Neft salnaməmizin canlı və şanlı əfsanəsi

Akademik Xoşbəxt Yusifzadənin doğum gününə

Təkcə doğulduğu Pirşağıda və neft Bakısında deyil, bu gün bütün Azərbaycanda az qala uşaqdan böyüyə kimi hər kəsin yaxşı tanırdığı bu sadə və səmimi insanla ilk tanışlığım 90-cı illərin əvvəllərində, vaxtı ilə Nazirlər Kabinetinin şöbə müdiri olmuş Rasim Dadaşovun 4-cü mərtəbədə yerləşən otağında olmuşdu. Hər dəfə də Bakı neftçilərinin fədakar əməyindən vurğunluqla danışan Rasim müəllim neft korifeylərimiz Azad Mirzəcanzadənin, Firudin Əliyevin, Sabit Orucovun, Fərman Salmanovun, Qurban Abbasovun, Bəhmən Hacıyevin, Bəxtiyar Məmmədovun və düzünü deyim ki, tanımadağım bir çox adları da çəkər və bu sırada Xoşbəxt Yusifzadəni xüsusi vurğulayardı. Onu da əlavə edərdi ki, Xoşbəxt çox yüksək səviyyəli mütəxəssisdir, o, Bakı neftinin canlı tarixi və Azərbaycanı dünya neft sənayesinin beşiyi kimi tanıdanlardandır. Mən belə korifeylərlə işləmişəm...

İndi uzun illər sonra xatırladıqlarıma diqqət edəndə görürəm ki, 93 illik ömrünün 70 ilini Azərbaycanın neft sənayesi ilə bağlayan Xöşbəxt Yusifzadə doğrudan da canlı korifeydir. Həm də onu da xatırlayıram ki, 3 il əvvəl Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva rəsmi sosial şəbəkə hesabında Xoşbəxt Yusifzadənin fotosunu paylaşaraq onu 90 illiyi münasibətilə təbrik edib yazırdı: Xoşbəxt müəllim Azərbaycanın neft salnaməsinə parlaq səhifələr yazmış canlı əfsanədir.

O, elə nadir insanlardandır ki, ölkəmizdə həm milyardıncı, həm də iki milyardıncı ton neftin hasil olunmasında şəxsən iştirak edib. Onun rəhbərliyi ilə Xəzər dənizi hövzəsinin Azərbaycan, Türkmənistan və Rusiya sektorlarında 20-dən çox neft və qaz yatağı, o cümlədən dünyada məşhur olan “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqları kəşf olunub. Xarici şirkətlərlə birgə bütün layihələrin işlənməsində, “Əşrəfi”, “Qarabağ”, nəhəng “Şahdəniz” qaz-kondensat, iri “Abşeron” kimi yataqların, eləcə də 2010-cu ildə SOCAR-ın öz gücü ilə açdığı “Ümid” yatağının kəşf edilməsində, Azərbaycanın siyasi-iqtisadi həyatında xüsusi önəm daşıyan “Əsrin müqaviləsi”nin həyata vəsiqə almasında əvəzedilməz xidmətləri olub. Nəhayət ki, 2022-ci ilin dekabrında “Akademik Xoşbəxt Yusifzadə” tankerinin inşası və Azərbaycanın dəniz nəqliyyatı tarixində 1957-ci ildən sonra ilk dəfədir ki, hər hansı bir gəmiyə həyatda olan şəxsin adının verilməsi də onun taleyinə yazıldı…

Bütün bu deyilənlər nə qədər xoş görünsə də, taleyin yaşatdığı amansızlıqlar ona böyük ağrılar da yaşadıb. Ailələri repressiya qurbanları sırasında olub. Atası həbs olunanada beş yaşı olub. Amansız müharibə uşaqlıq illərininin sevincini əlindən alıb. Həyatı yeni-yeni dərk edən balaca Xoşbəxt hər gün göz yaşları ilə övladlarını cəbhəyə yola salan, qara kağız alıb saçlarını yolan anaların ürəkdağlayan fəryadını görüb. Taleyin bəxş etdiyi 3 övladından ikisini - birini uşaq, o birini yetkin yaşlarında itirəndə dünyanın ən böyük dərdi ilə baş-başa qalıb...

Amma sınmayıb, həmişə qururla, vüqar və təmkinlə, dövlətinə, millətinə vurğunluqla danışıb. Söhbətlərini Molla Nəsirəddin lətifələri, atalar sözləri, müdrik kəlamlar üzərində quran Xoşbəxt müəllim hər kəsin diqqət və səmimiyyətlə dinlədiyi mühasib olub. Sovetlər dövründə də, Azərbaycanın müstəqillik illərində də belə olub. Molla Nəsirəddin lətifələrini məhəbbətlə və yerində təqdim etməyi bacaran Xoşbəxt müəllim olduqca zarafatcıl, baməzə, həm də olduqca müdrik insandır. Adi və ən ali insanlarla da yumorun dili ilə danışmaqdan çəkinməyib. O, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Kosıginin də, ulu öndərimiz Heydər Əlivevin hüzurunda da olduğu kimi görünüb.

…1976-cı ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Kosıginin yanında bütün ölkə üzrə neft idarə rəhbərlərinin müşavirəsi keçirilir. Kosıgin çox ciddi adam idi. İştirak etdiyi tədbirlərdə hələ heç kəs onu gülən görməmişdi. Müşavirədə Azərbaycan neftçiləri adından çıxış etmək Xoşbəxt müəllimə tapşırılır. Xoşbəxt müəllim bu barədə illər sonra danışırdı: mən Moskvada, Kosıginin yanında çıxış etdim. Rəhbər şəxslər hamısı kağızdan oxuyurdular. Mən səhərdən orda oturmuşdum, nəhayət, söz verdilər. Nazirdən soruşdum ki, xəritələrim var, asım, asmayım? Dedi buranın ağası mən deyiləm, Kosıgindən soruş! Dedim onda asacağam. Mən danışanda xəritədə neft yataqlarını göstərirdim və birdən Kosıgin soruşdu ki, boş yerlər var orda, onlar xəritədə niyə boşdur, siz işləmirsiniz, ya başqa səbəb var? Dedim bizim Şərqdə Molla Nəsrəddin lətifələri var, icazə verin, mən lətifə ilə cavab verim. Dedi buyur. Qayıtdım ki, Molla Nəsrəddin qaranlıq otaqda sancaq itirir, çıxır bayırda axtarır. Soruşurlar ki, Molla, nə axtarırsan? Deyir sancaq. Yenə soruşurlar ki, otaqda itirdiyini bayırda niyə axtarırsan? Molla qayıdır ki, otaq qaranlıqdır, amma bayır işıqlı… Dedim, biz də oraya qədər işləyirik ki, ora “işıqlıdır”, yəni balıqçılar, hərbçilər bizə imkan vermirlər. Dedi sən onları sıxa bilməzsənmi? Dedim mən nə mümkündür etmişəm, amma siz etsəniz, olar əla! Bundan sonra bütün müşavirə iştirakçıları və Kosıgin də gülməyə başladılar. Ən önəmlisi məsələ qısa vaxtda həllini tapdı. Molla Nəsrəddin lətifələri məni çox vaxt vəziyyətdən çıxarıb.

Yaxud doğma Pirşağıya akademikin 60 il arzusunda olduğu elektrik qatarı gələndə Xoşbəxt müəllim 90 illik yubileyində bu hadisəni müdrikcəsinə və incə bir yumorla belə təqdim edirdi: Neft Daşlarında işləyirdim. Amma xanımım hər gün kənddən şəhərə gedib-gəlirdi, özü də o vaxt yollar Pirşağıda bir kökdəydi. Gördüm bu yazıq lap əziyyət çəkir. İdarə rəisim Bəxtiyar Məmmədova ərizə yazdım. Dedim ki, Bəxtiyar Mamedoviç, ya Pirşağıya “elektriçka” çəkdir, ya da mənə ev ver. O, da bir az fikirləşib dedi ki, “elektriçka” çəkdirə bilmərəm, amma sənə ev verərəm… O gün cənab İlham Əliyev Pirşağıya “elektriçka” ilə gəldi. Mən gördüm bu “elektriçka”nı, ay Xoşbəxt, 60 ildən sonra sənin elektriçkan gəldi Pirşağıya. İndi Bəxtiyar sağ olsaydı, deyəcəkdi evi qaytar. “Elektriçka” gəldi evi neyləyirsən?..

***

Heydər Əliyev Xoşbəxt müəllimin əməyinə həmişə yüksək dəyər verərdi. Onun Heydər Əliyevlə tanışlığı 1969-cu ilin iyun ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçilən dövrdən başlanmışdı. 1970-ci ildə onu “Xəzərdənizneft” İstehsalat Birliyinin rəis müavini, baş geoloq vəzifəsinə də Ulu öndər təyin etmişdi. Heydər Əliyev “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli” və digər yataqların kəşfində və mənimsənilməsində gərgin əmək sərf etmiş bir alim kimi onun biliyinə, təcrübəsinə həmişə inamla yanaşırdı. Ulu öndərin Xoşbəxt müəllim haqqında söylədiyi bir fikri yada salmaq bəs edir ki, deyilənlərin təsdiqi olsun: Azərbaycanda bizim çox hörmətli geoloqumuz Yusifzadə kimi Xəzər dənizini bilən ikinci adam yoxdur...

Xoşbəxt Bağı oğlu Yusifzadə 1930-cu il yanvarın 14-də Bakının Pirşağı kəndində anadan olmuşdur. 1947-ci ildə Azərbaycan Sənaye İnstitutuna (indiki Neft və Sənaye Universiteti) daxil olmuş, ali məktəbi bitirdiyi 1952-ci ildən sonra SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin Bakıdakı ”Dövlətxüsusineftlayihə” kontorunda əmək fəaliyyətinə başlamış, sonra ”Dənizneft” Birliyində mühəndis və bölmə rəisi vəzifələrində çalışmışdır. 1954-cü ildə ”Gürganneft” trestində (indiki ”Neft daşları” NQÇİ) birinci mədənin böyük geoloqu vəzifəsinə irəli çəkilmiş, 1958-1960-cı illərdə ”Neft Daşları” mərkəzi elmi-tədqiqat və istehsalat işləri sexinin baş geoloqu və rəisi işləmişdir. 1960-cı ildə o, ”Gürganneft” rəisinin müavini – baş geoloq vəzifəsinə təyin olunmuş, 1963-cü ildən 1970-ci ilədək “Dənizneft” İstehsalat Birliyinin geoloji-kəşfiyyat şöbəsinin rəisi – baş geoloqun müavini, 1970-1992-ci illərdə “Xəzərdənizneft”də baş direktorun müavini – baş geoloq, Azərbaycan dövlət müstəqilliyi qazandıqdan sonra yaradılmış “Azərineft” Dövlət Konserninin birinci vitse-prezidenti, ARDNŞ prezidentinin müşaviri olmuşdur. 1994-cü ildən ARDNŞ-in geologiya, geofizika və yataqların işlənməsi üzrə vitse-prezidenti, 2004-cü ildən isə birinci vitse-prezidentidir.

Xoşbəxt Yusifzadə 1960-cı ildə namizədlik və 1987-ci ildə doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdir. Onun elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri 200-dək elmi əsərində, o cümlədən 12 monoqrafiyasında və 8 ixtirasında əksini tapmışdır. Dünya şöhrətli neftçi-geoloqa 2005-ci ildə professor elmi adı verilmiş, 2007-ci ildə isə o, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.

Xoşbəxt Yusifzadənin keçmiş SSRİ-də, eləcə də beynəlxalq aləmdə nüfuzlu alim və istehsalat rəhbəri kimi tanınmış, Rusiya Beynəlxalq Mühəndislər Akademiyasının fəxri akademiki, Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının akademiki, Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvüdür.

Onun alimlər qrupu ilə işləyib hazırladığı qaz kondensat yataqları ehtiyatlarının qiymətləndirilməsinin və yataqların işlənilməsinin nəzəri və təcrübi əsasları işi 1982-ci ildə Azərbaycanın Dövlət Mükafatını almış, Azərbaycanda neft və qazçıxarmanın inkişafına verdiyi böyük töhfələrə görə bir sıra yüksək dövlət mükafatlarına və fəxri adlara layiq görülmüşdür. O, keçmiş SSRİ dövlətinin 2 dəfə “Qırmızı əmək bayrağı”, “Şərəf nişanı” ordenləri, bir sıra medalları və fəxri mükafatları ilə təltif edilmişdir. Müstəqillik illərində isə neftçi-alim Azərbaycanın “Şöhrət”, “Şərəf”, I dərəcəli “Əmək”, “İstiqlal”, “Heydər Əliyev” ordenləri ilə təltif olunmuşdur. O, Heydər Əliyev mükafatı, “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu”, Nizami Gəncəvi adına qızıl medal, UN Council for Public Awards beynəlxalq təşkilatının “Avropaya xidmət” ordeni kimi nüfuzlu təltiflərin sahibidir.

Müstəqilliyimizin memarı olan Ulu Öndərimizin siyasi kursunun layiqli davamçısı olan Prezident İlham Əliyevin neft sənayesinin inkişafı naminə həyata keçirdiyi layihələrdə də Xoşbəxt müəllim səmərəli əməyi olan insanlardandır. O, bu gün də iş başındadır. O, bu gün də müstəqil Azərbaycanın tərəqqisi naminə şərəflə, yorulmadan çalışır…

Sonda möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyevin Xoşbəxt müəllimi 90 illiyi münasibətilə “Heydər Əliyev” ordeni ilə təltif edərkən dediyi sözləri yada salmaq istədim: Bu gün ona təqdim ediləcək ən ali mükafat bir daha onu göstərir ki, Azərbaycan dövləti və xalqı Xoşbəxt müəllimin fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir. Buraya gələrkən baxıb gördüm ki, Xoşbəxt müəllimdə Azərbaycanın yalnız “Vətənə xidmətə görə” ordeni yoxdur. Onu da saxlamışam 95 illik yubileyinə.

İnşallah, Xoşbəxt müəllim, 95-ci yaşınızda görüşənədək...

Namiq Əhmədov

Xalq qəzeti .- 2023.- 14 yanvar.- S.7.