Azərbaycanda hər 7-ci onkoloji xəstə süd vəzi xərçəngini daşıyır

Qadınların ictimai həyata, təhsilə çox vaxt sərf etməsi üzündən xəstəliyin səviyyəsi yüksələcək

Oktyabr ayı dünyada süd vəzisi xərçənginə qarşı beynəlxalq mübarizə aylığı kimi qeyd edilir. Cəmiyyəti maarifləndirməklə yanaşı bu, həm də ictimaiyyətin diqqətini adıçəkilən xəstəliyə yönəltmək məqsədi daşıyır. Xəstəliyin dünyada və Azərbaycanda yayılma səviyyəsi, qorunma üsulları, səbəb və simptomları dünən "Dünya qadınları qorusun ki, qadınlar da dünyanı qorusun!" adlı seminarda mütəxəssislərin gözü ilə bir daha nəzərdən keçirilib. Seminar USAİD-in İlkin Səhiyyə Xidmətləri Gücləndirilməsi Layihəsi, Milli Onkologiya Mərkəzi, ATU-nun Onkoloji Klinikası, BMT və onun ayrı-ayrı qurumları, Lider Qadınlar və Demokratik İnkişaf ictimai birlikləri tərəfindən təşkil edilib.

Ana südü xərçəngə qarşı

"Lider Qadınlar" İB-nin sədri, millət vəkili Məlahət Həsənovanın sözlərinə görə, xərçəng qadınlar arasında ən çox süd vəzi və uşaqlıq boynunda rast gəlinir: "Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, süd vəzisi xərçəngi dünyada qadın ölümünün əsas səbəblərindən biridir. Bu, sosial xəstəlikdir. Qadının qorunması dünyanın, cəmiyyətin qorunması deməkdir". Millət vəkili bildirib ki, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində ictimaiyyətin bütün təbəqələrinin nümayəndələri xəstəliyə qarşı mübarizə aksiyalarında çox fəal surətdə iştirak edir: "Heç kim bu xəstəliyin azaldılmasında maddi və mənəvi köməyini əsirgəmir. Azərbaycanda da maarifləndirmə tədbirlərinin keçirilməsi müsbət amildir".

Azərbaycanda uşaqlıq boynunun xərçəngi də qadınların vaxtından əvvəl ölümünün əsas səbəblərindən biri sayılır. M.Həsənova bildirib ki, statistik göstəricilər uşağına ana südü verən qadınlarda risk dərəcəsinin xeyli az olduğunu təsdiqləyir. Bu baxımdan, Azərbaycanda da qadınların sağlamlığının mühafizəsində diqqət yetirməli amillərdən biri məhz ana südü ilə qidalanmadır: "Bu il Milli Məclisin yaz sessiyasında "Reproduktiv sağlamlıq haqqında" qanun layihəsi müzakirə olunub. Payız sessiyasında da bu, gündəlikdədir. Süd vəzisi və uşaqlıq yolu xərçəngi məhz reproduktiv sağlamlığın bir aspektidir. Parlamentdə belə bir qanunun müzakirəsi dövlətin ailənin qorunmasına diqqətini təcəssüm etdirir".

Xəstəliklə bağlı dolaşan əsassız qorxu

Milli Onkologiya Mərkəzinin elmi işlər üzrə direktor müavini Rasim Cəfərov da süd vəzisi xərçənginin dünyada onkoloji xəstəliklərin cəmində birinci yer tutduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, dünyada hər il bu xəstəliyə bir milyona yaxın qadın tutulur, yarım milyona qadın isə dünyasını dəyişir: "Belə bir xəstəliyin müalicəsinin effektivliyi xəstəliyin ilkin dövrdə müayinə edilməsindən çox asılıdır. Bütün dünyada süd vəzisi xərçənginin və uşaqlıq yolu xərçənginin erkən müayinəsini təşkil etmək üçün dövlət əhəmiyyətli proqramlar hazırlanır. Bu istiqamətdə bizdə də müasir səyyar diaqnostik mərkəz qurulub. Həmin mərkəz bütün laborator müayinələri, rentgen, ultrasəs və mammoqrafik müayinəni və qadınların reproduktiv funksiyasını müəyyən etmək üçün aparatlarla təchiz olunub". Direktor müavini xəstəlik dərəcəsinin aşağı salınması üçün səyyar müayinələrin keçirildiyini də bildirib: "Ucqar yerlərdə yaşayan və gəlirləri az olan əhali təbəqəsini bu müayinələrə cəlb etmək üçün mütəmadi olaraq onkoloji mərkəzin əməkdaşları həmin mərkəzlərə gedərək təmənnasız olaraq qadınların süd vəzisinin müayinəsi ilə məşğul olur. Ehtiyac yarandığı halda onlar mərkəzə dəvət edilir və eyni qaydada ödənişsiz olaraq müayinə və müalicə olunur". Onun sözlərinə görə, bölgələrdə hər gedişdə 20-30 min qadın bu aksiyalara cəlb olunur: "Bu yaxınlarda əməkdaşlarımız Qəbələ, Lənkəran, Quba və Bakının bir sıra, o cümlədən Qaradağ, Əzizbəyov rayonlarında olub. Əməkdaşlarımız tərəfindən 20-25 min nəfər qadın bu prosesə cəlb edilib və onlar kompleks müayinədən keçib. Xəstəlik aşkarlanan qadınlar mərkəzə dəvət olunub və onlara lazımi müalicə tətbiq edilib". Belə müayinələrin gələcəkdə də davam etdiriləcəyini deyən R.Cəfərovun fikrincə, səyyar yoxlamalar dövlət büdcəsinə də xeyir qazandırır: "Vaxtında aparılan müayinələr əlilliyin faizini azaldır ki, bu da dövlət üçün əhəmiyyətli göstəricidir. Apardığımız müayinələr sübut edir ki, belə səyyar gedişlər, xəstələrlə aktiv əlaqə əhalinin maarifləndirilməsində mühüm rol oynayır". R.Cəfərov xərçəng xəstəliyinin sağalmaz olması ilə bağlı əhalidə əsassız fikirlər yarandığını da vurğulayıb: "Belə bir qorxu var ki, guya bu xəstəliyə tutulanlar ölümə düçardır. Lakin xəstəlik vaxtında aşkarlanarsa, onun tam müalicəsi mümkündür. Bunun üçün isə ilk növbədə əhali arasında, cəmiyyətdə maarifləndirmə vacibdir".

2050-ci ildə onkoloji xəstəliklərdən ölüm 2,7 dəfə artacaq

Azərbaycan Tibb Universitetinin Onkoloji Klinikasının baş həkimi Nəsimi Qasımov da xəstəliyin müalicəsi üçün yaradılan şəraitdən danışıb: "Klinikamızda 80 çarpayı var və orada 8 min ambulator, 5 min stasionar xəstəyə kömək göstərilir. Xəstələrin də böyük əksəriyyəti qadınlardır". Onun sözlərinə görə, hazırda dünyada hər 10-cu onkoloji xəstə qadın, hər min qadından isə biri süd vəzi xərçəngindən əziyyət çəkir. Amma Azərbaycanda bu rəqəmlər hətta dünya statistikasını geridə qoyur: "Biz bu süd vəzi xərçənginin yayılmasına görə dünyanı qabaqlamışıq. Dünyada hər 10-cu onkoloji qadın süd vəzi xərçənginin daşıyıcısı olduğu halda, Azərbaycanda hər 7-ci onkoloji xəstə süd vəzi xərçəngidir". 2000-ci ildə dünya əhalisinin 6,3 milyard olduğunu deyən N.Qasımovun sözlərinə görə, 2010-cu ildə isə dünya əhalisinin 9 milyad nəfərə çatacağı proqnozlaşdırılır. Buna müvafiq olaraq xərçəng xəstəliyi ilə xəstələnmə hallarının da yüksələcəyi gözlənilir: "2000-ci ildə onkoloji xəstəliklərlə xəstələnənlərin sayı ildə 10 milyon olubsa, 2050-ci ildə bu rəqəmin 24 milyon təşkil edəcəyi gözlənilir. 2006-cı ildə onkoloji xəstəliklərdən ölüm 6,3 milyon olubsa, 2050-ci ildə bu rəqəm 16 milyona çatacaq. Yəni dünya əhalisi 50 faiz artdığı halda, onkoloji xəstəliklərin 240 faiz artması gözlənilir. Onkoloji xəstəliklərdən ölüm isə az qala 2,7 dəfə artacaq".

40 yaşdan sonra mammoqrafik müayinəyə

Baş həkimin sözlərinə görə, statistika bu gün süd vəzisi xərçənginin hər 20 ildə iki dəfə artdığını göstərir. Bu isə əsasən inkişaf etməkdə olan ölkə qadınlarının hesabına baş verir: "Yəni 50-ci ilə qədər 5 milyon insanın süd vəzisi xərçəngi olma ehtimalı var. Uşaq doğumu, uşağın ana südü ilə əmizdirilməməsi, qadınların ictimai həyata, təhsilə sərf etdiyi vaxt artdığından ölkədə süd vəzi xərçəngi yüksəlməkdə davam edəcək. 2007-ci ildə Azərbaycanda 7 mindən yuxarı onkoloji xəstə qeydə alınıb ki, onun da 1037 nəfəri süd vəzisi xərçəngidir". Artım göstəricisinə təsir göstərən amillərdən biri də xəstəliyin erkən mərhələdə aşkarlanmamasıdır: "ABŞ-da süd vəzi xərçənginin 1-2-ci dərəcədə aşkar olunması 80 faizdən yuxarıdır. Bizdə isə bu xəstəlik 1-ci mərhələdə 15 faiz, 2-ci mərhələdə 45 faiz aşkar olunur. Səbəb qadınların süd vəzi xərçənginə görə vaxtı-vaxtında müayinədən keçməməsidir. Biz bu xəstəliyi 4-5 mərhələdə müəyyən edirik ki, artıq onda da xəstənin ömrünü uzatmaq çətin olur. Hazırda xəstələr kimyəvi dərman preparatlarını pulsuz ala bilir və xəstəliyin diaqnostikası üçün hər bir aparat var". Baş həkimin fikrincə, 5 il süd vəzisi cərrahı kimi çalışan hər bir onkoloq bu əməliyyatı aparmağa qadirdir: "Biz bu gün çalışmalıyıq ki, süd vəzi xərçəgini erkən aşkar edək. Bunun üçün də ya bizdə təcili sığorta təbabəti tətbiq olunmalıdır, yaxud da 40 yaşı keçmiş hər bir qadın ildə bir dəfə süd vəzilərini mammoqrafik müayinədən keçirməlidir". N.Qasımov əksər ölkələrdə səyyar avtomobillərdə quraşdırılmış mammoqrafların olduğunu da deyib: "Həmin mamoqraflar vasitəsilə kəndbəkənd dolaşaraq 40 yaşı keçmiş qadınları ödənişsiz süd vəzisini mammoqrafiya edirlər. Xəstəliyin erkən əlamətləri aşkarlanan qadınlar siyahıya alınaraq onların müalicəyə cəlb edirlər. Çox təəssüf ki, bu, bizdə yoxdur".

Vaxtaşırı müayinə ilə bağlı maarifləndirməyə ehtiyac var

N.Qasımov süd vəzisi mastit və mastopatiya olmuş qadınların mammoqrafik müayinədən keçməsinin daha vacib olduğunu xatırladıb. Çünki belə qadınlar arasında süd vəzisi xərçənginə tutulma riski daha böyükdür. Hazırda ölkədə xərçəng xəstəliyinin əsas iki növünün yayıldığını da vurğulayan baş həkimin sözlərinə görə, bunlar ağciyər xərçəngi və süd vəzi xərçəngidir: "Ən çox yayılan xərçəng növü ağciyər xərçəngidir ki, buna da 70 faizə qədər kişilər tutulur. Mədə xərçəngində isə hər üç kişi xəstəsinə iki qadın xəstəsi düşür".

Milli Onkologiya Mərkəzinin baş həkimi İdrak Qasımov da vəziyyətin hələ ürəkaçan olmadığını bildirib: "Süd vəzisi xərçənginin ilkin mərhələdə aşkar olunması arzusundayıq. Çünki erkən halda nə nədər çox xəstə aşkar olunarsa, ölüm faizini də bir o qədər də aşağı salmaq mümkün olar. Xəstənin ömrünün artması birbaşa bu xəstəliyin vaxtında aşkar olunmasından asılıdır. Təəssüf ki, bizdə bu rəqəmlər acınacaqlı haldadır. Ona görə də biz 3-4-cü mərhələdə müraciət edən xəstələrin sayını azaltmaq yönündə çalışmalıyıq".

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Azərbaycan ofisinin qeyri-infeksion xəstəliklər üzrə mütəxəssisi Sevil Əsədova isə bildirib ki, qurum apardığı statistikanı region səviyyəsində qurur: "Azərbaycan da Avropa qrupuna aid edilir. Avropa ölkələrində hər 16 qadından biri süd vəzisi xərçəngindən əziyyət çəkir". Onun sözlərinə görə, Şərqi Avropa ölkələrində süd vəzisi xərçənginin daşıyıcılarının sayı, Qərbi Avropa ölkələrindəkindən daha çoxdur. Bunun da səbəbi Qərbi Avropa ölkələrində sağlam həyat tərzinin təbliği, adıçəkilən xəstəliyin erkən müəyyən olunaraq vaxtında müalicə edilməsidir: "Belə ki, mobil mammoqrafiya ilə yanaşı, 40 yaşdan yuxarı hər bir qadının ildə bir dəfə müayinədən keçməyi tövsiyə olunur". ÜST təmsilçisi Azərbaycanda skrininqlərə, yəni əhalinin vaxtaşırı müayinədən keçirilməsi üçün maarifləndirmə işlərinə ehtiyac olduğunu da vurğulayıb.

HƏQİQƏT

Kaspi.-2009.-22 oktyabr.-S.6.