Turizm və kino
Tarixi 1896-cı ildən hesablanan dünya kinosu
yarandığı ilk gündən kommersiya xarakteri
daşıyıb. İncəsənətin bu yeni
növündən qazanc əldə etmək istəyən
Fransa iş adamları dünyanın maraqlı məkanlarını
lentə almaq üçün xarici ölkələrə «kameralı
adam»lar - operatorlar göndərdilər. Onların çəkdiyi
kinokadrlar sonradan müxtəlif yerlərdə nümayiş
olunurdu. Bu kinosüjetlər həm də dünyada ilk
turizm-reklam çarxları sayıla bilər. Kinosüjetlərə
baxan varlı adamlar bu lentlərdə əks olunan yerlərə
səyahətə çıxırdılar.
Azərbaycan kinosu dünya
kinosundan 2 il sonra, 1898-cı ildə yaranıb. Azərbaycanda
yaşamış fransalı fotoqraf Mişonun Bakıda çəkdiyi
ilk kinosüjetlər milli kinomuzun əsasını qoydu. Həmin
süjetlərdən biri olan «Balaxanıda neft fontanı» həm
də Bakının, Azərbaycanın Fransada və
ümumilikdə Avropada reklamı idi.
Sənədli filmdə turizm
Dünyanın əksər
ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da sənədli
filmlərin əksəriyyəti tarixi-etnoqrafik və səyahət
xarakteri daşıyır. Son illər dünyada istehsal olunan sənədli
filmlər də yerli və xarici auditoriya üçün fərqli
prizmalardan yanaşılaraq çəkilir. Çünki
xarici tamaşaçı üçün maraqlı ola biləcək
təbiət mənzərələri, tarixi abidələrin
kinotəsviri bilavasitə həmin yerlərdə yaşayan əhali
üçün maraqsız görünə bilər. Məsələn,
biz yerli telekanallarda nümayiş olunan sənədli, tarixi,
etnoqrafik, xüsusilə də heyvanat aləmindən bəs edən
filmləri maraqla izləyirik.
Təəssüf ki, Azərbaycanda
sənədli-etnoqrafik filmlərin ölkədən kənara
çıxarılması, xarici kanallara satılması
yönündə planlı şəkildə iş
aparılmayıb. Buna görə də, ölkəmizdə
istehsal olunan sənədli-etnoqrafik filmlərin çoxu daha
çox informativ xarakterlidir. Orada müəyyən qədər
dramaturji elementlərin olmaması tamaşaçını
yorur.
Digər tərəfdən,
Qobustanla bağlı filmlər sırf tarixi, informativ xarakter
daşıyır. Bu da tarixi baxımdan turistlərin diqqətini
cəlb edir. Əlavə edək ki, Qobustan tarixi qoruğu
haqqındakı filmlərdə müxtəlif rejissor
yanaşmaları olsa da, həmin filmlər yalnız qoruğun
tarixi əhəmiyyətinə görə turistlər
üçün maraqlı olur.
Qeyd edək ki, Azərbaycan
filmlərinin dünyanın müxtəlif telekanalları tərəfindən
alınması praktikası var. Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyinin keçirdiyi «Bu meydan, bu ekran» müsabiqəsi
çərçivəsində özəl şirkətlərdə
istehsal olunmuş «Ev», «Düyün», «Pəri cadu» filmləri
Fransa və İsveçrənin müxtəlif
telekanallarına satılıb. Bunlar bədii filmlər olsa da,
informasiya baxımından da Avropa tamaşaçısı
üçün müəyyən maraq kəsb etdi.
Bununla belə, respublikamızda
istehsal olunan sənədli filmlər arasında maraq doğuran
filmlər çoxdur. AzTV-nin bazasında fəaliyyət
göstərən «Azərbaycantelefilm» yaradıcılıq
birliyində çəkilmiş bəzi tarixi-etnoqrafik filmlər
respublikamızın turizm imkanlarının göstərilməsində
xüsusi yer tutur. Üstəlik, son illərdə yerli
tamaşaçıların ixtiyarına verilmiş «Abşeron
gizlinləri» (rej. Ömür Nağıyev), «Xaraba Gilan» (rej.
Tahir Əliyev), «Basqal» (rej. Elçin Musaoğlu), «Əshabi-kəhf»
(rej. Nazim Abbas), «Tanrıya tapınan Kiş», «Küsnət»
(rej. Əli İsa Cabbarov) filmlərini misal göstərmək
olar.
Bundan başqa, «Lider»
kanalının «Azərbaycan» redaksiyasında, xüsusilə də
son illər dövlət sifarişi ilə «Salnamə» sənədli
filmlər studiyasında çəkilən filmlər ölkəmizin
turizm potensialının təbliğ olunmasında fəal
iştirak edir. Misal olaraq, «Azərbaycanı kəşf et», «Azərbaycan
xalçası», «İz...Qala», «Azərbaycan milli mətbəxi»
və digər filmləri göstərmək olar. Qeyd edək
ki, Şamil Əliyevin rejissoru olduğu «Azərbaycan
xalçası» sənədli filmi ötən il Kann Beynəlxlaq
Film Festivalının «Short corner» bölümünə
düşüb. Bu, Azərbaycan kino tarixində Kann
festivalında iştirak edən ilk sənədli-etnoqrafik film
oldu. Filmdə Azərbaycan xalçalarının digər
xalqların xalçalarından fərqi, onun tarixi kökləri
araşdırılıb.
Bədii filmdə turizm
Bədii filmlərdə
turizm məkanları, sənədli filmdə olduğu kimi,
konkret olaraq adı ilə göstərilmir. Amma hansısa məkanın
təsvir olunması, gözəlliyinin tərənnüm edilməsi,
milli adət-ənənələrin göstərilməsi bədii
filmlərdə bu amili önə çəkir. Məsələn,
«Dəli Kür» filmində xalqımızın sahib olduğu
bayram mərasimi geniş şəkildə göstərilib.
Bədii filmlərin xarici
bazara çıxmasının böyük problem olduğunu nəzərə
alsaq, milli bədii filmlərimizdə turizm elementi axtarıb,
ondan yararlanmaq bir az müşkül məsələdir.
Bununla belə, bəzən turistlər maraqlı və
tanınmış filmlərin çəkiliş məkanlarında
olmağı da arzu edirlər. Xaricdə bu halllara tez-tez rast gəlmək
olar. Məsələn, Bollivud, Hollivud sırf turistlərin
maraq göstərdikləri məkanlardandır.
Azərbaycan dünyanın aparıcı
telekanallarında
Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə ölkəmiz haqqında
müxtəlif reklam çarxları hazırlanıb. Azərbaycanda
müxtəlif şirkətlər arxitektura, mehmanxanalar, tarixi
abidələr, banklar, restoranlar, istirahət zonaları,
regionlar, idman mövzularında müxtəlif reklam
çarxları hazırlayıb. Onlar arasında
maraqlılarından biri də «Mən Azərbaycana gedirəm»
videoçarxıdır.
Bu çarxların
nümayişi daha çox yerli kanallar üçün nəzərdə
tutulub. Amma bu ildən dünyanın tanınmış
«Euronews», CNN, «National Geographic», BBC və CNBC kanallarında Azərbaycanın
turizm potensialı haqqında videorolik və reklam
çarxlarının nümayişinə
başlanılıb. Bu da xarici vətəndaşların
ölkəmizin turizm imkanları ilə tanış
olmalarına kömək edir. Bundan başqa, həmin
çarxlar xaricdə təşkil edilmiş turizm sərgilərində
də nümayiş etdirilir.
Yerli turizm şirkətlərinin videoçarxları
Ölkəmizin turizm şirkətləri
özləri haqqında yalnız Azərbaycan kanallarında
material hazırlayırlar. Onların fikrincə, bu reklam
çarxları ölkə əhalisini və əcnəbi
qonaqları bu və ya digər turizm mərkəzində
istirahətə sövq edəcək.
Amma nəzərə almaq
lazımdır ki, Azərbaycanda yaşayan xarici vətəndaşların
əksəriyyəti daha çox tarixi və etnoqrafik məkanlara
üstünlük verirlər. Bu baxımdan turist şirkətlərinin
sifariş verdikləri sənədli film və reklam
çarxlarında bu məqam diqqətə
alınmalıdır.
Sözsüz ki, bizim
hansısa turizm şirkətinin özü haqqında
hazırladığı reklam çarxı xarici telekanalda
nümayiş olunmur. Olunursa da, bu bir kampaniya xarakteri
almayıb. Şirkətlər bunun çox baha başa gəldiyini
bildirirlər.
Yerli telekanallarda isə yay
mövsümünə bir az qalmış qəribə bir xaos
başlayır.
Yazının bu yerində
maraqlı bir lətifə yada salmaq yerinə düşər:
«Bir turist istirahətə
gedir. İstirahət mərkəzinin əməkdaşı
keyfiyyətin yüksəkliyini onun nəzərinə
çatdırmaq üçün deyir: “Narahat olmayın,
özünüzü lap evinizdəki kimi hiss edəcəksiniz”.
Turist təəccüblə
cavab verir: “Evimdəki kimi? Daha onda bura niyə gəlirdim...»
Bizim telekanallarda
nümayiş olunan reklam çarxlarının əksəriyyətində
səslənən mətnlərin böyük hissəsi ancaq
telefon nömrələrinin xüsusi səsləndirməsinə
həsr olunur. Halbuki əlaqə nömrələrindən
daha vacib göstərilən məkanın başqalarından
nə ilə seçilməsi, özəlliyi diqqətə
çatdırılmalıdır. Qeyd edim ki, hazırlanan
reklam çarxlarının əksəriyyəti çox bəsit
formada, demək olar ki, orta səviyyədən
aşağı hazırlanır. Adicə montaj effektlərindən
hiss etmək olar ki, həmin videomateriallar hansısa
şadlıq evinin primitiv montaj stolunda yığılıb. Həmin
effektləri çoxlarımız müxtəlif toy şənliklərinin
videomateriallarında görmüşük.
Bundan başqa, hazırlanan
materiallar nümayiş olunarkən ekranın üçdə
ikisini böyük hərflərlə həmin istirahət və
turizm məkanının adı və orada göstərilən
xidmətlər tutur. Maraqlıdır ki, çarxda qeyd
olunmuş yazılar həm də səsləndirilir. Əgər
səsləndirilirsə, ekranın üçdə ikisini
tutmuş həmin yazılara nə ehtiyac var. Nəzərə
alaq ki, sürətlə gəlib keçən həmin
yazıları tamaşaçı gözünü yoraraq,
oxumağa maraq göstərmir. Çünki səs vasitəsi
ilə həmin informasiyanı əldə edir.
Tamaşaçı və ya turist üçün yalnız
bir kənarda səliqəli formada yazılmış əlaqə
telefonları maraqlı ola bilər.
Son olaraq onu da əlavə edək
ki, Azərbaycanda turizm potensialının artırılması
və bu sahədə çəkilən reklam, sənədli
film və digər audiovizual məhsulların təbliği
üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən
2006 və 2009-cu illlərdə «Milli Turizm Filmləri
Festivalı» keçirilib. Festivalın baş mükafatını
isə «Xınalıq» və «Küsnət» sənədli filmləri
qazanıb.
Fehruz Şamıyev
Mədəniyyət.- 2010.- 28 aprel.- S. 14.