"Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin həlli üçün münbit geosiyasi şərait formalaşmayıb"

Gültəkin Hacıbəyli: "Azərbaycanın hər bir addımı balanslaşdırılmış olmalıdır"

Müsahibimiz Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin sədr müavini Gültəkin Hacıbəylidir.

- Gültəkin xanım, bildiyiniz kimi, bir müddət öncə Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Praqa görüşü oldu və bu görüş bəzi gözləntilərə baxmayaraq, nəticəsiz başa çatdı. İndi isə hər iki dövlət başçısının Sankt-Peterburqda bir araya gələcəkləri gözlənilir. Bu görüşdə Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı tərəflər arasında heç olmasa baza prinsipləri üzrə razılaşma əldə oluna bilərmi?

- Mənim Praqa görüşü ilə bağlı hansısa nikbin bir gözləntim yox idi. Eyni zamanda, Praqa görüşünün uğursuzluğunu bir çoxları bu görüşün Praqadakı ABŞ-ın səfirliyində baş tutması ilə əlaqələndirir. Bu mövqedə olanlar düşünürlər ki, görüş ABŞ-ın təşəbbüsü ilə reallaşdığından Rusiya sülhlə bağlı hansısa razılaşmanın əldə olunmasına razılığını verə bilməzdi. İndi isə bir qrup insan qarşıdan gələn Sankt-Peterburq görüşünə hansısa ümidlər bəsləyir. Onlar bildirirlər ki, sözügedən görüşdə Rusiya tərəfi hansısa ciddi addımların atılması ilə bağlı Serj Sərkisyana öz ənənəvi tapşırıqlarını verəcək. Beləliklə də təlimat almış Ermənistan prezidenti özünün daha çox danışıqlara, kompromisə meyilli olduğunu nümayiş etdirəcək...

- Siz bu iddiaları nə dərəcədə əsaslı hesab edirsiniz?

- Mən bu iddiaları da reallıqdan uzaq və sadəlövh gözləntilər hesab edirəm. Bu mənim şəxsi mövqeyimdir. Düşünürəm ki, Praqada olduğu kimi Sankt-Peterburq görüşündə də heç bir ciddi irəliləyişdən söhbət gedə bilməz. Tərəflər bu danışıqlarda da münaqişənin həllinə bir addım olsun belə yaxınlaşmayacaqlar. Bu günə qədər davam edən danışıqlar prosesi də göstərir ki, son 17-18 ildə proses ölü nöqtədən tərpənməyib. Bu illər ərzində, sadəcə, dəfələrlə müxtəlif tənzimlənmə variantları ortaya atılıb, münaqişənin gah mərhələli, gah paket həlli variantları müzakirəyə çıxarılıb. Lakin bunlar təşəbbüs olmaqdan o yana keçməyib. Bu da təbiidir. Çünki Dağlıq Qarabağ münaqişəsini yaradanların müəyyən məqsədləri var.

- Sizcə hədəf alınan həmin məqsədlər öz aktuallığını itirib, yoxsa itirməyib?

- Xeyr, itirməyib. Hədəf alınan həmin məqsədlər öz aktuallığını bu gün də saxlamaqdadır. Bölgədəki münaqişə Azərbaycanın Avropaya inteqrasiya meyillərinin qarşısını almaq istiqamətində bir əngəl kimi yaradılmışdı və bu günə qədər də Qarabağ münaqişəsinin həll olunmamasında əsas səbəb odur ki, Cənubi Qafqazın geosiyasi perspektivləri ilə bağlı hələ vahid bir mövqe formalaşmayıb. Cənubi Qafqazda fərqli trayektoriya istiqamətində geosiyasi fəaliyyətlər sərgilənməkdədir. Belə ki, Gürcüstan birmənalı olaraq Qərbə istiqamətlənərək Avroatlantik məkana inteqrasiya siyasətini gerçəkləşdirir, Ermənistan Rusiyanın vassalı və forpostu kimi Rusiyaya, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsinə inteqrasiya siyasətini həyata keçirir, Azərbaycan isə hələ ki, öz milli maraqlarını, təhlükəsizlik maraqlarını çətin mübarizədən salamat çıxarmaq iqtiqamətində çabalar göstərir. Mənzərənin kifayət qədər qeyri-müəyyən olduğu belə bir vaxtda Qarabağ münaqişəsinin həllindən danışmaq nəinki yersizdir, mənə elə gəlir ki, bu, sadəlövhlük olardı. Bu münaqişənin həlli nəticə etibarilə gələcəkdə Cənubi Qafqazın geosiyasi oriyentasiyasının müəyyənləşdiyi anlamına gələ bilər ki, bu da hələ ki, real görünmür...

- Sözlərinizdən belə çıxır ki, əslində, Cənubi Qafqazın bugünkü reallığı bunun tamamilə əksini bəyan edir...

- Bəli. Tamamilə doğrudur. Bu gün Cənubi Qafqazın Avropaya inteqrasiya istiqamətində flaqmanı sayılan Gürcüstanda çox gərgin bir vəziyyət var. Keçən ilin avqustunda başlanan olayların nəticəsi olaraq Abxaziya və Cənubi Osetiyada Rusiyanın günü-gündən artan hərbi təsiri çox ciddi mətləblərdən xəbər verir. Belə bir vaxtda Sankt-Peterburq görüşündən də nəsə gözləmək düzgün deyil. Digər bir tərəfdən, Rusiyanın Gürcüstana, Azərbaycana qayıtmaq istiqamətində çox ciddi səyləri ortadadır. Məsələn, bu yaxınlarda MDB-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasına üzv olan ölkələrə Rusiya güzəştli şərtlərlə silah satacağı ilə bağlı bəyanat verdi. Bununla ruslar Ermənistana bundan sonra da hərbi yardım göstərəcəklərini nümayiş etdirdilər. Bununla yanaşı, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinin heç bir məntiqə sığmayan və heç bir məntiqi ardıcıllığı olmayan bəyanatları da məlum mənzərəni bir daha çılpaqlığı ilə ortaya qoyur.

- Minsk qrupunun həmsədrlərindən söhbət düşmüşkən, ötən həftə bölgəyə növbəti səfərini reallaşdıran Fransanın Minsk qrupundakı həmsədri Bernar Fasye Qarabağ münaqişəsini uzun filmə bənzətdi və qeyd etdi ki, bu, hələ filmin başlanğıcıdır. O, eyni zamanda bəyan etdi ki, Qarabağ münaqişəsinin həlli Yaxın Şərq münaqişəsinin həllindən tez ola bilər...

- Mən Bernar Fasyenin söylədiklərinə qatılıram. Onun söylədikləri, əslində, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin bugünkü həlli perspektivlərini kifayət qədər çox açıq şəkildə ortaya qoyur. Yəni onun bu bəyanatı simptomatik bəyanatdır. O, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, deyir ki, Qarabağ münaqişəsinin həlli Yaxın Şərq münaqişəsinin həllindən tez olacaq. Siz də bilirsiniz ki, Yaxın Şərq münaqişəsinin həlli, ümumiyyətlə, görünmür. Bu gün heç kim deyə bilməz ki, 30 ildən, 40 ildən, yaxud 100 ildən sonra Yaxın Şərq münaqişəsi öz həllini tapacaq. Düşünürəm ki, bu münaqişə dünyanın ən çətin həll oluna bilən münaqişələrindəndir. Bu münaqişənin həlli perspektivləri çox qaranlıq görünür. Bu baxımdan, Qarabağ münaqişəsinin həlli perspektivlərinin Yaxın Şərq münaqişəsinin nizamlanması şansları ilə müqayisəsi artıq Bernar Fasyenin özünün də həyata keçirdiyi işə nə dərəcədə qeyri-ciddi yanaşmasından və bu işin qeyri-ciddiliyinin fərqində olmasından xəbər verir. Bu bəyanat əslində o deməkdir ki, Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində bu gün vəziyyət sıfır nöqtəsindədir. Son dövrlər Türkiyənin Ermənistanı Rusiya orbitindən çıxararaq özünə doğru meyilləndirmək istiqamətində atdığı addımlara baxmayaraq, Qarabağ, Cənubi Osetiya, Abxaziya münaqişələrinin həlli perspektivləri çox qaranlıq və müəmmalıdır. Bu münaqişələrin həlli üçün münbit geosiyasi şərait hələ formalaşmayıb.

- Gültəkin xanım, bayaq inteqrasiya məsələsinə toxunaraq qeyd etdiniz ki, bu gün Gürcüstan daha çox Avroatlantik məkana, Rusiyanın vassalı kimi Ermənistan daha çox MDB-yə inteqrasiya edir, Azərbaycan isə belə demək mümkünsə, bir növ aralıq mövqe tutur. Belə olan halda həm Rusiyadakı, həm Qərbdəki maraqlı qüvvələr Azərbaycanı öz tərəflərinə çəkmək üçün burada daxili çaxnaşmaların yaradılmasına növbəti cəhdlərini edə bilərlərmi? Ən azı Gürcüstanda yaşanan gərgin hadisələrin Azərbaycanda da yaşadılması cəhdləri gözləniləndirmi?

- Bilirsiniz, əslində, Azərbaycanın başqa çıxış yolu da yoxdur. Azərbaycan çox təhlükəli coğrafiyada yerləşir. Azərbaycan Şimaldan və Cənubdan kifayət qədər ciddi iddiaları, niyyətləri olan dövlətlərlə əhatə olunub. Hətta Azərbaycanın Şərq və Qərb qonşularının zaman-zaman istər açıq, istərsə də gizli formada ölkəmizə qarşı ərazi iddialarını səsləndirməsi faktları göz önündədir. Belə bir gərgin qonşuluq mühitində yaşayan Azərbaycanın, təbii ki, atdığı hər bir addım ölçülüb-biçilmiş və balanslaşdırılmış və hesablanmış olmalıdır. Bu baxımdan, Azərbaycanın tutduğu mövqeni düzgün mövqe hesab edirəm. Əks addımlar atmaq, birmənalı olaraq, bir tərəfə həddindən artıq meyillənmək odla oynamaq effektini verə bilər. Sözsüz ki, Azərbaycana istər Şərqdən, istər Qərbdən müdaxilə cəhdləri var. Həm Rusiya, həm Qərb tərəfdən vaxtaşırı Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatına müdaxilə etmək, Azərbaycan cəmiyyətində müəyyən bir destabilizasiya faktoru rolunu oynayaraq müəyyən gərginlik yaratmaq niyyətləri olub və bu gün də mövcuddur. Ancaq bu günə qədər Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən bu cəhdlərin qarşısı həmişə müvəffəqiyyətlə alınıb. Bilirsiniz, biz əslində yaxın tarixə nəzər salsaq, ölkəmiz üçün çox müsbət olan, müstəqillik tarixinə yazıla biləcək müəyyən məqamları, reallıqları mütləq qeyd etməliyik. Bu reallıq da ondan ibarətdir ki, Cənubi Qafqaz uğrunda mücadilənin Azərbaycan uğrunda mücadilə olmasına baxmayaraq, çünki əsas karbohidrogen ehtiyatları Azərbaycanda yerləşir, Azərbaycan dünya bazarına neftini, qazını çıxarmaqla nəinki özünün milli, hətta Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında ciddi rol oynayır və bu da faktiki olaraq Rusiyanın maraqlarına heç bir dərəcədə uyğun gəlmir, - bu gün bu mücadilənin gərginliyi Azərbaycan üzərindən Gürcüstana yönəldilib. Azərbaycan bölgənin - istər əhalisinin sayı, istər ərazisi baxımından aparıcı dövləti olmaqla Cənubi Qafqazın əsas söz sahibinə çevrilən bir dövlətdir. Bir faktı da nəzərdən qaçırmayaq ki, Azərbaycan bu gün türk dünyasının birləşdirici həlqəsidir. Azərbaycan bu gün Türkiyə ilə Orta Asiya arasında körpü rolunu oynayan bir ölkədir. Bundan başqa, Azərbaycan xarici ölkə əsgərinin Cənubi Qafqazı tərk edən ilk ölkəsidir. Yəni rus qoşunları 1992-93-cü illərdə Azərbaycanı tərk etdi. Qarabağ münaqişəsinin daha gərgin bir fazaya qədəm qoyması, Azərbaycan ərazilərinin işğalı məhz həmin dövrdən sonra başladı. Azərbaycanın Cənubi Qafqaz uğrunda savaşın əsas hədəfi olmasından yayındırılmasında mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri var. Bunlar məhz onun tarixi xidmətləri ilə bağlıdır. Mənə elə gəlir ki, bu siyasəti davam etdirmək Azərbaycanın bölgədə mövcudluğunu, müstəqil inkişafını təmin etmək üçün yeganə alternativsiz yoldur. Qonşu dövlətlərin hamısı ilə normal münasibətlər qurmağa, çoxdan bəri yaranan münasibətləri davam etdirməyə çalışmalıyıq. Öz müstəqilliyimizi qorumalıyıq, müstəqil xarici siyasət kursumuzu həyata keçirməkdə davam etməliyik. Bütün bunlarla yanaşı, türk dünyasına inteqrasiya prosesləri də sürətlənməlidir. Mən belə düşünürəm ki, Azərbaycanın kökləri ilə, tarixi ilə, qanı ilə, mənəviyyatı ilə bağlı olduğu türk dünyasına inteqrasiya meyilləri nə Qərbdə, nə Şərqdə narahatçılıq doğurmalı, əlavə gərginliyə səbəb olmalıdır. Əksinə, barışdırıcı, birləşdirici, sülhyaradıcı amil olaraq dəstəklənməlidir.

İ.QULİYEV

Kaspi.-2009.-22 may.-S.6.