İnformasiya texnologiyalarının tətbiqi təhsildə ən effektiv vasitədir

Təhsil sistemində müasir informasiya kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) tətbiqi bu gün informasiya cəmiyyətinin zəruri tələblərindən, ehtiyaclarındandır. Tam əminliklə demək olar ki, bu gün qloballaşan dünyada ölkələrin rəqabət qabiliyyəti xeyli dərəcədə onlarn İKT-dən səmərəli istifadəsi ilə şərtlənir. Bu baxımdan təhsil sahəsinin informasiyalaşdırılması sürətli inkişaf dövrünü yaşayır. Müstəqil ekspertlərin rəyinə görə, Azərbaycanın təhsil sistemi bu gün informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqinin sürətinə və çoxşaxəliliyinə görə digər sahələri üstələyir. «2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı»nın tətbiqinə start verilməsindən sonra bu sahədə əldə edilən aralıq nəticələr yalnız müsbət qiymətləndirilə bilər.

İlk nəticələr və yeni dövlət proqramı

Xatırladaq ki, təhsil sahəsinin geniş şəkildə informasiyalaşdırılması prosesinə 2004-cü il avqustun 21-də Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramı (2005-2007-ci illər)» ilə başlanıb. Həmin proqram çərçivəsində ölkə məktəblərinin kompyuter avadanlıqları ilə təchizatı genişləndi. Hazırda V-XI siniflərdə hər 29 şagirdə bir kompyuter düşür ki, bu göstəricilər də dünya standartlarına çox yaxındır. Bundan əlavə, sözügedən proqram çərçivəsində müəllimlər üçün treninqlər keçirildi, kimya, fizika, biologiya və Azərbaycan tarixi fənləri üzrə elektron tədris vəsaitləri hazırlandı.

Ötən müddətdə təhsil sistemində İKT-nin tətbiqi sahəsində həyata keçirilən müxtəlif layihələr və tədbirlər təhsil ocaqlarında İKT infrastrukturunun qurulmasına nə dərəcədə şərait yaradıb?

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi təhsilin idarə olunmasının məlumat sistemi (TİMS) şöbəsinin müdiri İsmayıl Sadıqovun bildirdiyinə görə, İKT-nin tətbiqi tədris prosesini xeyli canlandırır, təhsilin və biliyin səviyyəsi artırılır, dərslər şagirdlər üçün daha maraqlı və başadüşülən edilir, təhsildə idarəetmənin effektivliyi və şəffaflığı artır, müəllim, şagird və valideyn arasında rahat ünsiyyət forması yaranır: «2004-cü ildə Azərbaycan keçmiş SSRİ məkanında məktəblərin kompyuterləşdirilməsinə görə, sonuncu yerlərdən birini tuturdu. Amma statistikaya nəzər yetirsək, son bir neçə ildə şagirdlər arasında kompyuterdən istifadə problemi, demək olar ki yoxdur. Hətta ən zəif oxuyan şagird də kompyuterdən sərbəst formada istifadə edir».

Dövlət Proqramı çərçivəsində 2008-2009-cu illərdə Məlumat və Resurs Mərkəzi yaradılıb, 20 məktəbin iştirakı ilə «Elektron Məktəb» pilot layihəsinə başlanılıb, 500 təhsil müəssisəsi Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinə qoşulub, Milli Təhsil Portalı (www.edu.az) hazırlanıb və s. Bundan əlavə, proqram çərçivəsində 5800 nəfər inzibati-idarəetmə, 25180 nəfər pedaqoji təlimlərə, 800 nəfər isə heyət təlimlərinə cəlb olunub. Təhsil naziri Misir Mərdanovun bildirdiyinə görə, Dövlət Proqramı çərçivəsində 2010-cu ildə Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinə əlavə 400 təhsil müəssisəsinin qoşulması, onların yüksək sürətli internetlə təmin edilməsi, 2000 nəfər inzibati-idarəetmə, 2000 nəfər «Elektron Məktəb» və 23000 nəfər pedaqoqun təlimlərə cəlb olunması planlaşdırılıb.

Təhsil Nazirliyi yanında Təhsil Sisteminin İnformasiyalaşdırılması İdarəsinin rəisi Samir Məmmədov Azərbaycanın təhsil sektorunda informasiyalaşdırmanın sistemli olaraq həyata keçirilməsini ən mühüm nailiyyət hesab edir. Dövlət Proqramı çərçivəsində təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, elektron təhsil texnologiyalarının tətbiqinin genişləndirilməsi, təhsil sistemində idarəetmənin informasiyalaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi və bu fəaliyyətləri həyata keçirmək üçün zəruri normativ hüquqi bazanın yaradılması nəzərdə tutulub. S.Məmmədov qeyd edir ki, Dövlət Proqramının icrasından keçən müddətdə bir sıra vacib nəticələr əldə edilib: «İnformasiya texnologiyaları hər bir uşağın maraqlandığı sahədir. Bizim məqsədimiz bu marağı stimullaşdırmaq və şagirdləri informasiya texnologiyalarından tədrisdə istifadəsi üçün şərait yaratmaqdır. Bu məqsədə çatmaq üçün Təhsil Nazirliyi «İntel» korporasiyası ilə birlikdə «1 şagird-1 kompyuter» layihəsi həyata keçirir. Layihənin məqsədi şagirdə həm məktəbdə, həm də evdə daimi olaraq informasiya texnologiyalarına çıxışı təmin etməkdir».

Qeyd edək ki, layihə çərçivəsində 2010-cu ilin sonunadək «İntel» Azərbaycan məktəblilərinə 1000 noutbuk, Təhsil Nazirliyi İsə dövlət proqramı çərçivəsində 3000 noutbuk təqdim edəcək.

Dövlət Proqramı çərçivəsində «Elektron məktəb» layihəsi də həyata keçirilir. Bu layihədə iştirak edən məktəblərdə İP-telefoniya, videobağlantı üçün texniki şərait yaradılıb və bu xidmətlərdən praktiki istifadə edilməkdədir. İlin sonunadək layihədə iştirak edən məktəblərin sayının 50-yə çatacağı bildirilir. Həmin məktəblər Milli Təhsil Portalının servis və xidmətlərindən istifadə edir.

Beləliklə, məktəblərdə demək olar ki, şagird təbəqəsi arasında kompyuter savadlılığı aradan qalxıb. Lakin İKT-nin təhsildə tətbiqində ortaya çıxan problem kadr məsələsidir.

Kadrların hazırlanması prosesi davam edir

Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri İ.Sadıqov məktəblərdə avadanlıqlar, elektron dərsliklərin olmasına baxmayaraq, bəzən kadr çatışmazlığına görə, onlardan istifadə olunmadığını deyir: «İstər Bakıda, istərsə də rayonlarda elə məktəblər var ki, verilən kompyuteri 1-2 il saxlayıb, istifadə etməyib. Təhsilin informasiyalaşdırılmasında ən vacib məsələlərdən biri müəllimlərin İKT üzrə tətbiqi biliklərinin artırılmasıdır. Lakin müəllimlərin informasiya texnologiyaları üzrə savadlılığının artırılması istiqamətində problemlər mövcuddur».

Bəs bu problemlər aradan necə qaldırılır? Ümumiyyətlə, dünya təcrübəsində müəllimlər mütəmadi olaraq treninqlərdən keçir. Çünki informasiya texnologiyaları elə bir sahədir ki, biliklər daim yenilənməli və müəllimlər davamlı olaraq yeni praktiki biliklər almalıdırlar. Bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, Dövlət Proqramı çərçivəsində ilk dəfə olaraq müəllimlərin motivasiyası kimi əhəmiyyətli bir məsələyə xüsusi diqqət yetirilib. Təhsil Nazirliyi yanında Təhsil Sisteminin İnformasiyalaşdırılması İdarəsinin rəisi S.Məmmədov bildirir ki, proqram çərçivəsində İKT üzrə kadrların hazırlanması prosesi davam edir ki, buraya müəllimlərlə yanaşı, laborantlar da daxildir: «Bu gün məktəblərdə kompyuter sinif otaqlarında çalışan laborantların bilik problemi var. Laborantların əksəriyyəti tələblərə cavab vermir. Bu isə məktəblərdə İKT-nin müvəfəqiyyətli tətbiqi üçün müəyyən problemlər yaradır».

Araşdırmalar göstərir ki, əsasən yaşlı nəslin nümayəndələri yeni texnologiyaları qavramaqda çətinlik çəkirlər və yaxud treninqlərdə iştirakla bağlı biganəlik göstərirlər. Lakin müəllimlər treninqlərdən keçəndən sonra öz fənləri üzrə elektron tədris materialları hazırlaya bilirlər. Beləliklə, bütün bunlara baxmayaraq, informasiya texnologiyalarının Azərbaycanın təhsil sistemində tətbiqi prosesi qaçılmazdır.

Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin İnformasiya cəmiyyətinin inkişafı şöbəsinin rəhbəri Rüfət Gülməmmədov da bu qənaətdədir ki, İKT-nin təhsildə tətbiqi çoxlu yeniliklər meydana gətirir: «Müasir İnformasiya texnologiyalarının tətbiqi təhsilin məzmun və fəaliyyətini də dəyişir ki, bu da öz növbəsində pedaqoji fəaliyyətin forma və üsullarına birbaşa təsir edir. Müəllimlərin yaradıcılıq qabiliyyəti inkişaf edir».

Bildiyimiz kimi, təhsilin informasiyalaşdırılmasında müəllim və şagird əsas yer tutur. Təhsil naziri də bildirib ki, müəllimin marağı olmadan təhsildə İKT-nin tətbiqi haqqında danışmaq çətindir: «Ən yaxşı informasiya sistemi yaratmaq olar, lakin əgər müəllim həmin sistemi tədris prosesi çərçivəsində istifadə etmirsə, o zaman hər şeyin mənası itir». Təcrübə göstərir ki, treninqlərdən keçmiş müəllimlər tədrisi daha effektiv qurur.

2008-2009-cu tədris ilində Azərbaycanda keçirilmiş «Ən yaxşı müəllim» müsabiqəsinin qalibi, Bakı şəhərinin Xətai rayonundakı Ələkbər Əliyev adına 204 saylı orta məktəbin biologiya müəllimi Almaz Həsrət informasiya texnologiyalarını tədrisə tətbiq etməklə bir çox yeniliklərə yiyələnib: «Biz uzun illər tədris prosesində biliyin hazır verilməsinə üstünlük vermişik. Lakin indi müəllim bələdçi rolundadır. Müəllim şagirdin mövzu ətrafında tədqiqat işi aparmasına, kəşflər edərək təlimə marağının artmasına, müstəqil bilik qazanmasına təkan verməlidir. Eyni zamanda, müəllim şagirdin düşünmə fəaliyyətinin artırılmasına, bilik mübadiləsinə, maarifləndirilməsinə, İKT bacarıqlarına yiyələnməsinə, tədqiqatların geniş ictimai kütləyə çatdırılmasına kömək etməlidir. Bunun üçün isə müəllim daim öz üzərində işləməli, dərslərinin tədrisində böyük dönüş yaratmalı, dünya standartlarına cavab verə biləcək yeni pedaqoji yanaşmalar, yeni metodiki düşüncə tərzinə yiyələnməlidir. Bu işdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının rolu xüsusən vacibdir».

Müşahidələr göstərir ki, İKT-nin tətbiqindən sonra uşaqların dərsi qavrama qabiliyyətlərində, tədrisə münasibətlərində müsbət dəyişikliklər baş verir. Əvvəllər ənənəvi dərslərə üstünlük verdiyini deyən Almaz müəllimə nəticədə vəziyyətin dəyişmədiyini, olduğu kimi qaldığını bildirir: «Durğunluq idi, inkişaf yox idi. Sinifdə əksər uşaqların, xüsusən də arxa partada əyləşənlərin diqqəti dərsdən yayınırdı. İnteraktiv təlim üsullarından istifadə etməklə şagirdlər, eləcə də müəllimlərdə dərsə dönüş yaranır».

Lakin müəllimə bu qənaətdədir ki, ilk növbədə müəllim özündə dönüş yaratmalıdır: «Müəllim yeni metodiki tövsiyələr əldə etsə, yeni tədris üsullarına əl atsa, interaktiv təlim üsullarından, İKT-nin tətbiqindən istifadə etsə, o çox şeyə nail ola bilər». Getdikcə daha çox müəllimin tədrisdə İKT-ni tətbiq etdiyini deyən həmsöhbətim yeri gəldikdə onlara yardım etdiyini də bildirdi.

Qeyd edək ki, ölkənin təhsil sistemi üçün yaradılan Milli Təhsil Portalı da İKT-nin uğurlarındandır. Portalın əsas funksiyası Azərbaycanın təhsil sisteminin yardımçı aləti kimi fəaliyyət göstərməkdir. Portal faktiki olaraq indiyədək orta təhsildə sənədləşməni elektron formata keçirir, müəllim-şagird-valideyn münasibətlərini yeni model əsasında qurur və informasiya texnologiyaları vasitəsilə tədrisin effektliliyini təmin etmək üçün proqram təminatı və elektron tədris resurslarının tətbiqi üçün geniş imkanlar yaradır.

Beləliklə, proses göstərir ki, Dövlət Proqramının başa çatacağı 2012-ci ildə Azərbaycan təhsil sistemi tamamilə informasiyalaşacaq və bu sahədə aparıcı ölkələrdən geri qalmayacaq.

Mehparə Sultanova

Yazı Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun və Azərbaycan Mətbuat Şurasının birgə keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir.

Mədəniyyət.- 2010.- 25 iyun.- S. 15.