Tamaşaçı sevgisi sənətkar üçün ən böyük qiymətdir

Ənvər Həsənovun kinoda yaratdığı obrazlar neçə nəsil gəncliyin sevimli idealına çevrilib

Avqustun 17-də sevimli kinoaktyor Ənvər Həsənovun 60 yaşı tamam olur. Bir çox tamaşaçısı kimi, mənə də onun adı həmişə gəncliyin sevimli simvolunu xatırladıb. Yəqin ona görə ki, aktyorun kinoda sevə-sevə yaratdığı obrazları həyatı olduğu kimi sevməyi, gəncliyi müsbət xüsusiyyətlərinə əsasən dəyərləndirməyi bizə təlqin edib.

Ənvər Həsənov 1965-ci ildə C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Adil İsgəndərovun təşkil etdiyi “Kino aktyorluğu” kursuna daxil olub. Dördillik kursu bitirdikdən sonra 1969-cu ildə M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun kino və dram aktyorluğu fakültəsinə qəbul olub. 1965-ci ildən “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında çalışır.

Ənvər Həsənov aktyor kimi 30-dan artıq filmə çəkilib, 18 filmdə ikinci rejissor (“Məhkumlar”, “Cavad xan”, “İlahi məxluq” və s.) kimi fəaliyyət göstərib.

Onu məşhurlaşdıran görkəmli kinorejissor Arif Babayevin 1968-ci ildə ekranlaşdırdığı “Uşaqlığın son gecəsi” filmindəki Murad obrazı olsa da, aktyor bu rola qədər iki filmdə “İstintaq davam edir” (rej. Ə. Atakişiyev, gənc), “Torpaq, dəniz, od, səma” da (rej. Ş.Mahmudbəyov, əsgər) epizodik rola çəkilmişdi.

Yaraşıqlı, çılğın gəncin həyat eşqi ilə dolu olan nikbin, səmimi görünüşü, İçərişəhərdə onlarla qonşuluqda yaşayan və müşahidə qabiliyyəti həddən artıq güclü olan rejissorun diqqətindən yayınmır. O, heç bir tərəddüd etmədən Murad rolunu 18 yaşlı gəncə həvalə edir. Obraz ilk baxışda ətrafındakılara əhəmiyyət verməyən ərköyün yeniyetmə təsiri bağışlasa da, onun replikalarında və monoloqlarında hadisələri və insanları düzgün müşahidə etməsi, təhlil obyektinə çevirməsi diqqət çəkir. Filmdə bu personaj səmimi olduğu qədər də ciddi obrazdır.

Muradın çılğınlığının, səmimiliyinin fonunda insanların üzünə dik baxaraq xarakterlərini üzlərinə vuran düzlüyünü, qorxmazlığını görürük. Məsələn, onun kinayə ilə məhəllə qonşusu olan, həyatda məqsədsiz yaşayan, lakin daim öyünən sərxoş Davuda (akt. M.Nuriyev) “bütün məhəllə bilir ki, sən cavan olanda nələr eləməmisən” deyərək onun həyatda, məişətdə şəxsiyyət yox, məhz tipaj olduğunu addımbaşı ona xatırlatmağı, kombinatdakı ət oğrularını ifşa etməsi, Rüstəmdən fərqli olaraq, Elyanın ikiüzlü sevgisinə göz yummamağı və s. kimi obyektiv nəzərləri dostunun, eləcə də ətrafındakı bir sıra insanların xilasına səbəb olur.

Obrazın müdrikliyini gizlədən şıltaqlıqlarının çox vaxt bilərəkdən deyil, təsadüfən alındığını biz bir neçə kadrda görürük. Məsələn, namaz qılan nənəsi üçün radioda azan səsini tapmağa çalışan Muradı kamil səslə oxunan məhəbbət şeiri məftun edir. O, xoş avazla səslənən sevgi şeirinin səsinə namaz qılan nənəsinə baxıb gülümsəsə də, baxışları xəyalının uzaqlarda olduğundan xəbər verir. Dostu Rüstəm əsəbi halda onu bayıra itələdikdə belə, “nə olub e..., axı mən neynədim ki,” dedikdə də bəlkə o, düzlüyə, sevgiyə, həyata, təmiz məhəbbətə sitayiş etdiyinə görə özünü haqlı sayırdı. Onun obrazının təlqin etdiyi təmizliyi, mehribanlığı da, dünyanı xilas edən əsas amillərdəndir. Filmin mahiyyəti ona görə dəyərlidir ki, ekrandan bu gün də həyatımıza müdaxilə edən kadrlarda, sağlam gəncliyin ibrətamiz əxlaq nümunələri, etik dəyərləri, insanlığı, sevgini dəyərləndirən örnək timsallı mesajları var.

Ənvər Həsənovun 1970-ci ildə “Yeddi oğul istərəm” (rej. T.Tağızadə) filmində yaratdığı Cəlal obrazı isə gənc aktyoru artıq Azərbaycan kinosunun simalarından biri kimi məşhurlaşdırdı.

Azərbaycanın görkəmli şairi S.Vurğunun “Komsomol poeması”nın motivləri əsasında çəkilmiş “Yeddi oğul istərəm” filminin əsas ideyası sovet hakimiyyətinin quruculuğu uğrunda komsomolçuların fədakarlığından bəhs etsə də, hadisələrin ümumi fonunda elinin, obasının, sevgilisinin keşiyində durmaq naminə silaha sarılan oğulların vətəndaş müharibəsində güdaza getdiklərinin şahidi oluruq, təəssüflənirik. Bu film sovet quruculuğunun mövcud ideologiyasına əsaslansa da, müəyyən tarixi faktların əksidir.

Hadisələrin dərinliyinə, ciddiliyinə inanmağa isə bizi məhz filmin personajları (aktyorlar) məcbur edir. Məsələn, yeddi oğuldan biri olan Cəlalı cəmiyyətin sosial bərabərsizliyi ilə yanaşı sevgilisi Humayın (Z. İsmayılova) taleyi də narahat edir. İnsanların sosial bərabərliyi naminə mübarizə meydanına atılan Cəlal eyni zamanda nakam sevgisinə sahib çıxmalıdır. Onun mərd davranışı, iddialı baxışları, etibarlı rəftarı insani cəhətlərinin yüksəkliyini göstərən kişilik simvolunun mücəssəməsi kimi göstərilib. Obrazı, yaddaqalan formada tamaşaçı yaddaşında əbədiləşdirən isə aktyor istedadının məhsuludur.

Cəlalın obrazı ilə biz əsil-nəcabətli (Şəkər bəyin oğlu), firavan həyatına, valideynlərinə, sevgisinə həsrət qalan, toqquşan siyasi rejimin qanunları qarşısında şəxsiyyətini formalaşdırmağa çalışan gəncin çətin həyat yoluna nəzər salırıq. Onun bu qədər çətinliklərlə dolu həyatında nikbinlik yarada biləcək sevdiyi qız Humaydır ki, onun da şəxsi həyatı atası Gəray bəyin maraqlarına qurban gedir. Filmin əsas süjet xətti olan bu iki gəncin nakam taleyinin fonunda biz, XX əsrin əvvəllərində siyasi gərginliklərlə dolu, çətin günlər yaşayan azərbaycanlıların psixoloji və fiziki durumlarını, qəmli həyat tarixçələrini ürək ağrısı ilə izləyirik. Deməli, peşəkar aktyor ifaçılığı nəticəsində filmin mahiyyəti, ideya xətti açılır, rejissor, dramaturq ideyaları tamaşaçı tərəfindən qavranılır, sevilir.

İsti yay günlərində çəkilişləri Qobustanda aparılan “Yeddi oğul istərəm” filminin final səhnəsi, sevgisi, məsləyi naminə ölümün üzünə dik baxan, özündən sonra mərdliyinə heykəl qoyan bir gəncin qətlinə tamaşaçıları bu gün də təəssüfləndirən kadrlardır. Kapitalını yeni rejimlə bölüşməməkdə iddialı olan Gəray bəyin kininə, məkrinə, mərdliyi, vəfalılığı, cəsarəti ilə sinə gərən Cəlalın monoloqu, hadisələrə uyğun orijinal ifa maneraları min bir əziyyətlə başa gələn həmin kadrın ciddiliyinə, həmçinin hadisələrin dramatikliyinə tamaşaçını diqqət kəsilməyə vadar edir. Filmin bütün mahiyyəti sanki bu kadrda açıqlanır. Məhəbbətin, insanlığın məhvinə səbəb olan siyasi qarşıdurmalara, vətəndaş müharibələrinə lənət yağdırırsan.

Ənvər Həsənovun kinoda yaratdığı sevilən obrazlarından biri də 1976-cı ildə çəkilmiş “Dərviş Parisi partladır” filmindəki (rej. Ş.Mahmudbəyov, K.Rüstəmbəyov) Şahbaz bəy obrazıdır. Görkəmli dramaturq M. F. Axundovun “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” komediyasının əsasında ekranlaşdırılan filmdə XIX əsrin ortalarında Qarabağ bəylərindən olan Hətəmxan ağanın qardaşı oğlu Şahbaz bəy maddi, mənəvi cəhətdən tam təmin olunmuş xoşbəxt bir gəncdir. Lakin Parisdən gələn botanika alimi müsyö Jordanla söhbətlərindən sonra Şahbaz bəy başa düşür ki, onun həyatı yalnız ata-babadan qalma kapitalı xərcləməkdən, cıdırda at yarışdırmaqdan ibarət ola bilməz. Elm, təhsil onun yeni həyatına, sağlam düşüncələrinin daha səviyyəli formalaşmasına stimul verə bilər. Filmdəki hadisələrin gərginləşməsinin səbəbi də gənc Şahbazın məhz fərqli dünyagörüşü, tərəqqipərvərliyə can atması, mövcud olduğu rahat feodal həyatını deyil, məhz zəhmətlə qazanacağı həyatı tərcih etməsi olur.

Film boyu bu obrazın simasında biz zəngin feodal olması ilə fəxr edən bir bəyi yox, natamam təhsili, dünyagörüşünün az olmasından xəcalət çəkən səmimi bir gənci görürük. Elə böyük dramaturq M.F.Axundovun komediyasının ali ideyası da məhz bu kimi çalışqan gəncliyə mane olan feodal-patriarxal qaydaları tənqid atəşinə tutmaq olub. Ənvər Həsənovun ifasında Şahbaz bəy obrazı mənəvi zənginliyin, kamilliyin qiymətini tamaşaçıya təlqin etməyi bacaran həyati personajdır. Aktyorun peşəkar, emosional ifa maneraları müəllif ideyalarını bizə daha da yaxınlaşdırır.

Ənvər Həsənovun aktyorluq fəaliyyətinin ilkin dövrünə nəzər salanda onun görkəmli sənətkarlarla tərəfmüqabili (İsmayıl Osmanlı, Adil İsgəndərov, Leyla Bədirbəyli, Həsən Turabov və s.) olduğunu görürük. Lakin onun aktyor oyunu böyük sənətkarların qabarıq ifalarının kölgəsinə çevrilməyib, əksinə, ekranda canlandırdığı ifa maneraları, səmimi improvizələri kadrlardakı hadisələrin reallığına, filmlərin baxımlılığına rəvac verib.

Rejissorlar Ənvər Həsənovun ampluasız aktyor olduğunu yaxşı bildikləri halda nədənsə həmişə ona müsbət cəhətlərində oxşarlığı olan qəhrəman obrazlarını həvalə edirdilər. Belə rollardan biri də “Babək” (rej. E. Quliyev) filmindəki Tərxan obrazıdır. Filmdə biz qəhrəman sərkərdə Babəkin və onun silahdaşlarının vətənpərvər mövqelərini, xalqını əsarətdən qurtarmaq uğrunda canından keçən el qəhrəmanlarının şücaətlərini görürük.

Bundan başqa, aktyor biri-birinin ardınca “Arxadan vurulan zərbə” (Oqtay), “Atları yəhərləyin” (Sirac), “Dəli Kür” (Luka), “Bəyin oğurlanması” (Arif) , “İşarəni dənizdən gözləyin” (baş nazirin yavəri) və digər filmlərdə yaddaqalan obrazlar qalereyası yaradıb.

Aktyorun yaradıcılıq kredosunu təsdiqləyən bütün rolları filmlərin aparıcı qüvvəsi kimi yaddaşlarımıza həkk olunub. Ənvər Həsənov sevərək seçdiyi 45 illik sənət yolunda yaratdığı ibrətamiz personajların xarakterləri gənclərin müsbət əxlaq normalarının formalaşmasında xüsusi rol oynayıb. Onun bu və ya digər obrazla ekranda hər görünüşü aktyorluq peşəsinin aliliyinə hörmət qazandırıb, aktyorluq sənətinin təsadüfi, səthi bir sahə olmadığına kino tamaşaçısını dəfələrlə inandırıb.

Əməkdar artist Ənvər Həsənov xoşbəxt sənətkarlardandır ki, mənim kimi yüzlərlə tamaşaçısı onu yaşına, sənət stajına və yaxud da ki, fəxri adına əsasən yox, məhz yaratdığı rollara və yaddaşlarımızda həkk olan gəncliyin sevimli simvolu olduğuna görə sevirik. Tamaşaçı sevgisi, alqışı isə sənətkar üçün əsl sənət zirvəsidir.

Şəhla Bürcəliyeva,

kinoşünas

Mədəniyyət.- 2010.- 13 avqust.- S. 11.