aşağı düşməsinin qarşısına alacaq". Hazırda isə inflyasiya həddi 12 faizdən aşağıdır: "Hesab edirəm ki, onun azalması davam edəcək. 5-6 faizli inflyasiya Azərbaycanda bugünkü vəziyyətdə həm əhali, həm də biznes üçün optimal olardı".

HƏQİQƏT

Kaspi.-2009.-28 fevral.-S.1, 5.