Azərbaycanı okeanın o tayında dünyaya təbliğ edən jurnal

Betti Bleyr: «Azerbaijan İnternational» jurnalı ilə biz insanlar üçün yeni dünya açmaq istəyirik»

ABŞ-da nəşr edilən «Azerbaijan İnternational” jurnalı ölkəmizin tarixini, mədəniyyətini, daxili və xarici siyasətdə əldə etdiyi uğurları yüksək səviyyədə təbliğ edir. Jurnalın əsası 1993-ci ildə amerikalı Betti Bleyr və həyat yoldaşı, əslən Cənubi Azərbaycandan olan Piruz Xanlu tərəfindən qoyulub. Maraqlısı da odur ki, okeanın o tayında yaşayan, Azərbaycan dilində demək olar ki, bir kəlmə danışa bilməyən Betti xanımla söhbət zamanı onun ölkəmizə, insanlarımıza olan sevgisindən təəccüblənməyə bilmirsən.

Onun «Mən bu jurnalın nəşrini sona qədər davam etdirəcəyəm» deməsi isə bir azərbaycanlı olaraq bizdə qürur hissi doğurur. Ona görə ki, dünyanın aparıcı dövləti olan Birləşmiş Ştatlarda nəşr edilən, ölkənin məşhur universitetlərinin, elmi mühitinin abunə olduğu bu jurnalda dərc olunan məqalələr ölkəmizin bütün dünyada təbliğatıdır.

Betti xanımın bu günlərdə Bakıya gəlməsinin səbəbi isə jurnalın «Əli və Nino» əsərinə həsr edilmiş növbəti sayının hazırlanması ilə əlaqədar idi. Fürsətdən istifadə edib onunla həmsöhbət olduq

- Betti xanım, necə oldu ki, belə bir jurnal nəşr etmək qərarına gəldiniz?

- Əvvəlcə onu deyim ki, bu günə qədər çoxlu ölkələrə səyahət etmişəm. Yunanıstanın paytaxtı Afinada 6 il yaşamışam. Cənubi Amerika ölkələrinə, Çində, Yaponiyada olmuşam. Bu səyahətlər hər bir insan üçün faydalıdır, onun dünyagörüşünü artırır. Fərqli vəziyyətlərlə rastlaşdıqca, həyatın əsl mahiyyətini dərk edirsən. İndi mən özümü yalnız amerikalı hesab etmirəm. Məsələn, götürək Kolumbiyada rastlaşdığım bir qoca kişinin mənə söylədiklərini. Ona deyəndə ki, mən dünyanın 25 ölkəsində olmuşam, o məndən soruşdu: «Tapdınmı axtardığını?». Bu, çox sadə, eyni zamanda, dərin məna kəsb edən sual idi.

- Doğrudanmı nə isə axtarırdınız? Ümumiyyətlə, bu səyahətlər sizə nə verdi?

- Mən heç nə axtarmırdım. Hər kəs başqa ölkələr, başqa insanlar görmək istəyir. Bütün bu səfərlər mənə kim olduğumu dərk etməyə və bir də folkloru öyrənməyə kömək etdi. Eyni zamanda səyahətlər, insanlar arasında olmaq mənim gələcək jurnalistika fəaliyyətim üçün zəmin yaratdı. Hesab edirəm ki, folkloru bilmək insanları dinləməyə kömək edir və jurnalistika üçün çox gözəl zəmindir.

- Nəhayət «Azerbaijan İnternational» jurnalını çap etmək qərarına gəldiniz.. Maraqlıdır, amerikalı qadında Azərbaycana belə böyük sevginin səbəbi nədir və necə oldu ki, jurnalist kimi fəaliyyətə məhz Azərbaycana həsr edilən jurnalla başladınız?

- Bu jurnalın meydana gəlməsi təsadüfən oldu. O zaman mən Azərbaycan haqqında az şey bilirdim. Məsələn, Amerika qəzetlərində dərc edilən məqalələrdən bilirdim ki, azərbaycanlılar müsəlman, ermənilər isə xristiandırlar. Heç kəs azərbaycanlıların nöqteyi-nəzərindən, Qarabağ müharibəsinin o biri üzü haqqında danışmırdı. Onda həyat yoldaşım, əslən Təbrizdən olan Piruz Xanlu qərara gəldi ki, jurnal nəşr etsin və məni də bu işə cəlb etdi. Biz Azərbaycan üçün nə isə etməyə ehtiyac hiss edirdik. Amma işi çətinləşdirən o idi ki, Azərbaycan haqqında yetərli informasiya tapa bilmirdik. 1993-cü ildə 16 səhifəlik ağ-qara qəzet buraxdıq. 1996-cı ildən başlayaraq artıq 100 səhifədən ibarət rəngli jurnal nəşr etdik.

Onu da qeyd edim ki, mən «soyuq müharibə» dövründə böyümüşəm. O zaman SSRİ haqqında yalnız onu bilirdik ki, bu ölkə bizim düşmənimizdir. «Azerbaijan İnternational» jurnalı Sovet İttifaqı dağılandan bir sonra meydana gəldi və biz böyük səylə beynəlxalq ictimaiyyətlə əlaqələrin əsasını qurduq. Sevindirici haldır ki, Azərbaycanda ilk gündən bizə böyük dəstək veriblər. Ən yüksək səviyyəli dövlət idarələrinə, nazirliklərə getmişəm. İnsanlar öz işlərini yarımçıq qoyub bizə kömək edir, deməli, onlar bizə inanırlar.

- «Azerbaijan İnternational»in bütün saylarında Azərbaycanın tarixi, mədəniyyəti haqqında çox maraqlı və geniş araşdırmalara yer verilir. Çox vaxt jurnalınızda yerli nəşrlərdə çap edilməyən və ya araşdırılmayan məqalələrə rast gəlmək olur. Azərbaycan dilini bilmədən bu yazıları necə ərsəyə gətirə bilirsiniz? Bu sizə çətinlik yaratmır ki?

- Əlbəttə, çətindir. Düşünürəm ki, bəzən biz çoxlu əlavə işlər görməli oluruq. Məsələn, Azərbaycan ədəbiyyatı sahəsində çoxlu tərcümələr etmişik. Əgər mən Azərbaycan dilini bilsəydim, öz işçilərimdən tərcümə etməyi xahiş etməzdim. Biz tərcüməyə çox vaxt itiririk. Amma onu da deyim ki, mən Azərbaycan dilində danışığı bir az başa düşürəm. Mənim Azərbaycanda gənc xanımlardan ibarət yaxşı işçi heyətim var və tərcümə işlərində onlara mənə kömək edirlər. «Azerbaijan İnternational»in heyətinin da öz məsuliyyəti var. Hesab edirəm ki, onlar Azərbaycanın gələcəyidir. İşçi heyətimi özümlə getdiyim hər yerə aparmağı xoslayıram, onlar insanlarla görüşür, təcrübə əldə edirlər. Apardığımız araşdırmalara gəlincə, deyə bilərəm ki, Azərbaycan tarixinin tədqiqinə müəyyən qədər töhfə veririk. Elə araşdırma məqalələr var ki, onların üzərində çox gərgin işləyirik və doğrudan da Azərbaycan tarixinin açılmamış səhifələrinin işıq üzü görməsinə çalışırıq. Mən bununla fəxr edirəm. Məsələn, ötən saylarımızın birində jurnalda Qafqaz Albaniyası haqqında maraqlı araşdırma məqalə dərc etmişdik. Doktor Zaza Aleksidze Misirdə Sinay daglarında qədim Qafqaz Albaniyasi əlyazmalarını tapıb və onları oxuyub. Məlum olub ki, bu dilin Azərbaycanda udi dili ilə əlaqəsi var. Bu, dunya əhəmiyyətli bir kəsfdir.

- Yaradıcılıq daim axtarış, təcrübə tələb edir. Maraqlıdır, siz mövzular üzərində işləyəndə dünyada və Azərbaycanda çap edilən hansı jurnalların təcrübəsindən istifadə edirsiniz?

- Mən mövzu üzərində işləyəndə əvvəlcə düşünürəm ki, 5 ildən, 10 ildən sonra bu, oxucu üçün maraqlı olacaqmı? Qarşıma mövzular və insanlar təsadüfən çıxır. Bəzən şans amili böyük rol oynayır. Mən həm də cəmiyyətin qəhrəmanları haqqında yazıram və onları axtarıb tapmağa çalışıram. Ümumiyyətlə, cəmiyyətdə yaxşı nə varsa, onu işıqlandırmağa çalışıram və düşünürəm ki, bu 10 ildən sonra da cəmiyyət üçün faydalı ola bilər. Jurnalımızın Azərbaycandan kənarda da çoxlu oxucuları var. Ona görə də onu universal etməyə çalışırıq ki, onu təkcə azərbaycanlılar deyil, bütün dünya oxucuları oxuya bilsin.

Jurnalın 4 sayını Azərbaycan ədəbiyyatına həsr etmişik. Həmin saylarda Azərbaycan ədəbiyyatından tərcümələr etməklə bu sahədə müəyyən iş görmüşük. Jurnalımızın növbəti sayında «Əli və Nino» əsəri ilə bağlı məqalələrə geniş yer verməyə hazırlaşırıq. Bu əsərin dərin mənası var. «Əli və Nino» insanları daha böyük dünyaya sahib olmaga və bu dünyanı qurmaga dəvət edir: stereotipleri olmayan və daha genis sərhədləri olan bir dünya. Bu dünyada milliyyət, din, gender, yaş fərqləri yoxdur.

Beləliklə, düşünürəm ki, sən öz maraqlandığın mövzunu yaza bilərsən. Amma fikirləşməlisən ki, bu mövzu günün tələbatına uyğundurmu. Mən televizora baxmıram, çox az hallarda internet televiziyalarını izləyirəm. Hər gün Amerikanın aparıcı qəzetlərini oxuyuram, abunə olduğum informasiya agentliklərindən mənə hər gün xəbərlər gəlir və dünyada nə baş verdiyini öyrənirəm. Azərbaycan mətbuatına gəlincə, dili bilmədiyimdən bəzən hər hansı məqaləyə rast gələndə onu tərcümə etdirirəm. Hazırda Amerikda fəaliyyət göstərən Azərbaycanın diplomatik korpusunda, Amerikanın nufuzlu universitetləri olan Harvard, Kembric, Berkeley, Stanford, Prinston və digərlərində, Amerikanın elmi mühitində abunəçilərimiz var.

- Hazırda Azərbaycan mühitində jurnal və ya qəzet çap edib bazara daxil olmaq, özünə böyük oxucu auditoriyası toplamaq o qədər də asan deyil. Amma sizin jurnalınız artıq 17 ildir ki, davamlı şəkildə çap olunur. Sizcə nəşrin özü-özünü uzun müddət ayaqda saxlaması üçün nə etmək lazımdır?

- Ümumiyyətlə, nəşr işi heç də asan deyil. Sən pul, informasiya əldə etməlisən, baş verən hadisələri daim nəzarətdə saxlamalısan. Bu çox gərgin işdir və həm də öz həyatında nələrinsə qurban verilməsidir. Məsələn, sənin tədbirlərə getməyə o qədər də vaxtın olmur. Adi bir misal çəkim, Los-Anceleslə Bakı arasında 12 saat vaxt fərqi var. Orada gecəyarısı olanda Bakıda günorta saat 12 olur. Mən Bakıdakı redaksiya heyətim ilə yazışıram, nələr baş verdiyini öyrənirəm. Gecə saat 1-2-də bəzi insanlar günü basa vurur və ya yatmağa gedir. Mən isə hələ də işləyirəm. Məsələn, mənə verilən suallara cavab yazmağı o biri günə saxlamaq əvəzinə, onları elə həmin gün cavablandırmağa çalışıram. Ümumiyyətlə, keyfiyyətli jurnal çap etmək üçün sən çox gərgin işləməlisən.

Digər tərəfdən, biz jurnalı çap etməyə başlayanda bilmirdik ki, onu 18 ilə qədər davam etdirə biləcəyik. Bildiyimiz qədər, hazırda jurnalımız Azərbaycanda ingilis dilində çap edilən yeganə nəşrdir ki, onun beynəlxalq əlaqələri və beynəlxalq yayımı var. Jurnalı oxucu auditoriyası üçün daha da maraqlı etmək üçün daim axtarışlar aparır, ən maraqlı mövzular üzərində işləyirik. Son olaraq deyim ki, «Azerbaijan İnternational» jurnalı ilə biz insanlar üçün yeni dünya açmaq istəyirik.

Mehparə Sultanova

Mədəniyyət.- 2010.- 30 iyul.- S. 9.