Gürcüstanda Azərbaycan-türk
toponimləri
Onların bir çoxu artıq xəritədən
silinib
Azərbaycan türklərinin yığcam
yaşadığı qədim
və ən ünlü tarixi mahallardan biri də Borçalıdır.
Gürcüstan Sovet
Ensiklopediyasının da
etiraf etdiyi kimi, “Borçalı” sözü ən böyük türk tayfalarından birinin adı olub. Qədim türklər tayfaları (hunlar, buntürklər, barsillər,
bulqarlar, xəzərlər,
oğuzlar, qıpçaqlar,
qarapapaqlar) Borçalıda
miladdan öncə məskunlaşıb.
Borçalı tarixən
türk-Azərbaycan dövlətlərinin
tərkibində olsa da, Cənubi Qafqazın sovetləşməsindən
sonra bu ərazinin bir hissəsi Ermənistanın
(Lori bölgəsi), digər
hissəsi isə Gürcüstanın tərkibinə
daxil edilib.
1929-cu ildə
Gürcüstanın tərkibindəki
Borçalı qəzası
ləğv edilərək
üç rayona bölündü: Borçalı
(Marneuli), Lüksemburq
(Bolnisi), Başkeçid
(Dmanisi). Borçalı
adı 1949-cu ilədək
saxlandıqdan sonra, indiki Marneuli toponimi ilə əvəzləndi. Gürcüstanın
müstəqillik dövründə
isə bu rayonların əsasında
Kvemo-Kartli quberniyası
yaradıldı.
Addəyişmə kampaniyasının
başlanması
1940-1950-ci illərdən
etibarən Borçalıdakı
yer adlarına tətbiq olunan gürcüləşdirmə siyasətində
əsas məqsəd yerli əhalini uzaq tarixi keçmişi
ilə birləşdirən
bağları qırmaq,
sakinlərə bu bölgələrə gəlmə
olduqlarını təlqin
etmək və milli-etnik kökə malik maddi-mənəvi abidələri dağıtmaq
idi.
Araşdırmalar göstərir
ki, Gürcüstandakı
türk kökənli
yer adlarının dəyişdirilməsi prosesi
Bolnis (Bolnisi) bölgəsindən başlayıb:
Qoçulu-Çapala, Cəfərli-Samtredo,
Mığırlı-Vanati, İmirhəsən-Savaneti, Aşağı
Qoşakilsə-Kvemo Arkvani,
Muğanlı-Farizi, Kolagir-Surtava,
Daşlıqullar-Muxrani, Həsənxocalı-Xidisquri,
Əsmələr-Mskneti... kimi
süni əvəzləmələr
aparılıb.
Maraqlıdır ki, Gürcüstanın rəsmi
dövlət qəzeti
olan “Sakartvelos Respublika” 10 iyun 1992-ci il tarixli sayında
türklərin tarixinə
və mənəviyyatına
vurulan bu zərbəni “Tarixi həqiqətin zəfəri”
adlandırmışdı. Bolnisi rayonunun türk əhalisinin, eləcə də onların respublikada təmsil olunduqları ictimai-siyasi təşkilatların
rayon və respublika rəhbərlərinə
çoxsaylı müraciətləri,
etiraz aksiyaları nəticəni dəyişdirmədi.
Yerlərdəki bələdiyyələrin,
kənd məclislərinin
addəyişməyə etirazlarını
ifadə edən qərarlarına da Gürcüstan rəhbərliyi
məhəl qoymadı.
Bütün bunlara rəğmən rəsmi
Müəllif bu vəziyyətin Gürcüstandaxili
inteqrasiyaya mənfi təsir göstərdiyini
də etiraf edir: “Yerli əhali
hesab edir ki, hakimiyyət bu yolla onların
tarixi yaddaşını
məhv etməyə cəhd göstərir. Bu da azərbaycanlıların
inteqrasiyasına neqativ
təsir göstərir”.
Ahıska türklərini gürcüləşdirmə
siyasəti
İndiki Gürcüstan
ərazilərində yığcam
yaşayan başqa bir türk topluluğu
isə bugünkü leksikonda Ahıska türkləri adlandırdığımız
Ahıska, Adıgün,
Aspinza, Axalgələk
bölgələrində məskunlaşmış
türklərdir.
Sovet hakimiyyəti
yaradılandan sonra Ahıska qəzasında vəzifə başına
keçən ermənilər
və gürcülər
yerli türkləri sıxışdırmağa başlamışdılar.
Erməni millətinin
hakimiyyətdə olan
nümayəndələri türklərin
savadlı, qabaqcıl
təmsilçilərini müxtəlif
bəhanələrlə ya
həbsxanalara saldırır,
ya da Uzaq
Sibirə sürgün
etdirirdilər. Türk
dünyasının görkəmli
tarixi şəxsiyyətlərindən
sayılan yazıçı-publisist
və siyasi xadim Ömər Faiq Nemanzadə 1921-ci il mayın 30-da Tiflis İnqilab komitəsinə bu məsələlər barədə
geniş məlumat yazmışdı.
Bununla belə,
ölkədə antitürk
siyasəti davam etdirilirdi: bunun nəticəsi idi ki, 1924-cü ildən sonra Gürcüstandakı
türk məktəbləri
bağlandı. Ahıska
türklərinin övladlarına
gürcü dilində
oxumağı, vəzifə
başına keçmək
istəyən nümayəndələrinə
isə gürcü soyadları qəbul etməyi təklif edirdilər...
Gürcü millətçiləri
bu sakinlərin milli-mənəvi aləmini
də rahat buraxmayaraq, türklərin
toponimlərini də
«topa tutmağa» başlamışdılar. Qədim
türk yer adlarını ya tamamilə dəyişir, ya da gürcüləşdirirdilər.
Bunlardan bəzi
nümunələri diqqətinizə
təqdim etmək yerinə düşərdi:
Siryox - Sirioxi, Qurgəl - Qurgeli, Sür -Sviri, Cunta - Çvinta, Qurutuban - Kurtubani, An - Ani, Sxaltuba - Tekoltibila, Oral - Orali, Minazə - Minadze... (Ahıska rayonu üzrə), Səbuzər
- Sabuzara, Beynarə -Benara, Varxan - Varxani, Sakraze - Tsaqradze, Abastuban - Abastumani, Adıgün - Adıqeni, Qorgül - Qorquli, Aral - Arali... (Adıgün rayonu üzrə), Qəmze - Kamza, Aşağı Oşora -
Aşoranij, Van - Vani, Qoyundərə - Koiundara, Varxan - Varxani... (Aspinza rayonu üzrə), Azmana - Dzmana, Miraşxana - Miraşxani, Dabana - Dabania, Damğalı -Damkali, Kaxaşen - Qoqaşeni... (Axalgələk rayonu üzrə), Saramo - Saqamo (Boqdanovka rayonu üzrə).
Xatırladaq ki, sadaladığımız bölgələrdəki Ahıska türkləri 202 kənddə məskunlaşmışdılar və
onların ümumi sayı
195 min nəfər təşkil edirdi.
1944-cü ilin
noyabrında (A.Mikoyanın
təhriki və İ.Stalinin əmri ilə) bu xalq
öz ata-baba ocaqlarından deportasiya edilərək, sovet (rus) əsgərinin tüfəngi altında vaqonlara doldurulub Orta Asiyaya, Ural dağlarına (Qazaxıstan,
Qırğızıstan, Özbəkistan
çöllərindəki sərt iqlim şəraiti olan ərazilərə) sürüldülər.
Orta Asiyaya yetişənəcən yolda
ölənlərin sayı
17 min nəfərə
çatırdı. Yoldaykən
bu çarəsiz türk toplumu çeçenlərin, qaraçayların
və Ermənistan (əzəli Qərbi Azərbaycan) türklərinin
də bu cür aqibətlə üzləşdiyindən danışır,
bununla da təskinlik tapırdılar...
Xaqani İsmayıl,
tədqiqatçı
Mədəniyyət.- 2010.- 7 aprel.- S. 14.