Məcnun Kərimovun səs xəzinəsi

«Xoşbəxtəm ki, musiqi xəzinəmizin 11 incisini qədimdən bu günümüzə gətirmişəm və ruhumuzu oxşayan səsləri hər kəs dinləmək imkanı qazanıb»

Ümid insanı gələcəyə, maraq keçmişə aparır. 43 il əvvəl sadə bir musiqiçi tarixin yaddaşında it-bata düşmüş qədim musiqi alətlərini axtarıb tapmaq qərarına gəldi. Bu maraqla uzun bir yola çıxıb əsrləri adladı, zamanın dərin qatlarına enib sonda axtardığını tapdı. Qədim zamanlardan bizə ancaq adı gəlib çatan 11 musiqi alətini bərpa edib, yenidən xalqımıza qaytardı. Odur ki, min bir çətinliklə bərpa etdiyi alətlər ilk dəfə səslənəndə, o, özünü xəzinə tapan adam kimi xoşbəxt sayır. «Kiçik maraq böyük xəzinənin üstünü açdı” - deyir.

Budəfəki qonağımız Bakı Musiqi Akademiyasının professoru, sənətşünaslıq doktoru, Qədim Musiqi Alətləri Ansamblının rəhbəri Məcnun Kərimovdur.

- Məcnun müəllim, Azərbaycan mədəniyyətində xidmətləri olan insanlardansınız. “Məcnun Kərimov kimdir” sualına özünüz necə cavab verərdiniz?

- Məcnun Kərimov sadəcə musiqiçidir. 1959-1963-cü illərdə Ü. Hacıbəyov adına Ağdam orta ixtisas musiqi məktəbində təhsil almışam. 1963-1972-ci illərdə Zəngilan rayon 7 illik Uşaq Musiqi məktəbinə rəhbərlik etmişəm. 1972-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının xalq çalğı alətləri şöbəsinin tar fakültəsini bitirmişəm. İlk müəllimlərim bəstəkar Səid Rüstəmov və Adil Gəray idi. Hər ikisi Üzeyir Hacıbəyovun tələbəsi olub. Mən də həmin məktəbin üçüncü nəslinin nümayəndəsiyəm.

Qəribə emalatxana

- Ancaq müəllimlərinizdən fərqli olaraq özünüzə fərqli yol seçdiniz...

- 1967-ci ildə ilk dəfə bu fikrə düşdüm. Düşündüm, necə olub ki, bizim zəngin musiqi irsimizdən olan musiqi alətlərimiz unudulub, müasir dövrümüzə gəlib çatmayıb? Nizaminin, Füzulinin əsərlərində qədim musiqi alətlərinin adına rast gələndə həyəcanımı, marağımı gizlədə bilmirdim. Qərara aldım ki, bu işin ardınca gedim. Əvvəlcə M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutuna üz tutdum. İki ilə yaxın bir müddətdə ərəb-fars dili mütəxəssislərinin köməyi ilə bir çox alətlərin - rud, çəng, bərbəd, rübab, qopuz, çəqanə, tambur alətlərinin tarixini araşdırdım, miniatür sənət əsərlərində o musiqi alətlərinin təsvirini tapdım. Beləliklə, bu sahəyə marağım günü-gündən artdı. Alətlərin görünüşü, səslənməsi isə məni daha da maraqlandırırdı. Bu həvəslə eskiz hazırlayıb musiqi alətləri hazırlayan bir çox sənətkarlara müraciət etdim, ancaq onlar bunun çətin iş olduğunu bildirdilər. Sonda özüm bu alətləri hazırlamaq qərarına gəldim.

Hər bir sənətin sirri, incəlikləri, hazırlanma texnologiyası var. Təbii ki, bunları bilmirdim. Ancaq məqsədimə çatmaq üçün öyrənməli, alətləri hazırlamaq üçün dəzgahlar, materiallar yığmalı idim.

O vaxtlar Bayılda birotaqlı evim vardı. Uşaqlar körpə olduqlarından bağçaya gedirdilər. Onlar bağçaya gedən kimi işə başlayırdım. Pəncərənin ağzını emalatxana eləmişdim, ağacları yonurdum, yonqarlayırdım. Əvvəlcə rud alətini hazırladım. Bu alətin yarısı dəridən, yarısı tut ağacındandır. Onu çox çətinliklə, 6-7 aya hazırladım. İlk alət hazır olub səslənəndə gördüyüm işdən o qədər zövq alıb sevindim ki, elə bildim, xəzinə tapmışam.

Doğma səslər

- Ən çox vaxt sərf etdiyiniz və çətin başa gələn alət hansı olub?

- Çəng musiqi aləti var. Nizaminin, Füzulinin çox sevdiyi musiqi aləti olub. 31 simdən ibarətdir. Miniatür əsərlərində onun şəkli var, simlər pərdənin üstündən bağlanır. Amma necə, hansı texnologiya, hansı üsulla? Üç il çalışdıqdan sonra axır ki, onu bərpa edə bildim.

- Bugünədək 11 qədim musiqi alətini bərpa edib, xalqımıza qaytarmısız. Bu alətlər musiqiçilər tərəfindən necə qarşılandı?

- Əlbəttə, qədim alətlərin səsləndirilməsi məsələləri vardı. 3 saylı Musiqi Məktəbində şöbə müdiri işləyəndə artıq 6 musiqi alətini bərpa etmişdim. Qərara gəldim ki, bu alətləri ansambl şəklində səsləndirim. Bu məqsədlə məktəbin müəllimlərindən ibarət ansambl yaratdım. Məşq edib bir neçə musiqi nömrəsi hazırladıq. Artıq işlərimizdən və əldə etdiyimiz nəticələrdən mətbuat, televiziya, radio xəbər tutmuşdu. Bir gün Dövlət Filarmoniyasına dəvət olundum. Şah İsmayıl Xətainin 500 illiyi ilə bağlı tədbir keçiriləcəkdi, bizim kollektivə o tədbirdə çıxış etməyi təklif etdilər. Çıxışımızı yüksək səviyyədə qarşıladılar.

O konsertdən sonra mənə şərait yaradıldı, emalatxana verildi, fəaliyyətimi genişləndirdim. 1991-ci ildə hörmətli Fərhad Bədəlbəyli məni Musiqi Akademiyasına dəvət etdi, məsləhət bildi ki, akademiyanın nəzdində Qədim musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsi elmi laboratoriyası açaq. Bu mənim çoxdankı arzum idi. Bununla bağlı Mədəniyyət Nazirliyinə müraciət etdim, laboratoriya açıldı və bu gün də fəaliyyət göstərir.

Qədim alətlər muzeydə yaşayır

- 90-cı illərin əvvəlində ansambl bir müddət fəaliyyətini dayandırmışdı. 1996-cı ildə Musiqi Akademiyasının tələbələrindən ibarət yeni bir heyət yığıb məşqlərə başladıq. Fərhad müəllim bizi akademik Yusif Məmmədəliyevin yubileyinə dəvət etdi. Prezident Heydər Əliyev həmin tədbirdə iştirak edirdi. Ansamblımızda musiqi alətləri kimi geyimlər də fərqli idi. Bütün bunlar cənab prezidenti çox maraqlandırmışdı. Nazir Polad Bülbüloğlu kollektivimiz barədə prezidentə məlumat verdi. Səhərisi gün prezident bizim ansamblla bağlı sərəncam imzaladı. Böyük şəxsiyyətin qayğısı ilə ansamblımız dövlət statusu aldı, Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin nəzdində fəaliyyətə başladı.

- Min bir çətinliklə bu alətləri bərpa etmisiniz. Onların yaşaması üçün daha nələr edilməlidir?

- Alətlərin bərpa edilməsində dörd mərhələ var. Birinci tədqiqat işləri, ikinci alətin hazırlanması, üçüncü səsləndirilməsi, dördüncü bu alətlərin tədrisə daxil olmasıdır. Biz bu gün varıq, sabah yoxuq, bu alətlər itib batmasın, muzey eksponatı olmasın deyə, mütləq tədrisə salınmalı, hər biri ayrılıqda tədris edilməli və gələcəkdə ansamblların, orkestrlərin tərkibinə əlavə olunmalıdır.

- Bildiyimizə görə, bu alətlər haqqında kitab da yazmısınız...

- 2002-ci ildə “Azərbaycan musiqi alətləri” kitabım üç dildə - ingilis, rus, azərbaycan dillərində nəfis şəkildə çap olunub. Bu kitabın yazılmasının da maraqlı tarixçəsi var. 1997-ci ildə Avstriyada elmi konfransda iştirak edirdim. Tokio Musiqi Kollecinin professoru olan bir xanım çəng alətinin Şərqdə yayılmasından geniş danışdı, ondan sonra mən çıxış etdim. O vaxt 9 musiqi alətini bərpa etmişdik, bu alətlər haqqında məlumat verdim, onların qədim miniatürlərdəki təsvirlərini göstərdim və bu alətlərin bərpası, səslənməsi və nəhayət, ansamblın yaradılması barədə danışdım.

Həmin xanım fasilədə mənə yaxınlaşıb dedi ki, əgər siz bunları əyani şəkildə göstərməsəydiniz, sübut etməsəydiniz, heç kəs inanmazdı ki, sizin xalqınız belə zəngin mədəniyyətə sahibdir. Bakıya gələndən bir ay sonra ondan bağlama aldım. O mənə Tokioda nəfis şəkildə çap olunmuş “Dünya xalqlarının musiqi alətlərinin atlası”nı göndərmişdi. Dünyanın bütün xalqlarının musiqi alətləri barədə məlumat vardı, amma bizim musiqi alətləri o atlasda yox idi. O yazmışdı ki, kitabın üçüncü nəşri nəzərdə tutulub, xahiş edirik, alətlər haqqında məlumatları bizə yazın, şəkillərini göndərin, üçüncü nəşrdə atlasa daxil edək. Biz həmin məlumatları hazırlayıb göndərdik. Mən onsuz da işlərimin son nəticəsi kimi kitab çap etdirmək istəyirdim, həmin hadisə bu işi sürətləndirdi.

“Repertuarımızda 40-a yaxın musiqi nömrəsi var”

- Son vaxtlar iki musiqi alətini bərpa etmisiniz. Onlar barədə bir qədər məlumat verə bilərsinizmi?

- Nusə adlı alət tam hazırdır, hələlik onun ifası, səsləndirilməsi məsələsi ilə məşğul oluruq. Bu alətin 81 simi var. Hələ XIII əsrdə Səfiəddin Urməvi nusə alətinin 108 simli növü barədə məlumat verirdi. Urməvi yazır ki, mən o dövrün insanlarının, musiqiçilərin çoxsimli musiqi alətinə olan maraqlarını nəzərə alıb 3 alətin - çəng, səntur və qanun (kanon) üstünlüyündən, gözəlliyindən istifadə edib bir alət icad elədim. O da nusədir. Nusə əylənmək, şənlənmək, ruh vermək mənasını daşıyır. Indi o aləti bərpa etmişik və çox gözəl səsi var.

Muğni adlanan ikinci alətin də yaradıcısı Səfiəddin Urməvidir. Uda bənzər bu alətin 37 simi var. Bu ilin sonunadək muğni alətinin də bərpası başa çatacaq.

- Qədim Musiqi Alətləri Dövlət Ansamblı ilə xarici ölkələrdə Azərbaycan musiqisini layiqincə təmsil edirsiniz...

- Dünyanın 20-dən artıq ölkəsində çıxış etmişik. Bir çox qədim musiqilər, xalq mahnıları, rənglər, təsniflər işləyib hazırlamışıq. Ansamblın üzvləri çox vətənpərvər, milli ruhlu, sənəti yaşatmağa çalışan insanlardı. Ansamblımızın konsertmeysteri əməkdar artist Munis Şərifov həm də qədim çəqanə alətinin mahir ifaçısıdır. Ansamblımızın solistləri əməkdar artistlər Nuriyyə Hüseynova, Teyyub Aslanov gözəl sənətkarlardır. Repertuarımızda 40-a yaxın musiqi nömrəmiz, 3 saatdan çox proqramımız var. Bizim laboratoriyanın elmi əməkdaşı Sürəyya Ağayeva həm Əbdülqədir Marağayinin, həm də orta əsrlər musiqisinin tədqiqatçısıdır. O, Türkiyədə araşdırmalar aparıb bir çox Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini əldə edib gətirib. İndi biz həmin əsərlərdən ibarət yeni proqram hazırlayırıq.

Yeri gəlmişkən onu da deyim ki, son illər nazirlik tərəfindən bizə çox böyük qayğı-diqqət var. Mən bunu xüsusi qeyd etməliyəm. Çünki sənətkarın ən böyük qazancı, ən böyük qiyməti onun sənətinə verilən qiymətdir.

- Xoşbəxtlik nisbi anlayış olsa da, həm də ömrün bəzəyidir.

- Çox xoşbəxtəm ki, kiçik bir maraq məni böyük xəzinəyə aparıb çıxardı. Musiqi xəzinəmizin 11 incisini qədimdən bu günümüzə gətirə bildim və xoşbəxtəm ki, ruhumuzu oxşayan bu səsləri hər kəs dinləmək imkanı qazandı.

Təranə Məmmədova

Mədəniyyət.- 2010.- 7 iyul.- S. 7.