"Heç bir təklif olmadan tənqid etmək ədalətsizlikdir"

Rəvan Səmədov, yazıçı-hüquqşünas: "Başqa ölkələrin teatrlarına baxmaq mənə çox maraqlı gəlir"

Rəvan Tohidoğlu (Səmədov) İnsan Hüquqları Müvəkkilinin Aparatının böyük məsləhətçisi olmaqla bərabər, gənc dramaturq kimi də tanınır. Əsərləri Gənc Tamaşaçılar Teatrının, Sumqayıt Teatrının və Dərbənd Dram Teatrının səhnələrində tamaşaya qoyulub. Peşəsi hüquqşünas olsa da, yazıçılıq daxili tələbatına çevrilib. Beynində, qəlbində zaman-zaman toplanan fikirlərini, ideyalarını kağıza köçürmək üçün vaxt arayır və bunu qazanınca sevinir.

- Dövlət qulluğunda çalışmağınız bədii yaradıcılıqla məşğul olmaqdan ötrü sizdə vaxt darlığı yaratmır ki?

- Ombudsman Aparatının böyük məsləhətçisi vəzifəsində çalışmaq mənim üzərimə ciddi səlahiyyət və məsuliyyət qoyur. Dövlət qulluğu olduğuna görə, təbii ki, ciddi vəzifədir. Öz üzərində böyük məsuliyyət hiss edirsən. Əsas məqsəd insanların hüquqlarının qorunmasıdır. Həm öz vəzifəni yerinə yetirməlisən, həm də buna görə böyük məsuliyyət daşıyırsan. Əlbəttə, digər tərəfdən bu məndə bədii yaradıcılıqla məşğul olmaqdan ötrü vaxt darlığı yaradır. Peşəkar hüquqşünas kimi öndə bu vəzifəm durur. Düzdür, bu iki işi qarışdırmamağa çalışıram. Peşəkar hüquqşünas kimi çalışanda nəsə yazmaq barədə düşünmürəm. İnsanlarla ünsiyyətdə, hadisələrin içində olmaq, problemləri görmək - bütün bunlar zaman-zaman toplanır. Müəyyən qədər düşüncə tərzinə təsir göstərir və təkmilləşməyə kömək edir. Bu vəzifələri qarışdırmasam da, onlar bu və ya digər mənada bir-birinə kömək edirlər. Ancaq əlimə qələm alıb yazanda, çalışıram hüquqşünas olduğumu yadımdan çıxarım.

- Bəs insan haqlarını nə dərəcədə qoruya bilirsiniz?

- Təbii ki, şikayətlər çox olur və bu barədə ictimaiyyətə məlumatlar da verilir. Heç bir müraciət diqqətdən kənarda qalmır. Səlahiyyətlərimiz çərçivəsində hamının problemini həll etməyə çalışırıq. Ancaq bu o demək deyil ki, bütün şikayətlər qəbul olunur, çünki qanunun öz tələbləri var. Hər birimiz çalışırıq ki, üzərimizə düşən vəzifəni yerinə yetirək və insan hüquqlarının qorunması daha yüksək səviyyədə həyata keçsin.

- Dramaturji fəaliyyət sizin üçün hobbi, vərdiş, yoxsa daxili tələbatdır?

- Mən buna hobbi deməzdim. Çünki hobbi deyəndə bir qədər kiçilir. Bu mənim üçün doğrudan da bir tələbatdır. Bu o demək deyil ki, mən mütləq bədii əsər yazmalı, bədii yaradıcılıqla məşğul olmalıyam. Düzdür, son vaxtlar yarımçıq işlərim çoxdur. Elə işlərim var ki, yığılmağa vermişəm, amma korrektə etməyə vaxt tapmıram. Mən yazmayanda, səhnəyə qoyulan tamaşaya baxmayanda, elə bil nəsə itirmişəm. Bədii yaradıcılığa uşaq vaxtlarımdan həvəsim olub. 1-ci sinifdə oxuyanda kiçik şeirlər yazırdım. 2-ci sinifdə oxuyanda isə yazdığım şeirlər bayramlarda şagirdlər arasında bölüşdürüldü. Artıq 9-cu sinif şagirdi olanda kiçik səhnəcik yazmışdım. Sonra bir neçə belə yazım oldu. Özümdə irihəcmli dram əsəri yazmaq üçün güc hiss elədim. Təbii ki, o, dramaturji mənada yüksək səviyyəli bir əsər deyildi. Bu gün geriyə baxanda mən özüm "Vətən naminə" adlı o əsəri müəyyən mənada qəbul edə bilmirəm. Həmin əsər qəhrəmanlıq mövzusunda idi. Çox vaxt məndən soruşurlar ki, əksər yazıçılar öz yaradıcılıqlarına həmişə məhəbbət mövzusu ilə başlayırlar. Ancaq görünür, məndə maraq bu səmtə olub. Əsərdə Qarabağ müharibəsinin insanlara gətirdiyi faciələr, insanların müharibədə iştirakı, müharibədən qayıdanların cəmiyyətə uyğunlaşması və s. problemlər qoyulmuşdu. Sözün düzü, onun yüksək səviyyəli əsər olduğu haqda fikirləşmirdim. Mən onu teatrşünaslara və bəzi tanınmış aktyorlara göstərdim. Akademik Teatrın keçmiş rəhbərliyi məni qəbul etdi. Onlar mənə çox böyük həvəs verdilər və dedilər ki, püxtələşə bilərsən. Sonra həmin əsəri kiçik kitab şəklində çap etdirmək qərarına gəldim. Ondan sonra isə bir-birinin ardınca yeni əsərlər yazmağa başladım. "İncəbel qarı" əsərini yazanda mən 10-cu sinifdə oxuyurdum. Əsər səhnələşdiriləndən sonra tamaşaya baxanlar "görürsənmi, qələmin xeyli püxtələşib"-dedilər.

- Bəs niyə ədəbi yaradıcılığa bu qədər həvəsiniz ola-ola özünüzü sırf hüquqşünaslığa həsr etmək qərarına gəldiniz?

- Hüquqşünas olmaq məni çox cəlb elədi. Ədəbiyyata böyük həvəsim var idi, tez-tez teatrlara gedir, çoxlu bədii ədəbiyyat oxuyurdum. Hüquqşünas olmaqla isə zəif, öz hüququnu qoruya bilməyən insanlara yardım göstərmək istədim. Bəzən "filankəs peşəkar yox, həvəskar yazıçıdır" deyirlər. Mən yazıçılıqda peşəkar sözünü qəbul eləmirəm. Ola bilər ki, mənim yazdığım peşəkarlıq baxımından zəif və ya güclü olsun - bu, tamam başqa şeydir. Ancaq peşəkar bəstəkar, hüquqşünas, mühəndis, həkim ola bilər. Çalışıram ki, hüquqşünas və yazıçı kimi bu peşələrin heç biri bir-birini üstələməsin. Amma görürəm ki, hüquqşunas kimi fəaliyyətim yazıçılığımı müəyyən qədər üstələyib. Mənim 25 yaşım var, amma indiyə qədər üç əsərim səhnəyə qoyulub. Bu baxımdan özümü müəyyən qədər bəxti gətirmiş hesab edirəm. Bəlkə də hüquqşünas olmasaydım, daha çox yaza bilərdim.

- Bəs ədəbi yaradıcılığınızda insan haqlarını nə qədər qorumağı bacarırsınız?

- Siz sual verdikcə mən əsərlərimi göz önünə gətirirəm. Məncə, müəyyən qədər bunu bacarmışam. Bu əsərlərin hər birində insanların öz ideyaları uğrunda, ədalətsizliyə qarşı mübarizələri var. Bu mübarizələr sonda qələbə ilə nəticələnir. "Güc birlikdədir" və "Nakam arzular" adlı əsərlərimdə də bu mövzu var. "Nakam arzular"da gənclərin öz idealları uğrunda çox zaman uğursuzluqla nəticələnən mübarizəsini önə çəkmişəm. Bir qədər əvvəl cəmiyyətdə gedən qütbləşmə, sosial bərabərsizlik, güclü insanların zəif olanların hüquqlarını bu və ya digər formada əllərindən alması nəticəsində onların mübarizəsi uğursuzluqla nəticələnir. Mən əsərlərimdə insan haqlarının qorunmasına belə yer vermişəm.

- Maraqlıdır, bu gün teatrların dramaturji problem yaşadığı bir vaxtda sizin kimi gənc bir yazarın əsəri səhnəyə necə yol tapdı?

- Mənə elə gəlir ki, bu gün dramaturji problem müəyyən qədər həll olunub. Mənim əsərim isə səhnəyə gec yol tapdı. Mən bu əsəri 2000-ci ildə yazmışam, amma 2008-ci ildə səhnəyə qoyuldu. Eləcə də o biri əsərlərim bir neçə ildən sonra səhnəyə qoyulub. Elə teatr var ki, əsəri götürmək istəyir, ancaq müəyyən problemləri var. Bəziləri qısqanclıqla yanaşır. Müxtlif səbəblərdən bəzən əsərin səhnəyə yol tapması yubana bilir.

- Əsərlərinizin səhnə həllindən razı qalmısınızmı?

- Təbii ki, razı qalmışam. Çalışmışam ki, əsərin bütün məşqlərində iştirak edim. Amma Dərbənd Teatrında səhnələşdirilən tamaşalara baxa bilməmişəm. Onlar xahiş edib əsərimi götürdülər və rus variantını hazırladılar. Mən "Orxan və qarı" əsərimi onlara göndərdim. Bundan sonra Azərbaycan versiyasını da istədilər. Hətta bu tamaşalarla qastrol səfərlərində də oldular. Sonra onlar "Taleyin oyunu" əsərimi də səhnələşdirdilər. Bilirsinizmi, əsər nə qədər yaxşı olsa da, onun səhnə həlli rejissordan asılıdır. Çünki mən onu kağız üzərində yazıram. Səhnə həllini isə rejissor verir. Ona görə bu əsərin üzərində müəyyən qədər işlənilir.

Nəticəsi haqda isə ən yaxşı sözü tamaşaçılar deyə bilər.

Onu da qeyd edim ki, tamaşaçılar tərəfindən də yaxşı qarşılandı. Düzdür, ictimai baxışda müəyyən qədər iradlar, qüsur axtarmaq istəyənlər oldu. Məsələn, kimsə deyir ki, "mən hesab edirəm ki, bu tamaşa bağlanmalıdır". Hər bir tənqid obyektiv olmalıdır. Heç bir təklif olmadan tənqid etmək ədalətsizlikdir.

- O cür təkliflə çıxış edənlər oldumu?

- Əlbəttə, oldu. Bəziləri dedi ki, müəllif cavandır. Ancaq premyera kifayət qədər uğurla başa çatdı. Mən hətta fikirləşirdim ki, ola bilsin, premyera olduğundan tamaşaçılar çoxdur və alqışlayırlar. Sonra tamaşa bir neçə qastrol səfərinə getdi və eyni uğurları qazandı. Bundan sonra ikinci əsərim həmin teatrda tamaşaya qoyuldu.

- Bəs ikinci əsər tamaşaya qoyulanda daha hücumlar olmadı?

- Yox, daha olmadı. Ola bilsin ki, ikinci əsər daha yaxşı alınmışdı. Səhnə həlli də uğurlu idi. Bu əsərlər hazırda yenə də repertuardadır. Hər dəfə belə uğuru görəndən sonra başa düşürəm ki, daha samballı əsər yazmaq lazımdır.

- Hazırda hansı əsər üzərində işləyirsiniz?

- Bir neçə yarımçıq işlərim var, onları tamamlamağa çalışıram. Amma hansı teatra təqdim edəcəyim haqqında hələ fikirləşməmişəm. Bir komediyamı Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin gənc dramaturqlar üçün keçirdiyi müsabiqəyə təqdim elədim. Amma nədənsə həmin müsabiqə bağlandı. Yəqin işlərimi qaydaya salandan sonra bu əsərimi hansısa teatra təqdim edəcəyəm.

- Bəzən yazıçılarda elə anlar olur ki, hər şeydən uzaqlaşmaq və yalnız yazmaqla məşğul olmaq istəyirlər.

- Məndə də belə hallar olur. Bu, insana çox əzab verən bir haldır. İstəyirsən ki, ancaq oturub yazasan... Amma başqa işlərin də var axı. Bu, damla-damla beyində toplanır. Sadəcə, onu vərəqlərə köçürmək qalır və sən o vaxtı gözləyirsən. Həmin an gəlib çatanda isə yüngülləşirsən.

- Bəs özünüz hansı yazıçıların əsərlərini oxuyursunuz?

- Demək olar ki, son vaxtlar heç nə oxumuram. Buna sadəcə, vaxtım yoxdur. Amma vaxtım olanda məşhur dramaturqların əsərlərini oxumağa çalışıram. Çağdaş dramaturgiyanı da oxuyuram. Rus dramaturgiyası çox inkişaf edib, hər dəfə yeni bir şey tapmaq olur. Başqa ölkələrin teatrlarına baxmaq mənə çox maraqlı gəlir. Hansı ölkədə oluramsa, imkan tapan kimi bir tamaşaya baxmağa gedirəm.

- Bu yaxınlarda Londonda idiniz. Hansısa tamaşaya baxa bildinizmi?

- Oksfordda olanda onların "Play Houze" teatrına getdim. Müəyyən qədər fərq var. Bizdə daha çox hərəkətə, onlarda isə sözə üstünlük verilir. Onların tamaşalarında texniki üstünlüklər çoxdur. Mən isə daha çox hərəkətə üstünlük verirəm. Onlar üçün əsas odur ki, yenilikdən qorxmur və bunun arxasınca gedirlər. Tamaşanı elə təqdim edirlər ki, müasir cəmiyyətin insanı müxtəlif informasiyalar fonunda tamaşanı qəbul edə bilsin. Bir də onlarda səhnə cəlbedicidir. Bu baxımdan həmişə axtarışdadırlar. Bir məsələ də var ki, bütün bu axtarışların arxasında maliyyə dayanır. İnanıram ki, bizim teatrların da maliyyəsi güclü olsa, daha dolğun formada əsərlər təqdim edə bilərlər.

- Kino üçün ssenari yazmaq fikriniz yoxdurmu?

- Hələ belə bir cəhd etməmişəm, amma təbii ki, ürəyimdən keçir. Düzdür, hələ konkret ideyam yoxdur. Qismət olsa, gələcəkdə bu barədə fikirləşəcəyəm.

- Sizcə bu gün incəsənətimizin hansı sahəsi haqqında ağız dolusu danışmaq mümkündür?

- Mənə elə gəlir ki, hər bir sahədən danışa bilərik. Bizim muğamımız, musiqimiz, inkişaf etmiş teatrımız heç bir sahədə başqa xalqların mədəniyyətindən geri qalmır. Bəlkə də bir çox sahədə onlardan irəlidəyik. Məsələn, Beynəlxalq Muğam Festivalının keçirilməsi bu sahədə atılmış böyük bir addım idi. Təqdimatdan çox şey asılıdır. Son illər filmlərimiz də yüksək səviyyədə çəkilir. Sadəcə, bunların təqdim olunması lazımdır.

- Bu gün də şeirlər yazırsınız, yoxsa o, adicə uşaq marağı idi?

- Daha şeir yazmıram. Sadəcə, əsərlərimin içərisində bəzən kiminsə dilindən bir bənd kimi verirəm. Şeir yazmağım uşaqlıq həvəsi idi. Bu həvəs elə o illərdə qaldı.

- İşinizin reallığı gənclikdən irəli gələn romantik baxışlarınızı dağıdırmı?

- Təbii ki, təsir göstərir. Hərdən narazı insanları, haqsızlıqları, problemləri, çətin vəziyyətdə olan insanları görəndə müəyyən qədər ümidsizliyə qapılır, öz ideallarının saf olduğunu düşünürsən. Düzdür, onlar təhtəlşüurda qalır. İdeallar uğrunda mübarizədə ideyalar olmalıdır.

Məhərrəmova T.

Kaspi.- 2009.- 14 iyul.- S. 11.