Demokratik və şəffaf proses

Beynəlxalq müşahidəçilər referendumda yüksək seçici fəallığını da müsbət hal kimi dəyərləndirirlər

Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərlə bağlı keçirilmiş ümumxalq səsverməsinin ilkin nəticələri açıqlanıb. Seçki məntəqələrinin 96 faizindən Mərkəzi Seçki Komissiyasına (MSK) daxil olan protokollara əsasən, seçicilərin təxminən 90 faizi referendumda təklif olunan variantların lehinə səs verib. Konstitusiyanın sadalanan 29 maddəsinə dəyişiklik edilməsi təklifinin lehinə belə yüksək faizlə səs verilməsi ümumilikdə dəyişikliyin dəstəkləndiyini düşünməyə əsas verir.

Səsvermənin beynəxalq standartlara uyğun keçirilməsi beynəxalq müşahidəçilərin hesabatlarında da öz əksini tapıb. Xatırladaq ki, referendumu izləmək üçün Azərbaycana 172 beynəlxalq müşahidəçi gəlib. Həmin müşahidəçilər referendum günü ölkə üzrə seçki məntəqələrində müşahidələr aparıblar. Gün ərzində seçki məntəqələrində referendum prosesini izləyən müşahidəçilər 23 ölkə və 4 beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri olub. Prosesi izləyən beynəlxalq müşahidəçilər müşahidələri zamanı referendum prosesində ciddi qanun pozuntularına rast gəlinmədiyini bildiriblər. Beynəlxalq müşahidəçilər keçirilən referendumu Azərbaycanın regionda stabil və dinc ölkə kimi mövqeyini möhkəmləndirməsi kimi qiymətləndirirlər. Beynəlxalq və xarici müşahidə missiyaları nümayəndələrinin səsvermə prosesi haqqında rəyləri birmənalıdır. Səsvermə yüksək səviyyədə, əhalinin aktivliyi və demokratik şəraitdə keçirilib. Beynəlxalq müşahidəçilərin bəzilərinin rəylərinə diqqət yetirək.

Təəssüratlarımız müsbətdir

Fransa parlamentinin deputatı, Fransanın Avropa Şurası Parlament Assambleyasında nümayəndə heyətinin rəhbəri Voisin Mişel deyib ki, Azərbaycanda seçkilərin mütəmadi keçirilməsi müsbət haldır. Hər il müxtəlif seçkilərin keçirilməsi vətəndaşları demokratik təsisatlara alışdırır və bu, müsbətdir. Fransalı deputat 17 saylı Yasamal birinci seçki dairəsinin dairə seçki komissiyasında və bu dairəyə daxil olan 5 məntəqədə müşahidə apardığını bildirib: "Səsvermə prosesi texniki baxımdan yüksək səviyyədə təşkil olunub. Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərə gəldikdə isə burada antidemokratik məqamlara rast gəlməmişəm".

Fransanın AŞ PA-da nümayəndə heyətinin üzvü Mariane Tyerri səsvermə prosesinin gedişində hər hansı neqativ halla rastlaşmadığını bildirib. 26 saylı Sabunçu birinci seçki dairəsinin 3 məntəqəsində müşahidə apardığını deyən deputat həmin məntəqələrdə səsvermənin texniki baxımdan yüksək səviyyədə təşkil olunduğunu, prosesin gedişini müşahidə eləməyə sərbəst şərait yaradıldığını, seçici aktivliyinin normal olduğunu deyib.

Belçika parlamentinin üzvü, Belçikanın NATO Parlament Assambleyasında nümayəndə heyətinin rəhbəri Harmegines Yvon deyib ki, Azərbaycan Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərlə bağlı keçirilən referendumun gedişi ilə bağlı təəssüratları müsbətdir: "Seçki məntəqələrində səsvermə prosesinin təşkili texniki baxımdan yüksək səviyyədə təşkil olunub. Müşahidə apardığım seçki məntəqələrində seçici fəallığı yaxşıdır". Belçikalı qonaq seçkilərin keçirilməsi prosesinin Belçikada keçirilən seçkilərdən fərqlənmədiyini xüsusi vurğulayıb: "Vətəndaşlar bu seçkilərdə mütləq iştirak etməlidir, çünki səsverməyə çıxarılan müddəalar ölkənin Əsas Qanunu ilə bağlıdır".

Bu cür demokratik referendum keçirilməyib

MDB müşahidə missiyasının rəhbəri, MDB İcraiyyə Komitəsinin sədr müavini Toktasın Buzubayev bildirib ki, təklif olunan dəyişikliklər dərin mahiyyətə malikdir. Azərbaycanda Konstitusiyanın təkmilləşdirilməsi baxımından böyük iş görülür. "Xüsusilə xoşuma gələn məqam odur ki, Azərbaycan Əsas Qanuna edilən dəyişikliklərlə sosial-iqtisadi yönümlü kursa meyillənir. Səsverməyə çıxarılan hər əlavə və dəyişiklikdən insanlara qayğı hissi aşıb-daşır"- bu T. Buzubayevin fikridir. Qonaq hesab edir ki, referenduma yüksək hazırlıq işi aparılıb, çox ciddi iş görülüb: "Müşahidə apardığımız məntəqələrdə seçici aktivliyi yüksək olub. Bu, referendumla bağlı yaxşı maarifləndirmə işi aparılması ilə bağlıdır. Hələ gün yarı olmamış baş çəkdiyimiz məntəqələrdə seçicilərin 50 faizi səsvermə hüququndan istifadə etmişdi. Biz qərargahla daim əlaqə saxlamışıq, hələlik hansısa şikayət daxil olmayıb".

Seçki məntəqələrində veb-kameraların quraşdırılmasını yüksək qiymətləndirən xarici qonaq bildirib ki. veb-kameralardan kütləvi istifadə olunur, onlar tək Bakı, digər şəhərlərdə yox, regionlarda da quraşdırılıb: "Mən özüm də onlayn reyimində seçkilərin gedişini izləmişəm. Seçicilərə təqdim olunan sualların çoxluğunu nəzərə alaraq bütün seçki məntəqələrində kabinələrin sayını artırıblar, seçki məntəqələrində əlavə seçki qutuları da saxlanır ki, qutular dolduğu halda yeniləri ilə əvəz etsinlər. Bizə bildiriblər ki, referendum üçün 1000-dan artıq yeni qutu əldə olunub."

22 saylı Nəsimi 2-ci seçki dairəsinin 22 saylı məntəqə seçki komissiyasında olan Belarus parlamentinin vitse-spikeri, MDB PA nümayəndəsi Mariya Birrukova insanların yüksək seçki fəallığı göstərməsindən məmnun qaldığını söyləyib: "Ən çox xoşuma gələn referendumda gənclərin fəallıq göstərməsidir. Referendum çox sakit keçməkdədir. Bu isə Azərbaycan xalqının demokratik ənənələrə sədaqətli olduğunu göstərir".

22 saylı Nəsimi seçki dairəsinin 26 saylı məntəqəsində səsvermə prosesini müşahidə edən MDB-dən olan nümayəndə Likot Anatoli qeyd edib ki, MDB ölkələrində hələ ki, bu cür demokratik referendum keçirilməyib. İspaniyadan olan müşahidəçilər Ortiz Perez Yuan Yoze və Manuel Guillermo Altava məntəqələrdə narazılıq yaradan problemlərlə qarşılaşmadıqlarını bildiriblər. Bolqarıstan parlamentinin deputatı Nikola Prodanov: "Əhali referendumda fəal iştirak edir, hər şey qaydasındadır və heç bir pozuntu qeydə alınmayıb"-deyib. Bolqarıstan parlamentinin digər üzvü Yuseyn Dsxemill: "Heç bir pozuntu qeydə alınmayıb, referendum normal keçir".

Xalqın bir nəfəri bir neçə dəfə seçmək hüququ var

ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAİD) nümayəndəsi Skott Teylor bildirib ki, seçicilərin fəallığı yüksəkdir və heç bir qanun pozuntusu müşahidə etməyib. 75 saylı Lənkəran-Masallı Seçki Dairəsinin bir neçə məntəqəsinə baş çəkdiyini deyən S.Teylor səsvermənin sərbəst, maneəsiz keçdiyinin şahidi olduğunu bildirib: "Prosesin çox şəffaf və demokratik şəraitdə getdiyi qənaətinə gəldim". Bolqarıstan parlamentinin üzvü İvan Qrızanov təəssüratlarını belə ifadə edib: "Aktivlik yüksəkdir. Bu seçki məntəqəsində iki saat əvvəl də olmuşuq. Artıq 50 faiz seçici səsvermədə iştirak edib. Ümumilikdə 30-a yaxın məntəqədə müşahidə aparmışıq, onlarda da fəallıq yüksəkdir. Həm yaşlıların, həm də gənc nəslin səsvermədə iştirakı təqdirəlayiqdir".

Beynəlxalq müşahidəçi, Bolqarıstan parlamentinin üzvü Dimitar Qandev çox yaxşı təəssüratlarının olduğunu deyib: "Məni daha çox gənclərin fəallığı sevindirir. 2 gün əvvəl referendumla əlaqədar gənclərin təbliğat apardıqlarının şahidi oldum. Bu, sevindiricidir". Estoniya parlamentinin üzvü, beynəlxalq müşahidəçi Toomas Alatalu könüllülüyün yüksək olduğunu diqqət önünə çəkib: "Səsvermə prosesi yaxşı gedir. Əhali gəlib rahat səs verir. Müşahidəçilər arasında qadınların çox olmasını da yüksək qiymətləndiririk".

Belçika parlamentinin üzvü Yan Pol Anri: "Seçkilər öz qaydasında gedir. İnsanlar gəlib heç bir maneə olmadan öz seçimlərini edirlər". Belçika parlamentinin nümayəndəsi Guy Saulmont da həmyerlisi kimi müsbət fikirdədir: "Hər şey yaxşıdır. Demokratik və şəffaf bir seçki prosesinin şahidi oldum. Ümid edirəm ki, sona qədər də belə olacaq". Fransa parlamentinin üzvü Yak Le Quen hesab edir ki, referendum şəffaf keçib: "Mən iki seçki məntəqəsinə baş çəkdim. Hər şey həqiqətən şəffaf keçir və heç bir problem yoxdur."

Müstəqil Dövlətlər Birliyi müşahidə missiyası başçısının müavini, missiyanın qərargah rəhbəri Yevgeni Sloboda hesab edir ki, Mərkəzi Seçki Komissiyası, dairə və məntəqə seçki komissiyaları tərəfindən referendumla bağlı böyük izahat işi aparılıb. Referenduma çıxarılan suallarla bağlı müqayisə cədvəlinin paylanması seçicilərin aktivliyində böyük rol oynayıb. Kütləvi informasiya vasitələrində də yaxşı təbliğat aparılıb. "Məntəqələrdə səsvermənin gedişini onlayn reyimində izləmək təcrübəsi MDB məkanında ilk dəfə Azərbaycanda 2008-ci ilin prezident seçkilərində tətbiq olunub, hazırkı referendumda da bu sistemdən istifadə edilməsi yüksək qiymətləndirilməlidir. Azərbaycanda gedən seçki prosesini yer kürəsinin istənilən nöqtəsindən izləmək olar"-deyən Y.Sloboda bu təcrübənin MDB məkanında yayılması təklifi ilə çıxış edəcəyini bildirib.

Böyük Britaniya parlamentinin deputatı, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının üzvü Maykl Henkok həmkarları ilə həmrəydir: "Seçki prosesi müsbət keçir, seçici aktivliyi təqdirəlayiqdir. Gənclərin və qadınların seçkidə fəal iştirakı xüsusi qeyd olunmalıdır". Britaniyalı qonağın qənaətinə görə, insanların kimi prezident seçmək və neçə dəfə seçmək hüquqları var. "Böyük Britaniyada da belədir. Məsələn, xanım Marqaret Tetçer və Toni Bleyer iki dəfədən artıq baş nazir seçiliblər. Sonra isə xalq onlara etimad göstərməyib. Buna görə də düşünürəm ki, bu, heç də qeydi-demokratik hal deyil və müxalifətin seçkiləri boykot etmək çağırışı uğursuzluğa düçar olub".

Beləliklə, dövlətin xalq ilə dialoqunu həyata keçirən referendum ideyası xalqın seçimini birinci plana çıxardı. Azərbaycan Konstitusiyasına əlavə və dəyişiklərin edilməsi üzrə referendumun demokratik keçdiyini əminliklə söyləyə bilərik. Bu beynəxalq müşahidəçilərin də rəylərində də öz əksini tapıb.

Sənan NƏCƏFOV

Kaspi.- 2009.- 20 mart.- S. 5.