"Nabukko" reallaşmalıdır

Kəmər Avropa üçün ölüm-dirim məsələsidir

Budapeştdə "Nabukko" layihəsinin müzakirəsi ilə bağlı keçirilən sammit bitsə də, onun yekunları hələ də müzakirə olunmaqdadır. Əsas suallardan biri də bu layihənin gerçəkləşməsi ilə bağlıdır.

Macarıstanın "Nabukko" layihəsində səlahiyyətli səfiri Mihali Bayer zirvə görüşünün nəticələri ilə bağlı bildirib ki, nəticələr hətta onların gözlədiyindən də uğurlu olub. O, iştirakçıların dəstəyi və öhdəliklərini yüksək qiymətləndirdiklərini və ən vacibi aydın konsensusun əldə edilməsini xüsusi vurğulayıb: "Birinci və ən əsas addım hökumətlərarası sazişin imzalanmasıdır. Bu, "Nabukko İnterneşnl" və banklar, maliyyə partnyorları arasında mənalı danışıqlar üçün əsasdır. Belə sazişin şərtlərinə görə, dövlətlər maliyyə üçün zəmanətlər verməklə, öhdəlik götürürlər. Biz ümid edirik ki, sazişin imzalanması istiqamətində işlər nisbətən tez bir zamanda tamamlanacaq. Daha bir vəzifə maliyyə paketini tərtib etməkdən ibarətdir. Aydındır ki, bu, sadəcə bir iqtisadi layihə deyil. Müasir geosiyasi şərait onun Mərkəzi və Şərqi Avropanın, ümumilikdə Avropa İttifaqının eneryi təhlükəsizliyi üçün olduqca əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Buna görə də, İttifaq öz maliyyə imkanlarını bu işə cəlb etməli, onun irəliyə getməsinə nail olmalıdır". M.Bayerin qənaətincə, "Nabukko" qazdan əlavə başqa bir imkan da verir: "Bu bizə qazı idxal etmək üçün başqa imkanlar yaradacaq. Əgər bir mənbədən asılı deyilsənsə, bu artıq sənə manevr imkanı verir. Bu, bizə sövdələşərkən, daha güclü mövqedən çıxış etmək imkanı verir. Qıtlıq və ya təcili vəziyyətlərdə, məsələn, Rusiya-Ukrayna arasındakı son mübahisə zamanı kimi bu, bizim üçün əlavə təchizat mənbəyi olacaq. "Nabukko"nun əhəmiyyətli cəhətlərindən biri budur. Yəni ola bilər ki, nəql etmək imkanları baxımından "Nabukko"nun vacibliyi, Şərqi Avropa ölkələri üçün strateji əhəmiyyətindən az sayılsın".

Macar diplomatı Azərbaycanı enerji sahəsində Avropa İttifaqının etibarlı partnyoru adlandırıb: "Aydındır ki, Azərbaycan masa üzərində olan müxtəlif layihələrin dəyərini başa düşür. İlham Əliyev bir daha Budapeştdə ölkəsinin "Nabukko"da iştirak etmək əzmində olduğunu vurğuladı və biz hazırda Bakıdan bundan artıq bəyanat gözləmirik. Belə bir fikir var ki, türkmən qazını Avropaya nəql etməyə başlamaq üçün Transxəzər boru kəmərinin salınması heç də lazım deyil. Çünki Şahdəniz qaz yatağının yaxınlığında Türkmənistanın da dəniz qaz yataqları yerləşir. Bu yataqları birləşdirmək və qazı Aİ-yə ixrac etmək üçün kiçik bir kəmərin salınması bəs edər. Ona görə türkmən qazını dərhal nəql etmək üçün Transxəzər qaz kəmərinin salınması o qədər də vacib deyil. Rusiyanın mövqeyi, bəlkə də İranın mövqeyi sizin dediyiniz kimidir. Lakin Tehran sammitində Türkmənistan prezidenti Berdıməhəmmədov Rusiyanın mövqeyinə şərik çıxmadığını bəyan etdi. O da hesab edir ki, iki sahil dövləti suyun altı ilə kəmər çəkmək hüququna malikdirlər".

"Tranzit ölkələr sizdə narahatlıq yaradırmı? Türklər bu yaxınlarda Avropa İttifaqı ilə üzvlük danışıqlarına dair şərt qoymuşdular. Ondan əvvəl qazı daha da ucuz qiymətlə almaq istəyirdilər. Gürcüstanın da öz problemləri var. Türkiyə və Gürcüstan barədə düşünəndə, sizi nə narahat edir" sualına cavabında Macarıstan rəsmisi avqust münaqişəsinin Gürcüstanın tranzit dövlət kimi sabitliyi barədə suallar ortaya çıxardığını söyləyib. Lakin onun qənaətincə, vəziyyət yaxşılaşıb: "Mən hesab edirəm ki, bu ölkə ilə kəməri çəkmək mümkündür. Avqust ayından bəri BTC və Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərləri normal fəaliyyət göstərirlər. Türkiyənin özünün beynəlxalq hüquqi öhdəliklərinə əməl etməyəcəyini isə mən ağlıma belə gətirə bilmərəm. Ola bilsin ki, Avropa İttifaqı ilə üzvlük danışıqları Türkiyə baş nazirinin həmin bəyanatını təsirləndirmiş olsun. Mən deyərdim ki, Türkiyə belə hərəkətlərlə həm də öz maraqlarını ödəməyə, Avropa İttfaqına yaxın olmaq istəyir. Bu, bizim də maraqlarımızdadır".

M.Bayer "Nabukko"ya çox zaman siyasi bir layihə kimi nəzərdən keçirilməsi məsələsinə də toxunub. O bildirib ki, son illərdə bütün eneryi məsələləri siyasiləşdirilib. Son böhranların arxasında isə geosiyasi məsələlərin durmasına şübhə yoxdur: "Mən çox istərdim ki, bu, yalnız kommersiya layihəsi olsun. Lakin maraqlar çox mürəkkəbdir. Onlar eneryi məsələləri ilə sıx bağlıdır. Bəzi ölkələrdə yanacaq büdcənin əsas gəlir hissəsidir. Bazarlarda baş verənlər, yanacaq qiymətləri insanların yaşayış standartlarına təsir edir. Bizim üçün "Nabukko" eneryi təhlükəsizliyi məsələsidir. Macarıstanda qaz daxili siyasətə birbaşa təsir edən məsələdir. Bu, bir çox başqa ölkələrdə də belədir".

Azər Nuriyev

Kaspi.- 2009.- 31 yanvar-2 fevral.- S. 3.