Şahmarın şeirlərini oxuyanda Şuşalaşır, Ağdamlaşır könlümüz

On il öncə elə yayda dünyasını dəyişmiş Şahmar Əkbərzadə Azərbaycan milli mətbuatının inkişafında əməyi olan publisistlərdən biri idi. Ötən əsrin 70-ci illərində ədəbiyyata, mətbuata gələn Şahmar Əkbərzadə xeyli müddət «Azərbaycan gəncləri», «Kommunist» (indiki «Xalq qəzeti») qəzetlərinin redaksiyasında çalışıb. O, həm də «Mədəniyyət» qəzetinin ilk baş redaktoru olub. Azərbaycan milli mətbuatının 135 illiyinin qeyd edildiyi bir vaxtda son iş yeri «Mədəniyyət» qəzeti olan Şahmar müəllimi bu səbəbdən ehtiramla xatırlayıram. Şahmar Əkbərzadə həm də çox istedadlı şair idi. Bu məziyyət də publisistikasına bir şirinlik bəxş etmişdi.

Bu nə sirdir, - hələ də anlaya bilmirəm, Şahmar Əkbərzadənin adı çəkiləndə qüssələnən könlümüzə bir təsəlli də üz tutur. Sanki ondan yadigar qalmış misralar nikbinliyə çıraq tutan aynaya dönür. Hər kəlməsində, sözündə, misrasında vətən məhəbbətinin ülviliyi duyulur. Ürəyinin alovlarından libas geyinmiş poeziyasında külli Qarabağın özünü görürük. Sanki xiffətimizə od vurulur, dərdimiz damla-damla süzülərək eləcə külə dönür. Dünənimiz dirilir, yeddi arxa dönənimizlə üz-üzə gəlirik. Zəngəzura, Göyçəyə, Kəlbəcərə, Cəbrayıla qayıdırıq. Duyğularımız necə də ülviləşir, könlümüz bir az da Şuşalaşır, Ağdamlaşır.

Allah sənə rəhmət eləsin, Şahmar Əkbərzadə! Sənin şeirlərində perik düşmüş ruhumuz dinclik tapır. Laqeyd bir münasibətdən inciyəndə, küsəndə, haqsızlıqla üzləşəndə, qəlbimiz ehtizaza gələndə poeziyana üz tuturuq. Bütün umu-küsüləri, narazılıqları, şikayətləri misralarınla dilə gətiririk.

Utanım yerinə, ay bulud, sənin,

Allahın altında ağ eləyirsən.

Alışır ciyəri çölün, çəmənin,

Yağışı dənizə səpələyirsən.

Azərbaycan ədəbiyyatında, publisistikasında, poeziyasında öz yeri, öz sözü, fərqli yaradıcılıq üslubu olan Şahmar Əkbərzadəni qəfil itirdiyimiz gündən illər keçir. Bu itkinin ağırlığı dünənin xatirəsindən, bugünün pəjmürdəliyindən, sabahın onsuzluğundan doğan sarsıntı kimi hisslərimizi bir kədərin pəncəsinə sıxdı. Üstümüzə sanki bir əlacsızlıq ələndi. Elə bil dünən idi onun şeirlərini sevə-sevə oxuduğumuz və dinlədiyimiz günlər. Şirin Qarabağ ləhcəsilə həmkarlarına "nənə", "dədə" deyə müraciət edərdi. Sözün doğmalığı ürəyimizə bal kimi yayılardı.

Şahmarın "Mərkəzi poçtxana", "48 ölçülü qadın paltarı" kimi şeirlərinin ahəngindəki ruh hələ də qəlbimizi tərk etməyib. Yadımdadır ki, Şahmar Əkbərzadə həmin şeirləri özünəməxsus avazla, məhəbbətlə necə təsirli söyləyərdi. Yüz söz ustası, aktyor yığışsaydı, Şahmarın şeirlərini özü kimi səmimi, təbii deyə bilməzdi. O poetik əsərlərin məzmunu yadımda qalsa da, Şahmarsız keçən günlərin ağır kədəri məni başqa bir şeirinə çəkdi:

Ölüm bilmir o dünyaya köçən eşq,

Vulkan olub qaya çapır, dağ yarır.

Candan-cana, qandan-qana keçən eşq,

Kişiliyi ölməzliyə aparır.

Şahmarı yaxından tanıyanlar çox gözəl bilirlər ki, o, necə etibarlı və mehriban insan idi. Dünyanın var-dövləti, şan-şöhrəti eyninə gəlməzdi. Başdan-ayağa vətən üçün çırpınan Şahmar adlı bir eşq idi. Elə bir eşq ki, özünün təbiri ilə desək, "əcəl taxta çıxıb, kama çatsa da", yenə də Şahmara əli yetmədi. Çünki o, "Vətən torpağını geyib əyninə", əslində varlığından artıq sevdiyi torpağımıza qovuşdu. Hamımızın gedəcəyi bu yolda bizi əzən özgə dərddi. Öncə Şahmar Qarabağdan nigaran getdi, Ağdamın ağ günlərini görmədi, amma ürəyə bax ki, Şahmar nə yazıb:

Ölüm də yalandır, itki də yalan,

Dünyada müqəddəs çevrilmələr var.

Bəlkə də elə bu inama söykəndiyindən Şahmar Əkbərzadə ölümlə bağlı yazdığı şeirlərində həmişə nikbin və həyatsevər idi:

Qorxum yoxdur

Ömrün son nöqtəsindən!

Nöqtələşib torpaq içrə

İtəcəyəm.

Yer altından

Göy ot kimi baş qaldırıb

Vergül-vergül bitəcəyəm.

Torpağımızın halallığından barlanan, dağlarımızın vüqarından qürurlanan və bunları öz şeirlərinin mayasına toxum kimi səpərək göyərdən şair elə bil dünyamızdan nakam gedəcəyini bilirmiş. Ondan sonra qalanlar özünə bu həsrəti ağır dərd eləməsinlər deyə, sanki əvvəlcədən təsəlli kimi yazırdı:

Qızıl zəmilərin həzin səsini,

Şirin laylasını öpüb gedirəm.

Yerlərin, göylərin rayihəsini,

Gözümə, könlümə təpib gedirəm.

Bir ağrılı cəhət var ki, məzmunlu və bitkin poeziyası, eləcə də publisistikası ilə seçilən Şahmar Əkbərzadənin yaradıcılığı nə sağlığında, nə də ölümündən sonra ətraflı təhlil edilib. Halbuki bu şairin elə şeirləri var ki, tək bir beytinin qarşısında heyrətlənib saatlarla düşünmək olur. O bu dünyada öz ömrünü, öz qismətini yaşadı. Cəmi 59 baharın içində yazdı, yaratdı, sevdi, ucaldı, duydu, kövrəldi. Beş addımlıq ömür yolunda - həyatın bütün tufanlarında, qasırğa və keçilməzliklərində öz mərdanəliyi, kişi bütövlüyü, şair ürəyi, vətəndaş qeyrəti ilə çəkildiyi sınaqlardan qalib çıxdı. Həyatda azömürlü, uca qamətli, poeziyamızda isə azkitablı, şahmisralı oldu Şahmar! Təsadüfi deyildir ki, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə Şahmar Əkbərzadənin bir sıra şeirlərini "Poeziyamızın nailiyyəti" adlandırmışdır. Çox uzaq illərdə bizi Cənub həsrəti üzəndə Şahmar hələ gənclik illərində bu hicranı "Dağdağan" adlı bir şeirində belə ifadə edirdi:

Sərhəd kənarında cavan yaşımda,

Həsədim utanıb yerə girirdi.

İki quş dimdiyi ağac başında,

Vətəni Vətənə birləşdirirdi.

Bu, Şahmar yanğısı idi. Və bu yanğı səngimədi. Şairin bu mövzuda "Tüstümüz", "Eşmə", "Bu sənsən?", "Tikan, gəl öpüşək", "Salam de", "Dayanın", "Əlvida" və başqa şeirlərində qəlb titrədən, düşündürən poetik sualları, nidaları var. Elə bu həyəcan və üzüntülər də Şahmar ömrünü dəryaz kimi biçib-tükəndirdi. Dərd dərdi yetişdirdi, alov alova qarışdı. Namərd qonşularımızın qədim torpaqlarımızda qopardığı tufan Şahmarın həssas və zərif ürəyində çalağan kimi lövbər salaraq bütün varlığını didməyə başladı. Vətən məhəbbətindən doğan şeirləri o qədər güclü, təsirli, yaddaqalan, bir ordunu səfərbərlik edən qüdrətə malikdir ki, bir məsələyə təəccüblənməyə bilmirsən. Niyə ekranda, efirdə bu şeirlər səslənmir? Niyə bədii qiraət ustaları (bəziləri istisna olmaqla) Şahmarın şeirlərini müxtəlif görüşlərdə, tədbirlərdə söyləmirlər? Bəstəkarlar niyə zəif, məzmunsuz mətnlərə musiqi yazırlar? Halbuki Şahmarın şeirlərindəki ruh insanı həmişə ayıqlığa, sayıqlığa çağırır. Bütün varlığı ilə ana torpağına bağlı olan Şahmarın bir devizi var idi: "Sən ikihecalı bir sözsən: Və-tən, sətirdən-sətrə keçirilmisən". Araz, Təbriz nisgili ilə poeziyaya gələn, Qarabağ, Zəngəzur, Kəlbəcər, Göyçə həsrəti ilə yanıb pörşələnən Şahmar Əkbərzadə əslində vətəndə bir qərib ömrü yaşadı. Şeirləri ilə çəkdiyi dərdlərə özü ağı söylədi:

Zəngəzurda, Laçında kəndirləri kəsilən,

Xocalıda, Şuşada bağrına dağ basılan.

Mərcanlıda, Tərtərdə şaqqalanıb asılan,

Yolum, layla, a layla!

Belə dərdli günlərində ürəyindən keçirdi ki, "Segah"ı ilə qəlbimizi titrədən, bizi doğma yerlərə qanadlandıran xanəndə Arif Babayevi dinləsin. Bunun da öz mənası var idi. Arifin yanıqlı səsində, xoş avazında Şahmar Əkbərzadə həmişə Ağdamı görürdü, Şuşanı xatırlayırdı:

Oxu, yuxularım ərşə çəkilib,

Səsinə baş qoyub yuxlayım, Arif!

Uçum röyalarda Cıdır düzünə,

Əsir çiçəkləri qoxlayım, Arif!

Bir ağız "Qarabağ şikəstəsi"ni yaralı könlünə duz kimi basaraq bunu alın yazısı kimi dəyərləndirən Şahmar Əkbərzadə üzünü uca Tanrıya tutub ah çəkirdi: "Qədim Qarabağa sitəm edilir, sitəmdən milləti qoru, Allahım!"

Hərdən də tənhalaşmağı çox sevərdi Şahmar. Belə hüznlü anlarında da cismi Bakıda, bütün fikri, xəyalı doğma yurdda olardı. Ürəyini üzən suallar misra-misra gözlərindən süzülən incilərə qarışaraq ağ vərəqdə naxışlanardı:

Qarabağdan əsən yellər,

Cığırlarım yol olubmu?

Mənsiz Damcı bulağının

Göz yaşları sel olubmu?

Ahəngindən dərd süzülən bu sualların ağır cavabları isə ürəyinə köz kimi sıxılırdı. Dərdi dərdə bağlanırdı, yuxuları ərşə çəkilirdi.

Elə bu səbəbdən də çoxumuz üçün etibar və sədaqət timsalı sayılan şair qardaşımıza məhz öz ürəyi vəfasızlıq etdi. İmkan vermədi ki, evinin qapısını açıb içəri girsin. Elə astanadaca əli ürəyinin başında bir nur heykəlinə döndü. Döyünməkdən, yaşamaqdan əl çəkdi.

Təsəllimiz onadır ki, Şahmar Əkbərzadə söz adamı idi, şair idi, kamil publisist idi. Ürəyinin paytaxtı bildiyi doğmaca Çəmənliyə cismi olmasa da, ruhu yetdi. Bu torpağın, bu millətin əslində bir parçası idi Şahmar və onun şair könlündə işğal altında sızıldayan yurd yerlərimizin yarası göynəyirdi. Özü Bakıda yaşasa da, fikri-zikri dağlarda qalmışdı. Şeirlərinin çoxunda bu nisgilin həzinliyini duyuruq:

Ovut bircə hovur məni,

Əcəl yaman qovur məni.

Mən öləndə çevir məni,

Üzü dağlara-dağlara.

Çəkdiyi əzablar, vətən həsrəti Şahmarın şair ömrünü elə atəşlərə tuşladı ki, sözü yaşadı, özü kül oldu. Şahmar Əkbərzadə çox həssas şəxsiyyət idi. Təbiətindəki sadəlik onu hamıya sevdirmişdi. Bilsəydi ki, bir problemin var, uşaq kimi önə düşüb onu həll etməkdə sənə yardımçı olardı. Şəvə rəngli, gur, qıvrım saçları son illərdə ağarmışdı. Qarabağın qara günləri onu qar zirvəli dağlara döndərmişdi. Üzləşdiyi haqsızlıqlara tab gətirmək üçün bəzən şeirləri ilə özünü səbirli olmağa çağırırdı:

Körpü mənim, keçən özgə,

Bulaq mənim, içən özgə.

Əkən mənəm, biçən özgə.

Döz, bağrı daş olan könlüm!

Amma bu səbirdiləmələr də, dözümlü olmağa səsləyən çağırışlar da köməyə yetmədi. Çünki vətən dərdi Şahmarın sinəsində at kimi kişnəyirdi. Ah-vayıyla tar-kamanı bilinməyən, qarğası ilə qartalları dəyişik düşən bir zamanda ürək gərək dözmək üçün daşdan yaranaydı. Güllələnmiş abidələrin önündə keçirdiyi sarsıntılar ruhuna od salmışdı onun. İnana bilmirdi ki, heykəllər şəhid olar. Bax, bu dərdlər apardı Şahmarı. Sanki hər şeyi əvvəlcədən bilirmiş, "Anam Azərbaycana" adlı bir bəndlik şeirində görün nə yazıb:

Ölüm ayağının altında,

İtim ayağının altında.

Bir qom bənövşə olum -

Bitim ayağının altında.

Bu poetik vəsiyyət həm də Şahmar Əkbərzadə yaradıcılığının əbədiyaşarlıq tapmış himni idi.

Flora Xəlilzadə

Mədəniyyət.- 2010.- 23 iyul.- S. 13.