IAS 23

“Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 №-li №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartına uyğun olaraq maliyyə əməliyyatlarının mühasibat uçotunda əks etdirilməsinə dair bəzi məsələlər

E.O.Cəfərov, F.Ə. Abdullayeva

Açar sözlər: borclar üzrə məsrəflər, təsnifləşdirilən aktiv, kapitallaşdırmanın başlanması, kapitallaşdırmanın müvəqqəti dayandırılması, kapitallaşdırmanın tam dayandırılması.

Giriş

“Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 №-li №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı müəssisələr tərəfindən 1 yanvar 2009-cu il tarixindən hesabat dövrləri üçün qüvvədədir və 1993-cü il redaksiyasında qəbul olunmuş bu standartı əvəz edir.

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq 11 mart 2019-cu il tarixdə Maliyyə Nazirliyi ilə Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları Fondu arasında imzalanmış “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları və Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının qəbul edilməsi və dərc olunması üzrə açıq lisenziya razılaşması”na əsasən 2016-cı ildə buraxılmış “Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı Azərbaycan tərcümə edilmiş və nazirliyinin saytında dərc edilmişdir.

2009-cu il tarixdən 2018-ci ilədək hesabat dövrlərini əhatə etməklə “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları Fondu” tərəfindən dərc olunmuş və tətbiqi nəzərdə tutulan digər Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarında və ya Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standarlarında göstərilmiş maddələrin uçota alınması xüsusiyyətləri aidiyyəti üzrə müvafiq düzəlişlərlə “Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartının 2018-ci il üzrə buraxılışında əks etdirilmişdir.

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən olunmuş tələblərinə əsasən Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının tətbiqi üzrə məsələlər qüvvədə olan müvafiq uçot qaydaları ilə təmzimlənir:

- Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 30 yanvar 2017-ci il tarixli Q-01 №li Qərarı ilə təsdiq edilmiş” “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”.

- Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası”

Borclar üzrə məsrəflər təsniflədirilən aktivlərin ilkin dəyərinə əlavə edilməklə, Azərbaycan RespublikasınınMaliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 30 yanvar 2017-ci il tarixli Q-01 №li Qərarı ilə təsdiq edilmiş” “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”nda göstərilmiş Mühasibat Uçotunun Hesablar Planına əsasən aşağıdakı hesablarda və onların müvafiq subhesablarında ümumiləşdirilir:

10			Qeyri-maddi aktivlər
	101		Qeyri-maddi aktivlərin dəyəri
		101-1	Təcrübə-konstruktor işlərinin dəyəri
		101-2	Ticarət markalarının dəyəri
		101-3	Proqram təminatının dəyəri
		101-4	Patentlərin dəyəri
		101-5	Müəllif hüquqlarının dəyəri
		101-6	Lisenziyaların dəyəri
		101-7	Qudvilin dəyəri
		101-8	Digər qeyri-maddi aktivlərin dəyəri
11			Torpaq, tikili və avadanlıqlar
	111		Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri
		111-1	Torpağın dəyəri
		111-2	Tikililərin dəyəri
		111-3	Maşın və avadanlıqların dəyəri
		111-4	Nəqliyyat vasitələrinin dəyəri
		111-5	Digər torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri
12			İnvestisiya mülkiyyəti
	121		İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri
		121-1	Torpağın dəyəri
		121-2	Binaların dəyəri
13			Bioloji aktivlər
	131		Bioloji aktivlərin dəyəri
		131-1	Bitkilərin dəyəri
		131-2	Heyvanların dəyəri
2			Qısamüddətli aktivlər
20			Ehtiyatlar
	201		Material ehtiyatları
		201-1	Xammal
		201-2	Materiallar
		201-3	Qablaşdırma materialları
	204		Hazır məhsul
		204-1	İstehsaldan alınan hazır məhsul
		204-2	Kənd təsərrüfatı məhsullarının yığımı üzrə hazır məhsul
	205		Mallar
	206		Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər
	207		Digər eh1tiyatlar

“Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” əsasında uçota alınmış təsnifləşdirilən aktiv üzrə ümumiləşdirilmiş məsrəflər və bu aktivin ilkin dəyəri “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası” ilə təsdiq edilimiş müvafiq memorial order formalarında əks etdirilir.

Hazırkı məqalənin mövzusu borclar üzrə məsrəflərə aid edildiyi üçün “Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 № li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartına uyğun olaraq sözügedən aktivin uçota alınması ilə bağlı verilmiş mühasibat yazılışlarına dair açıqlanmaları nəzərinizə çatdirırıq.

Əsas prinsiplər

Bu Standartla müəyyən olunan tələblərə cavab verən şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edilir. Digər borclar üzrə məsrəflər isə, xərc kimi tanınmalıdır (maddə 1).

Standartın tətbiq sahəsi

Müəssisə, borclar üzrə məsrəflərin uçotunun aparılması üçün bu Standartla müəyyən olunan tələbləri tətbiq etməlidir.

Bu standart, səhmdar kapitalının (öhdəlik kimi təsnif olunmayan imtiyazlı səhmlər daxil olmaqla) faktiki və ya fərz olunan dəyərlərinə şəmil edilmir.

Bu Standartın tələblərinə əsasən müəssisə tərəfindən bilavasitə əldə edilməsi, tikintisi və ya istehsalı ilə bağlı aşağıdakı borc üzrə məsrəflərin tətbiq edilməsi tələb olunmur:

(a) ədaliyyətli dəyər əsasında ölçülən, təsnifləşdirilən aktiv, məsələn - “Kənd təssərrüfatı” adlı 41 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartının əhatə dairəsinə daxil olan bioloji aktiv;

(b) Müntəzəm olaraq böyük miqdarlarda istehsal olunan və ya digər üsullarla yaradılan ehtiyyatlara (maddələr: 2-4).

Əsas anlayışlar

Hazırkı Standartda təqdim və istifadə olunan anlayışlar aşağıdakı mənaları özündə ifadə edir:

Borclar üzrə məsrəflər - müəssisə tərəfindən maliyyə vəsaitlərinin borca alınması üzrə yaranmış faizlər və onunla bağlı digər məsrəflərdir.

Təsnifləşdirilən aktiv - təyinatı üzrə istifadəyə və ya satışa hazır olması üçün mütləq əhəmiyyətli vaxt müddətinin tələb olunduğu aktivdir.

Borclar üzrə məsrəflərə aşağıdakılar daxil ola bilər:

(a) “Maliyyə aləti” adlı 9 №-li Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartında qeyd edildiyi kimi, effektiv faiz dərəcəsi metodundan istifadə edilməklə hesablanan faiz xərcləri;

(b) [çıxarılmışdır]

(d) “İcarə” adlı 16 №li Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartının tələblərinə uyğun olaraq tanınan öhdəliklərlə (maliyyə icarəsi ilə) bağlı faiz xərcləri; və

(e) faiz xərclərinə düzəliş kimi tanıdığı dərəcədə, xarici valyutada alınmış borclardan yaranan məzənnə fərqləri.

Şəraitdən asılı olaraq, aşağıda göstərilən hər biri şərtlərə cavab verən təsnifləşdirilən aktiv ola bilər:

(a) ehtiyatlar;

(b) istehsalat gücü;

(d) qeyri-maddi aktivlər;

(e) investisiya mülkiyyəti.

(f) barverən bitkilər.

Aşağıda göstərilən hallarda təsnifləşdirilən aktivlər tanınmır:

- qısa müddət ərzində istehsal olunan və ya digər üsullarda yaradılan maliyyə aktivləri və ehtiyatlar;

- əldə olunması anda təyinatı üzrə istifadə və ya satış üçün hazır olan aktivlər (maddələr: 5-7).

Tanınma

Müəssisə, bilavasitə təsnifləşdirilən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına aid olan borclar üzrə məsrəfləri, onları həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edilməsi ilə kapitallaşdırmalıdır. Müəssisə, digər borclar üzrə məsrəfləri, onların çəkdiyi dövrdə xərc kimi tanımalıdır.

Bilavasitə təsnifləşdirilən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına aid olan borclar üzrə məsrəflər, müəssisə üçün gələcəkdə iqtisadi faydaların əldə olunacağı ehtimalın mümkünlüyü və onların dəyəri etibarlı əsaslarla ölçülməsi halda aktivin dəyərinin bir hissəsi kimi kapitallaşdırılır. Müəssisə “Hiperinflyasiya şəraitində maliyyə hesabatları“ adlı 29 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standarttının tətbiqi zamanı, sözügedən Standartın 21-ci maddəsinə uyğun olaraq, həmin dövrdə inflyasiyanı kompensasiya edən borclar üzrə məsrəflərinin bir hissəsini xərc kimi tanıyır (maddəər: 8-9).

Misal 1

Müəssisə, investisiya mülkiyyətinində yenidənqurma işlərinin aparılması üçün 2018-ci ilin yanvar ayında 10%-lə 1,400,000 manat məbləğində uzunmüddətli kredit əldə etmişdir. Layihəyə əsasən investisiya mülkiyyətinində aparılması nəzərdə tutulan yenidənqurma işlərinin tamamlanması 2019-cu ilin dekabrın 31-də qeyd edilmişdir. Göstərilən dövr ərzində faktiki məsrəflər 2018-ci ilin dekabr ayının 31-nə olan tarixə 900.000 manat məbləğində, 2019-cu ilin dekabrın 31-nə isə, müvafiq olaraq – 500,000 manat məbləğində icrası və ya bağlanmış kredit layihəsinə əsasən təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması üzrə tələbləri bütövlüklə təmin olunmuşdur.

Bilavasitə təsnifləşdirilən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına aid olan borclar üzrə məsrəflərin, həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edilməsi və kapitallaşdırmasına dair aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

Əməliyyatın məzmunu	Debet	Kredit	Məbləğ (manat)
Uzunmüddətli borclar əldə edildikdə (01.01.2018)	223	401, 404	1, 400,000
Qısamüddətli borclar uçota alındıqda (2018-ci il üzrə)	401, 404	501,504	900,000
~~Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda (2018-ci il üzrə)~~	~~751-1~~	~~537~~	~~90,000~~
Aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər tanıdıqda (2018-ci il üzrə)	113, 123 (1,2)	531, 536, 538	900,000
Aktivin alınması, inşası və ya istehsalı ilə birbaşa əlaqəli olan borclara görə faiz xərcləri akktivin dəyərinə əlavə edildikdə ~~Faizlər üzrə qısamüddətli borclar~~ ~~borclar üzrə məsrəflərə daxil edildikdə~~ (2018-ci il üzrə)	113, 123 (1,2)	~~751-1~~ 537	90,000
Qısamüddətli borclar uçota alındıqda (2019-cu il üzrə)	401, 404	501,504	500,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda (2019-cu il üzrə)	751-1	537	50,000
Aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər tanıdıqda (2019-cu il üzrə)	113, 123 (1,2)	531, 536, 538	500,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar borclar üzrə məsrəflərə daxil edildikdə (2019-cu il üzrə)	113, 123 (1,2)	751-1	50,000
Şərtlərə əsasən təsnifləşdirilən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan kapitallaşdırılmış məsrəflər, o cümlədən borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edildikdə (2019-cu ilin dekabrın 31-də)	111, 121 (1,2)	123 (1,2)	1,540,000

Müəssisə, digər borclar üzrə məsrəfləri və inflyasiyanı kompensasiya edən borclar üzrə məsrəflərinin bir hissəsini, onların çəkdiyi dövrdə xərc kimi tanınmasını faiz xərclərinin 751-1 №-li subhesabın debetində və faizlər üzrə qısaüddətli kreditor borcları 507 №-li kreditində əks etdirən mühasibat yazılışları ilə təmin edir.

Kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflər

Alınması, inşası və ya istehsalı ilə birbaşa əlaqəli olan borclar üzrə məsrəflər həmin aktiv üzrə sözügedən məsrəflərin yaranmadığı təqdirdə qaçınması mümkün olan məsrəflərdir. Müəssisə, müstəsna olaraq müvafiq təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması üçün borc vəsaitlərini cəlb etdiyi halda, həmin aktivlə bilavasitə əlaqəli olan borclar üzrə məsrəflər dəqiq müəyyənləşdirilə bilər.

Borclar üzrə məsrəflərin dəqiq müəyyənləşdirilməsi prosesindəndə aşağıdakı çətinliklərin yaranması müşahida oluna bilər:

- xüsusi olaraq təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması üçün məqsədli kreditlərin və borcların biləvasitə əlaqənin müəyyən olunması;

- təsnifləşdirilən aktivin yaranmadığı təqdirdə qaçınması mümkün ola bilən borcların idensifikasiyası.

Bu cür çətinliklər adətən, müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin vahid mərkəzdən koordinasiyanın həyata keçirilməsi ilə müşayiət olunur. Bu çətinliklər həmçinin, müəssisələr qrupu müxtəlif faiz dərəcələri ilə borc vəsaitlərini almaq üçün bir sıra borc alətlərindən istifadə etdiyi və həmin vəsaitləri qrupa daxil olan digər müəssisələrə müxtəlif şərtlər əsasında əldə edilmiş borc vəsaitlərinin verildiyi hallarda yaranır. Budan başqa, müəssisələr qrupu tərəfindən xarici valyutada ifadə olunan və ya yüksək inflyasiya şəraitində ona bağlı olan kreditlərdən istifadə etməsi, habelə valyuta məzənnələrində dalğalanmalar əlavə çətinliklər yaradır. Nəticədə, təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması ilə birbaşa əlaqəli olan borclar üzrə məsrəflərin dəyərinin tanınmasında müəyyən çətinliklər yaradılır və subyektiv mühakimələrin tətbiqini tələb edir (maddələr: 10,11).

Müəssisə, borc vəsaitlərini (məqsədli kreditlərin və borcların) xüsusi olaraq təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması üçün cəlb edildiyi zaman, həmin borc vəsaitlərinin müvəqqəti investisiyasından əldə olunan hər hansı investisiya gəlirini çıxdıqdan sonra, dövr ərzində borc vəsaitləri ilə əlaqədar yaranmış faktiki məsrəflər kimi, kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflərin məbləğini müəyyən etməlidir.

Təsnifləşdirilən aktivin maliyyələşdirilməsi barədə razılaşma şərtlərinə əsasən, həmin aktiv üzrə məsrəflərin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan sözügedən vəsaitlərin bütövlüklə və ya onların bir hissəsinin istifadə olunmasına qədər, müəssisə tərəfindən belə borc vəsaitlərinin alınması və onlarla bağlı məsrəflərin yaranması zamanı, o digər məqsədlərin əldə olunması ilə nəticələnə bilər. Belə şərtlər əsasında borc vəsaitləri, adətən təsniflədirilən aktiv üzrə istifadəsi nəzərdə tutulmuş müddətindən əvvəl müvəqqəti olaraq qısamüddətli investisiyalar kimi uçotda öz əksini tapır. Dövr ərzində kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflərin müəyyən olunması zamanı, həmin vəsaitlərdən əldə olunan müvafiq investisiya gəliri borclar üzrə məsrəflərin ümumi məbləğindən çıxılır (maddələr: 12,13).

Misal 2

Müəssisə, qeyri-maddi aktivin əldə olunması üçün 2019-cu ilin yanvar ayında 15%-lə 1,300,000 manat məbləğində qısamüddətli kredit əldə etmişdir. Layihəyə şərtlərinə əsasən qeyri-maddi aktivin əldə olunması ilə bağlı işlərin təhvil verilməsi 2019-cu ilin dekabrın 31-də nəzərdə tutulmuşdur. 2019-cu ilin yanvar ayında borc vəsaitlərinin alınmasına baxmayaraq, həmin vəsaitlər 5%-lə gəlirin əldə olunması məqsədi ilə 300,000 manat məbləğində 3 ay müddətinə müvəqqəti investisiya edilmişdir. 15,000 manat məbləöində investisiya gəliri əldə edildikdən sonra, həmin borc vəsaitləri hesabına müqavilə şərtlərinə uyğun olaraq qeyri-maddi aktivin alınması təmin edilmişdir.

Bu zaman, dövr ərzində kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflərin məbləği, yəni - dövr ərzində təsniflədirilən aktiv üzrə istifadəsi nəzərdə tutulmuş müddətindən əvvəl müvəqqəti olaraq qısamüddətli investisiyalar nəticəsində əldə olunan müvafiq investisiya gəlirinin kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflərin ümumi məbləğindən çıxıldıqdan sonra aşağıdakı mühasibat yazılışları ilə müəyyən edilir:

Əməliyyatın məzmunu	Debet	Kredit	Məbləğ (manat)
Qısamüddətli borclar əldə edildikdə (01.01.2019)	223	501, 504	1,300,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda	751-1	507	195,000
Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüdətli investisiyalar verildikdə	231	223	300,000
Satış məqsədi ilə verilən qısamüdətli investisiyalar üzrə mədaxil edildikdə	223	231	315,000
Satış məqsədi ilə verilən qısamüdətli investisiyalardan investisiya gəliri əldə olunduqda	223	631	15,000
Şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər tanıdıqda	103 (1-7)	538	1,300,000
Şərtlərə əsasən faizlər üzrə qısamüddətli borclar borclar üzrə məsrəflərə daxil edildikdə	103 (1-7)	751-1	195,000
İnvestisiya gəliri borclar üzrə məsrəflərin ümumi məbləğindən çıxıldıqda	631	103	15,000
Şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər, o cümlədən borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edildikdə (31.12.2019)	101(1-8)	103 (1-7)	1,480,000

Müəssisə, təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması və istifadəsi ilə bağlı ümumi məqsədlər üçün aldığı borc vəsaitlərini (ümumi korporativ kreditləri və borclarını) aşağıdakı hallar əsasında kapitallaşdırıla bilər:

- bir neçə layihənin mövcud olduğu; və ya

- kredit vəsaitlərinin digər, o cümlədən əməliyyat məqsədləri üçün istifadə edildiyi; və ya

- iri müəssisələrdə maliyyələşdirmə bütün obyektlər üçün mərkəzləşdirilmiş şəkildə aparıldığı təqdirdə.

Bu səbəbdən, adətən konkret borcun müəyyənləşdirilmiş ümumi layihə (təsnifləşdirilmiş aktivlərin əldə edilməsi) ilə əlaqələndirməsi mümkün olmur.

Müəssisə, borc vəsaitlərini ümumi məqsədlər üçün aldığı və onları təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması üçün istifadə etdildiyi zaman, kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflərin məbləğini kapitallaşdırma dərəcəsinin həmin aktivə çəkilən məsrəflərə vurmaqla müəyyən edir. Kapitallaşdırma dərəcəsi, xüsusi olaraq təsnifləşdirilən aktivin əldə olunması üçün alınan borc vəsaitləri (məqsədli kreditlər və borclar) istisna olamaqla, müəssisənin dövr ərzində borclar üzrə məsrəflərin tətbiq oluna bilən ödənilməmiş qalan borc vəsaitlərinə bölünməklə orta çəkili dərəcəsi kimi, müəyyən olunur.

Bununla yanaşı, dövr ərzində müəssisənin kapitallaşdırdığı borclar üzrə məsrəflərin məbləği həmin dövr ərzində yaranmış borclar üzrə məsrəflərin ümumi məbləğindən artıq olmamalıdır (maddə 14).

Müvafiq olaraq, borclar (ümumi korporativ kreditləri və borcları) üzrə məsrəflər aşağıdakı hesablama düsturu ilə müəyyən edilir:

- kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflər = ümumi korporativ kreditləri və borcları üzrə kapitallaşdırma dərəcəsi * təsnifləşdirilmiş aktivə çəkilən məsrəflər.

Misal 3

İl ərzində müəssisə eyni zamanda öz ehtiyacları üçün aktivin (aktivlərin) istehsalı ilə bağlı bir neçə layihələrin həyata keçirilməsinə nail olmuşdur. Layihələr dörd borc vəsaitlərinin hesabına maliyyələşdirilmiş, lakin konkret borcun müəyyənləşdirilmiş ümumi layihə ilə əlaqələndirməsi mümkün olmamışdır.

(manatla)

Borc vəsaitlərinin mənbəyi	Dövr ərzində tətbiq oluna bilən ödənilməmiş qalan borc vəsaitləri (məqsədli kreditlər və borclar istisna olmaqla)	Dövr ərzində borclar üzrə məsrəflər (məqsədli kreditlər və borclar istisna olmaqla)
5 illik kredit xətti	1,800,000	216,000
10 illik kredit xətti	3,200,000	448,000
15 illik kredit xətti	5,500,000	715,000
Bank overdraft	500,000	51,000
Cəmi	11,000,000	1430,000

Burada, yuxarıda göstərilən kapitallaşdırma dərəcəsinin hesablama düsturuna əsasən kapitallaşdırma dərəcəsi [(216,000 + 448,000 +715,000 +50,000) /(1,800,000 +3,200,000 + 5,500,000 + 500,000)] 13% müəyyən olunmuşdur.

Bəzi hallarda, borclar üzrə məsrəflərin orta çəkili dərəcəsinin müəyyən olunması ilə əsas müəssisə və onun törəmə müəssisələrinin bütün borclar üzrə məsrəflərin, digər hallarda isə - ayrılıqda hər törəmə müəssisənə məxsus olan borclar üzrə məsrəflərin orta çəkili dərəcəsi əsasında hesablanması daha məqsədəuyğundur (maddə l5).

Qeyd etmək lazımdır ki, faktiki çəkilmiş məsrəfləri aktivin orta balans dəyəri ilə eyniləşdirmək düzgün deyil. Kapitallaşdırılmış məsrəflərin bir hissəsinin hesabat tarixində ödənilmədiyini nəzərə alaraq, müəssisə müvafiq olaraq faktiki məsrəfi çəkməyə də bilər. Bunnla əlaqədar, yalnız faktiki məsrədlərin kreditor borclaından cuzi fərqləndiyi halda, aktivin orta balans dəyərinə düzəliş edilmədən hesablamaların aparılması üçün həmin aktivdən istifadəsi məqsədəuyğundur.

Yəni, təsnifləşdirilən aktiv üzrə məsrəflərin il ərzində təqribən bərabər məbləğlərlə artması və ya cuzi məbləğlərlə bu artımının tez tez baş verməsi səbəbindən borclar üzrə məsrəflərin müəyyən edilməsi üçün daha sadələşdirilmiş yanaşmanı tətbiq olunması mümkündür.

Bu yanaşma əsasında borclar üzrə məsrəflər aşağıdakı hesablama düsturu ilə müəyyən edilir:

- təsnifləşdirilən aktivin orta çəkili dəyəri = təsnifləşdirilən aktivin dəyəri (ilin əvvəlinə +ilin sonuna) / 2;

- kapitallaşdırıla bilən borclar üzrə məsrəflər = təsnifləşdirilən aktivin orta çəkili dəyəri * ümumi korporativ kreditləri və borcları üzrə kapitallaşdırma dərəcəsi və ya məqsədli kreditlər və borclar üzrə faiz dərəcəsi.

Kapitallaşdırılmış borclar üzrə məsrəflərin hesablanması zamanı müqavilələrdə göstərilən aşağıdakı faiz dərəcələrinin xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır:

- yalnız borcun əsas məbləğindən tutulan sadə faizi; və ya

- əvvəllər hesabamış faizləri əks etdirmiş məbləğdən tutulan mürəkkəb faizləri.

Təsnifləşdirilən aktivin balans dəyərinin bərpa edilə bilən məbləğdən artıq olması

Təsnifləşdirilən aktivin balans dəyəri və ya ehtimal olunan yekun dəyəri bərpa edilə bilən məbləğdən və ya mümkün xalis satış dəyərindən artıq olduğu halda, balans dəyəri digər standartların tələblərinə uyğun olaraq tam və ya qismən xərcə silinir. Müəyyən hallarda, tam və ya qismən xərcə silinmiş məbləğlər həmin digər standartların tələblərinə uyğun olaraq bərpa olunur (maddə 16).

Kapitallaşdırmanın başlanması

Müəssisə, təsnifləşdirilən aktivin dəyərinin bir hissəsi kimi, borclar üzrə məsrəflərin yaradılmasını kapitallaşdırmanın başlanğıc tarixindən müəyyən edir. Kapitallaşdırmanın başlanğıc tarixi, müəssisənin ilk növbədə aşağıdakı şərtlərlə icra olunan tarixdir:

(a) aktiv üzrə məsrəflər yarandıqda;

(b) borclar üzrə məsrəflər yarandıqda; və

Təsnifləşdirilən aktiv üzrə məsrəflərə yalnız pul ödənişləri, digər aktivlərin ötürülməsi və ya üzərinə faiz öhdəliklərinin yaranması ilə nəticələnən məsrəflər daxildir. Məsrəflər həmin aktiv ilə əlaqədar olaraq əldə olunan aralıq ödənişləri və subsidiyaların dəyəri qədər azaldılır (bax. "Hökümət subsidiyalarının uçotu və dövlət yardımı haqqında məlumatın açıqlanması" adlı 20 №li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı). Daha əvvəl kapitallaşdırılmış borclar üzrə məsrəflər daxil olmaq şərti ilə dövr ərzində aktivin orta balans dəyəri, adətən həmin dövrdə kapitallaşdırma dərəcəsinin tətbiq olunduğu məsrəflərin təqribi məbləğinə bərabər olur.

Aktivin təyinatı üzrə istifadəsi və ya satışa hazırlanması üçün həyata keçirilməli olan fəaliyyətə yalnız aktivin fiziki olaraq yaradılması ilə bağlı işlər daxil edilmir. Bu fəaliyyətə fiziki aktivin yaradılmasından əvvəl tikintinin başlanması üçün zəruri razılaşmaların alınması ilə bağlı fəaliyyət kimi, hesab olunan texniki və inzibati işlər də aid edilir.

Bununla yanaşı, aktivin vəziyyətini dəyişdirən istehsal və ya modifikasiya işləri aparılmadan, həmin aktivin saxlanılması məsrəfləri bu fəaliyyətə aid edilmir. Məsələn, torpaq sahəsində yer quruluşunun inkişafına dair işlərinin aparılması zamanı çəkilən məsrəflər, bu işlərin həyata keçirildiyi dövr ərzində kapitallaşdırılır. Lakin, növbəti tikinti işlərinin aparılması üçün əldə olunan torpaq sahəsində, onun saxlanılması zamanı hər hansı hazırlıq işlərin həyata keçirilmədiyi halda, çəkilən borclar üzrə məsrəflər kapitallaşdırılmır. (maddələr:17-19).

Bu zaman kapitallaşdırılmayan və məsrəflər xərcdə tanınmaqla 731 №-li hesabaın debetində uçota alınır.

Kapitallaşdırmanın müvəqqəti dayandırılması

Müəssisə, borclar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılmasını təsnifləşdirilən aktivin fəal inkişafnınnı uzun müddətə dayandırıldığı zaman dayandırılmalıdır.

Müəssisə, aktivin təyinatı üzrə istifadəsi və ya satışı ilə bağlı hazırlanması üçün zəruri fəaliyyətini dayandırılığı halda, uzadılmış dövr ərzində borclar üzrə məsrəfləri yarada bilər. Bu zaman, həmin məsrəflərin kapitallaşdırılmasına yol verilmir. Belə məsrəflərə natamam tikinti obyektlərin saxlanması üzrə kapitallaşdırmayan məsrəflər aid edilir. Lakin, müəssisə adətən əhəmiyyətli texniki və inzibati işlərin həyata keçirildiyi dövr ərzində borclar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılmasını dayandırmır. Müəssisə, həmçinin müvəqqəti gecikmə, aktivin təyinatı üzrə istifadəsi və ya satışa hazırlanması prosesinin zəruri bir hissəsini təşkil etdiyi hallarda, borclar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılmasını dayandırmır. Məsələn, tikintinin həyata keçirildiyi dövr ərzində müvafiq coğrafi rayon üçün xas olan suyun yülsək səviyəsindən körpünün tikintisi uzun müddətə dayandırdığı halda kapitallaşdırma davam etdirilir (maddələr: 20,21).

Misal 4

Müəssisə, körpü tikintisini həyata keçirilmək üçün 2018-ci ilin yanvar ayında 12%-lə 2,000,000 manat məbləğində qısamüddətli kredit almışdır. Layihəyə əsasən körpü tikintisinin 2018-ci ilin dekabrın 31-də başa çatdırılması müəyyən edilmişdir. Göstərilən dövr ərzində faktiki məsrəflər iyul ayının 1-nə olan tarixə 900.000 manat məbləğində təşkil etmişdir. Lakin, tikintinin həyata keçirildiyi dövr ərzində obyektiv səbəblərdən baş verən hadisələrə görə körpünün tikintisi 6 ay müddətində dayandırılmışdır. Buna baxmayaraq, borclar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılması növbəti hesabat dövrlərində davam etdirilmiş və körpü tikintisi müvafiq olaraq - 2019-cu ilin yanvarın 1-dən başlanmış və yalnız iyul ayının 1-də istifadəyə verilmişdir.

Burada borlar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılması üçün aşağıdakılar qeyd olunmalıdır:

- 2018-ci ilində hesablanmış faizin müvafiq bir hissəsi faktiki şəkilmiş məsrəflərə aid olunmalıdır;

- 2019-cu ilin yanvarın 1-dən iyul ayının 1-dək dövrü əhatə etməklə, göstərlən dövrdə kapitallaşma müddətinin davam edilməsi nəticəsində hesablanmış faizin qalan digər hissəsi faktiki şəkilmiş məsrəflərə aid olunmalıdır.

Göstərilən maliyyə əməliyyatlarını aşağıdakı mühasibat yazılışları ilə təqdim etmək olar:

(manatla)

Əməliyyatın adı	Debet	Kredit	Məbləğ
Qısamüddətli borc vəsaitləri əldə edildikdə (01.01.2018)	223	501, 504	2,000,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda	751-1	507	240,000
Aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər tanıdıqda	113	531	900,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar borclar üzrə məsrəflərə daxil edildikdə (01.07.2018-ci ildə kaptallaşdırmanın müvaqqəti dayandırılması halda)	113	751-1	108,000
Aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər tanıdıqda (01.01.2019-cu ildən kaptallaşdırma davam edildikdə)	113	531	1,100,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar borclar üzrə məsrəflərə daxil edildikdə(01.01.2019-cu ildən kaptallaşdırma davam edildikdə)	113	751-1	132,000
Şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər, o cümlədən borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edildikdə (01.07.2019)	111	113	2,240,000

Kapitallaşdırmanın tam dayandırılması

Müəssisə, borclar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılmasını, təşnifləşdirilən aktivin təyinatı üzrə istifadəsi və ya satışa hazırlanması üçün həyata keçirməli olan bütün işlərin praktiki olaraq tamamlandığı zaman tam dayandırmalıdır. Adətən, aktivin fiziki yaradılması tamamlandıqdan sonra, onun gündəlik inzibati işlərin davam etməsinə baxmayaraq, həmin aktiv təyinatı üzrə istifadə və ya satış üçün hazır sayılır. Sifarişçinin və ya istifadəçinin tələblərinə uyğun olaraq, yalnız obyektin tamamlanması ilə bağlı cüzi işlər qaldıqda, bu mahiyyət etibarilə görülməsi nəzərdə tutulan bütün işlərin tamamlandığını göstərir. Burada sözügedən gündəlik inzibati işlərin davam etməsi üzrə məsrəflər kapitallaşdırmayan məsrəflərə aid edilir. (maddələr: 22-23).

Misal 5

Müəssisə, yeni istehsalat sahəsinin tikintisi üçün 2019-cu ilin yanvar ayında 10%-lə 1,200,000 manat məbləğində qısamüddətli kredit almışdır. Bu layihənin təsdiqlənməsi ilə bağlı gecikmə səbəbinə görə ilk faktiki məsrəflərin aparılması 2019-cu ilin mart ayının 1-dən sonra təşkil edilmişdir. Layihəyə görə istehsalat sahəsinin inşası 2019-cu ilin dekabrın 31-də başa çatdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Göstərilən dövr ərzində demək olar ki, bütün işlər vaxtında başa çatdırıldı. Lakin, əhəmiyyətsiz hesab olunan 10,000 manat məbləğində lazımi boya çatışmadığı üçün istehsalat sahəsi yalnız 2020-ci ilin martın 1-də istifadəyə verilmişdir.

Burada borlar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılması üçün aşağıdakıları qeyd etmək lazımdır:

- 2019-cu ilin yanvar və fevral aylarında 20,000 (1,200,000 manat/12 ay *2) manat məbləğində hesablanmış faizlər kapitallaşdırma tələblərinə cavab vermədiyi üçün hesabat dövründə xərc kimi tanınmalıdır;

- 2019-cu ilin martın 1-dən ta dekabrın 31-dək dövrü əhatə etməklə, təşnifləşdirilən aktiv üzrə (aktivin təyinatı üzrə istifadəsi və ya satışa hazırlanması üçün həyata keçirməli olan bütün işlərin praktiki olaraq tamamlandığı nəzərə alaraq) məsrəflər 1,190,000 (1200,000 - 10,0000 manat məbləğində tanınmalıdır;

- Bütün işlərin praktiki olaraq tamamlandığı nəzərə alaraq, əhəmiyyətsiz hesab olunan 10,000 manat məbləğində lazımi boya çatışmadığı ilə bağlı aparılmış işlər, kapitallaşmayan istehsal sahəsinin gündəlik inzibati xərclərə aid olunmalıdır;

- əhəmiyyətsiz hesab olunan 10,000 manat məbləğində inzibati xərclərin aid olunduğuna görə, həmin məbləğə hesablanmış faizin müvafiq müvafiq olaraq maliyyə xərcnə aid olunmalıdır;

- 2020-ci ilin yanvar və fevral aylarında 20,000 (1,200,000 manat/12 ay *2) manat məbləğində hesablanmış faizlər kapitallaşdırma tələblərinə cavab vermədiyi üçün hesabat dövründə xərc kimi tanınmalıdır.

Beləliklə, təsnifləşdirilən aktivin alınması, inşası və ya istehsalı ilə bağlı olan borclar üzrə məsrəflər, inşaatın başlandığı tarixdən və ya borcun faktiki alındığı tarixdən, həmin aktivin əhəmiyyətli başa çatması tarixinə qədər kapitallaşdırıla bilər.

Göstərilən maliyyə əməliyyatlarını aşağıdakı mühasibat yazılışları ilə təqdim etmək olar:

Əməliyyatın adı	Debet	Kredit	Məbləğ (manatla)
Qısamüddətli borc vəsaitləri əldə edildikdə (01.03.2019-cu ildən sonra)	223	501, 504	1,200,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda	751-1	507	120,000
Kapitallaşdırma tələblərinə cavab verən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalı üzrə işlərin tamamlanması ilə bağlı məsrəflər tanıdıqda (31.12.2019 - cu il)	113 (1-3)	531	1190,000
Aktivin fiziki yaradılması tamamlandıqdan sonra faizlər üzrə qısamüddətli borclar üzrə məsrəflərə daxil edildikdə (31.12.2019 - cu il)	113 (1-3)	751-1	79,000
Aktivin fiziki yaradılması tamamlanmasına baxmayaraq, onun gündəlik inzibati işlərin davam edildikdə	731-10	531	10,000
Şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalına birbaşa aid olan məsrəflər, o cümlədən borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edildikdə (01.03.2020-ci il)	111	113 (1-3)	1,269,000

Müəssisə, təsnifləşdirilən aktivin tikintisini hissə-hissə həyata keçirtməklə, başa çatdırılmış hissələri (digər hissələrin tikintisi hələ davam etdiyi zaman) istifadəyə verə bildikdə, həmin hissənin təyinatı üzrə istifadəsi və satışı üçün hazırlanması ilə bağlı həyata keçirilməli zəruri olan bütün işlərin mahiyyət etibarilə tamamladığına görə borclar üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılmasını tam dayandırmalıdır. Hər biri ayrılıqda istifadə üçün yararlı və bir neçə binadan ibarət olan, hissələrin hər birndəni (digər hissələrin tikintisi hələ davam etdiyi zaman) istifadə edilə bilən biznes mərkəzi, təsnifləşdirilən aktivlərə misaldır. Tərkib hissələrindən hər hansı biri istifadə olunmazdan əvvəl, tikintisi tamamlanmış və tam başa çatdırılmış, (özündə, eyni sahədə yerləşən müxtəlif sexlərdə ardıcıl olaraq həyata keçirilən bir neçə istehsal proseslərini birləşdirən zavodu – məsələn metalurgia kombinatını təsnifləşdirilən aktivə misal kimi, göstərmək olar (maddələr: 24-25).

Burada, özündə eyni sahədə yerləşən müxtəlif istehsal və ya xidmət proseslərini birləşdirən obyektə, onların ardıcıllıqla ayrı ayrılıqda müvafiq hissələrin istifadəyə verilməsi üçün təsnifləşdirilən aktivin kapitallaşdırılmasının tam dayandırılmasından söhbət gedir.

Misal 6

Müəssisə, yeni istehsalat sahəsinin tikintisi üçün 2018-ci ilin yanvar ayında 10%-lə 2,400,000 manat məbləğində uzunmüddətli kredit almışdır. Bu layihənin şərtlərinə əsasən 2018-ci ildə 1,400,000 manat məbləğində biznes mərkəzinin iki korpusu, 2019-cu ildə isə -1,000,000 manat məbləğində biznes mərkəzinin üçüncü korpusun tikilməsi və istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Layihə üzrə hər il üçün işlərin başlanması yanvarın 01-dən və başa çatdırılması isə, dekabrın 31-də müəyyən olunmuş və göstərilən dövr ərzində bütün işlər vaxtında təhvil verilmişdir.

Bu maliyyə əməliyyatlarını aşağıdakı mühasibat yazılışları ilə təqdim etmək olar:

Əməliyyatın adı	Debet	Kredit	Məbləğ (manatla)
Uzunmüddətli borc vəsaitləri əldə edildikdə (01.01.2018)	223	401, 404	2,400,000
Qısamüddətli borc vəsaitləri uçota alındıqda (2018-ci il üzrə)	401, 404	501.504	1,400,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda (2018 - ci il üzrə)	751-1	507	140,000
Kapitallaşdırma tələblərinə cavab verən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalı üzrə işlərin tamamlanması ilə bağlı məsrəflər tanıdıqda (31.12.2018 - ci il)	113 (1-3)	531	1,400,000
Aktivin fiziki yaradılması tamamlandıqdan sonra faizlər üzrə qısamüddətli borclar məsrəflərə daxil edildikdə (31.12.2018 - ci il)	113 (1-3)	751-1	140,000
Şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və istifadəsi bağlı olan məsrəflər, o cümlədən borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edildikdə ilə (31.12.2018 - ci il)	111	113 (1-3)	1,540,000
Faizlər üzrə qısamüddətli borclar hesablandıqda (2019 - cu il üzrə)	751-1	507	100,000
Kapitallaşdırma tələblərinə cavab verən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və ya istehsalı üzrə işlərin tamamlanması ilə bağlı məsrəflər tanıdıqda (31.12.2019 - cu il)	113 (1-3)	531	1,000,000
Aktivin fiziki yaradılması tamamlandıqdan sonra faizlər üzrə qısamüddətli borclar məsrəflərə daxil edildikdə (31.12.2019 - cu il)	113 (1-3)	751-1	100,000
Şərtlərə əsasən aktivin əldə edilməsi, tikilməsi və istifadəsi bağlı olan məsrəflər, o cümlədən borclar üzrə məsrəflər həmin aktivin ilkin dəyərinə daxil edildikdə ilə (31.12.2019 - cu il)	111	113 (1-3)	1,100,000

Certain issues related to the reflection of financial transactions in accounting in accordance with International Financial Reporting Standard 23 "Borrowing Costs"

Summary

In this article features of reflection of financial transactions in financial accounting according to requirements of the International Accounting Standard 23 "Borrowing Costs", as well as taking into account the accepted regulating documents the current legislation of the Azerbaijan Republic are considered.

In accordance with the requirements of this standard for representation of conditional examples recommendations about reflection of financial transactions by means of accounting entries according to the chart of accounts on conducting financial accounting related to the acquisition, stockpiling, and their write-off as a result of the activities of commercial entities in manufacturing and services are made.

Некоторые вопросы, связанные с отражения финансовых операций в бухгалтерском учете в соответствии с Международным стандартом финансовой отчетности 23 «Затраты по займам»

Резюме

В настоящей статье рассмотрены особенности отражения финансовых операций в бухгалтерском учете в соответствии с требованиями Международного Стандарта Бухгалтерского Учета № 2 «Запасы», а также с учетом принятых нормативных документов действующим законодательством Азербайджанской республики.

В соответствии с требованиями указанного стандарта на условных примерах даны рекомендации по отражению финансовых операций с помощью бухгалтерских записей с применением плана счетов по ведению бухгалтерского учета, связанных с приобретением, созданием запасов, также их списанием в результате осуществления деятельности коммерческими предприятиями в сфере производства и услуг.

İsifadə olunan mənbələr

1. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevun 29 iyun 2004-cü il tarixli 716 İİQ Fərmanı ilə təsdiq edilmiş və 02 sentyabr 2004-cü il tarixli “Azərbaycan” qazetində dərc etdiyi gündən güvvəyə minmiş “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu;

2. Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 30 yanvar 2017-ci il tarixli Q-01 №li Qərarı ilə təsdiq edilmiş” “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”;

3. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası”

4. “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları Fondu” tərəfindən 2018-cı ilin buraxılışı ilə dərc olunmuş “Borclar üzrə məsrəflər” adlı 23 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı;

5. “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları Fondu” tərəfindən 2016-cı ilin buraxılışı ilə dərc olunmuş “Kənd Təsərrüfatı” adlı 41 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı;

6. “Maliyyə aləti” adlı 9 №-li Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartı;

7. “İcarə” adlı 16 №li Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartı;

8. “Hiperinflyasiya şəraitində maliyyə hesabatları“ adlı 29 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı.

9. Учебное пособие ДтпИФР 2020 PwC (www.pwc.ru)

Maliyyə və uçot 2022/ 03-04