"Antiböhran tədbirlər paketinin qəbulu tezləşdirilməlidir"

Əli Məsimlinin fikrincə, manatın 1 faiz ucuzlaşması Azərbaycanın xeyrinə olacaq

Dünyadakı qlobal iqtisadi böhran proqnozlaşdırılandan da uzun çəkdi. Əvvəl böhranın 2009-cu ilin ortalarında səngiyəcəyi barədə fikirlər səsləndirilsə də, indi bu cür optimist fikirdə olanlar çox azdır. İqtisadçıların əksəriyyəti bu fikirdədir ki, böhran ən yaxşı halda 2010-cu ilin sonlarında başa çatacaq. Hadisələrin bu cür inkişafı təbii ki, Azərbaycana da təsir edir. Düzdür, hökumət indiyədək böhranın ölkəyə təsirini minimuma endirmək üçün lazım olan bütün addımları atıb. Lakin böhranın proqnozlaşdırılandan da artıq davam etməsi əlavə addımların atılmasını zəruri edir. Milli Məclisin İqtisadi siyasət daimi komissiyasının üzvü, millət vəkili Əli Məsimli də hesab edir ki, hökumət böhranla mübarizə tədbirlərini daha da gücləndirməlidir:

- Mənim fikrimcə, hökumət antiböhran tədbirlərini gücləndirməlidir. Bu istiqamətdə əhalinin bütün təbəqələrinin maraqlarına cavab verən addımlar atılmalıdır. Mən təkliflərimi hökumətin parlamentdəki hesabatı zamanı etdiyim çıxışda səsləndirdim. Hesab edirəm ki, bu təkliflər hökumət tərəfindən nəzərə alınmalıdır. Məncə, bu təkliflər hazırlanmaqda olan antiböhran tədbirlər paketində yer almalıdır. Bu, həm hökumətin, həm də vətəndaşlarımızın xeyrinə olar.

- Hökumətin parlamentdəki hesabatı sizi qane etdimi?

- Hökumətin fəaliyyətindəki müsbət məqam odur ki, Azərbaycan azsaylı ölkələrdən biridir ki, böhran nəticəsində iqtisadiyyatı dağılmayıb. Yəni bizim iqtisadiyyatımız hələ də böhranın təsirinə duruş gətirə bilir. Təhlil aparanda görürsən ki, 2008-ci ilin iqtisadi göstəriciləri əvvəlcədən müəyyənləşdirilən proqnozlara uyğun gəlməsə də, hökumət demək olar ki, bütün sosial öhdəliklərini yerinə yetirib. Digər tərəfdən, bu cür böhranlar zamanı nəticələr itirilən pullarla hesablanır. Burada söhbət böyük şirkətlərin, bankların itkilərindən gedir. Budəfəki böhran zamanı ən böyük itki inam itkisidir. Böhran başlayandan sonra bir çox ölkədə inam itdi və sosial xarakterli narazılıqlar siyasi xarakterli narazılıqlara gətirib çıxardı. Nəticədə vətəndaşlarla hökumətlər arasında toqquşmalar yarandı. Amma Azərbaycanda bu mənfi proseslər yaşanmır. Hökumət kifayət qədər böyükhəcmli təhlükəsizlik yastığından istifadə edərək uğurlu manevrlər edir. Digər tərəfdən, Azərbaycanın xarici borclarının az olması da böhran dövründə bizə yardımçı olur. Bizim digər üstünlüyümüz Azərbaycanın maliyyə bazarının dünya maliyyə bazarlarına inteqrasiya etməməsidir. Obyektivlik naminə hökumətin, xüsusilə də Milli Bankın böhran dövründəki siyasətini alqışlamaq lazımdır. Milli Bank kifayət qədər mühafizəkar siyasət yürütməklə Azərbaycan iqtisadiyyatını dağıntılardan sığortalayır. Bununla belə, hökumətin hesabatında tənqidi məqamların yer almaması məni narahat edir. Yəni əslində, böhran bizim iqtisadi göstəricilərimizə təsir edib. Bunu etiraf etmək elə də çətin olmamalıdır. Çünki bu, bizdən asılı olmayan səbəblərdən baş verir. Mən 2007-ci ilin sonlarında parlamentdə təsdiqlədiyimiz proqnozlarla 2008-ci ilin iqtisadi göstəricilərini tutuşdurmaqla bir sıra hesablamalar aparmışam. Məsələn, biz ilin əvvəlində Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 21 faizlik artımını proqnozlaşdırmışdıq. Amma ÜDM-in artımı böhranla əlaqədar cəmi 11 faiz oldu. Bu o deməkdir ki, biz böhran səbəbilə proqnoz göstəricilərini yerinə yetirməməklə ən azı 3-3,6 milyard dollar əlavə dəyər itirdik. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanın neft sənayesinin təxminən 85 faizi dünya iqtisadiyyatı ilə sıx inteqrasiyadadır. Müxtəlif hesablamalara görə, neftin 1 barelinin qiymətinin 1 dollar ucuzlaşması nəticəsində Azərbaycanın gəlirləri 220-250 milyon azalır. Yəni keçən il elə günlər olub ki, biz böhran nəticəsində 50 milyon dollar itirmişik. Böhran keçən il bizim sənayemizə də təsir edib. Məsələn, ilin əvvəlində biz sənayedə 27 faizlik artım proqnozlaşdırmışdıq. Amma ilin sonunda sənayedə cəmi 7 faizlik artım qeydə alındı. Yəni böhran nəticəsində sənayedə nəzərdə tutduğumuz inkişafa nail ola bilməmişik. Böhran keçən il Azərbaycanda nəzərdə tutulan əməkhaqqı artımı üzrə proqnozların yerinə yetirilməsinə də mənfi təsir göstərib. Belə ki, biz ilin əvvəlində proqnozlaşdırdığımız göstəricilərə nail ola bilməmişik. Düzdür, keçən il əməkhaqları artıb. Amma böhranla əlaqədar hər bir əməkhaqqı alan şəxsin artımı nəzərdə tutulandan təxminən 12 manat az olub.

- Böhran nəticəsində Azərbaycana valyuta axınının sürəti də azalıb?

- Bəli, bu da dünyadakı maliyyə böhranının Azərbaycana göstərdiyi təsirlərdən biridir. Mənim fikrimcə, bu il böhran nəticəsində Azərbaycana pul axını azalacaq, keyfiyyətsiz mal axını isə çoxalacaq. Xüsusilə də ölkəyə xeyli sayda keyfiyyətsiz ərzaq məhsullarının gətiriləcəyi proqnozlaşdırıla bilər. Bunun nəticəsində Azərbaycan keyfiyyətsiz malların satış poliqonuna çevrilə bilər. Mənim fikrimcə, bunun üçün yerli istehsalı stimullaşdırmalıyıq. Xüsusilə də kənd təsərrüfatı inkişaf etdirilməlidir. Bu sahədəki göstəricilərimiz o qədər də ürəkaçan deyil. Belə ki, hazırda Azərbaycanda adambaşına ayda cəmi 5 manatlıq ərzaq məhsulu istehsal olunur. Bu isə çox azdır. Məncə, bu rəqəm hökuməti fikirləşməyə vadar etməlidir. Yəni hökumət yerli istehsalı inkişaf etdirmək üçün çox ciddi sistemli tədbirlər həyata keçirməlidir. Bundan əlavə, hökumət bank sisteminin sağlamlığının təmin edilməsinə diqqəti artırmalıdır. Böhran dövründə ölkə iqtisadiyyatı ciddi şəkildə dəstəklənməlidir. Hökumət böhranın sadə vətəndaşlara təsirini də minimuma endirməlidir. Bu üçbucaq sistemi çərçivəsində kompleks tədbirlər hazırlanıb həyata keçirilməlidir.

- Hökumətin parlamentdəki hesabatı zamanı Milli Bankın İdarə Heyətinin rəhbəri Elman Rüstəmov bildirdi ki, hazırda antiböhran paketi hazırlanmaqdadır. Sizcə bu sənədin qəbulu gecikmir ki?

- Mən parlamentdəki çıxışımda da dedim ki, hökumət antiböhran tədbirlər paketinin hazırlanmasını sürətləndirməli və onun qəbulunu tezləşdirməlidir. Biz bu istiqamətdə vaxt itirməməliyik. Diqqət yetirin, son illər bizim quşçuluq sənayemiz xeyli inkişaf edib. Bir neçə il əvvəl Azərbaycan quşçuluq məhsullarının əksəriyyətini xaricdən alırdı. Nəticədə ölkəyə keyfiyyətsiz quşçuluq məhsulları gətirilirdi. Bir neçə ildir ki, bunun qarşısı alınıb. Belə ki, ölkənin quşçuluq sənayesi xeyli inkişaf edib. İnkişaf o səviyyədə oldu ki, bizim yerli broyler fabriklərinin malları xarici şirkətlərin məhsullarını Azərbaycan bazarından sıxışdırıb çıxara bildilər. Bu gün ölkənin tələbatının 70 faizindən çoxu yerli quşçuluq fabriklərinin məhsulları hesabına təmin olunur. Əgər hökumət bu sahəyə dəstəyi bir qədər də artırsa, biz nəinki öz tələbatımızı tamamilə ödəyə bilərik, hətta xaricə də quşçuluq məhsullarını ixrac edərik. Buna görə də hökumət böhran dövründə bu cür perspektivli sahələri köməksiz buraxmamalıdır. Göstəriləcək yardım da gecikməməlidir. Xüsusilə də ölkəyə xaricdən ərzaq gətirən şirkətlərlə rəqabətə girə biləcək məhsul istehsal edən sahibkarlara dəstək artırılmalıdır.

- Böhranın gətirdiyi bəlalardan biri də milli valyutaların devalvasiyası ilə bağlıdır. Bu proses artıq keçmiş SSRİ-nin bir neçə respublikasında yaşanıb. Bəzi iqtisadçılar Azərbaycan manatının da gec-tez devalvasiya olunacağını proqnozlaşdırırlar. Amma Milli Bank hökumətin bu addımı atmayacağını vəd edir. Siz bu barədə nə düşünürsünüz?

- Məncə, Azərbaycan artıq manatın daha liberal idarə olunması kursuna keçib. Diqqət yetirsəniz, keçən il manat dollara nisbətən 5 faiz, avroya nisbətən isə 9 faiz möhkəmlənmişdi. Əslində bu bizə o qədər də sərf etmirdi. Çünki milli valyutanın möhkəmlənməsi yerli istehsalçıların ziyanınadır. Bu prosesin bir neçə il davam etməsi bizim yerli istehsalı iflic edə bilərdi. Amma bu ildən Milli Bank manatın daha liberal idarə olunmasına keçib. İlin əvvəlindən başlayaraq manat dollara nisbətən cüzi də olsa ucuzlaşır. İlin ilk aylarında manatın dollara nisbətən ucuzlaşması 0,5 faiz təşkil edib. Məncə, bunun özü elə devalvasiyadır. Amma hökumət bu siyasəti çox ağıllı və ehtiyatla həyata keçirir. Mən bu siyasəti dəstəkləyirəm. Hesab edirəm ki, hökumətin bu siyasəti milli iqtisadiyyatın dirçəlməsinə, ixracın dəstəklənməsinə, qeyri-neft sektorunda fəallığın artmasına gətirib çıxaracaq. Bu siyasət il ərzində davam etdirilməlidir. Məncə, manatın il ərzində təxminən 1 faiz ucuzlaşması Azərbaycanın xeyrinə olacaq.

- Əli müəllim, hökumət böhranın təsirinin kompensasiya edilməsinin bir yolunu da tikinti sektorunun canlandırılmasında görür. Bunun üçün ipoteka kreditlərinin bərpa olunacağı barədə məlumatlar verilir. Amma bu proses hələ də bərpa olunmur. Sizcə hökumət nədən ehtiyat edir?

- Məncə, Azərbaycanda ipoteka kreditlərinin verilməsi tezliklə bərpa olunmalıdır. Hökumət heç nədən ehtiyatlanmamalıdır. Çünki Azərbaycanın dövlət büdcəsindən ipoteka kreditlərinin verilməsi üçün nəzərdə tutulan vəsaitin miqdarı çox azdır. Mən həmişə demişəm ki, 15-20 milyon dollarlıq ipoteka bazarı heç bir təhlükə yarada bilməz. 15-20 milyon dollar tikinti sektoru üçün "semiçka pulu"dur. Yəni bu qədər vəsait heç vaxt Azərbaycanda ipoteka böhranı yarada bilməz. Nağılları kənara qoyub ölkənin ipoteka sistemini inkişaf etdirmək lazımdır.

İlham QULİYEV

Kaspi.- 2009.- 30 mart.- S. 5.