Xəzər sahilindən
Kürmük çayınadək səyahət
II
Respublika Kukla Teatrları Həftəsinin təəssüratları
Hələ
Bakıdayıq
Qax rayonunda təşkil olunan II Respublika Kukla Teatrları Həftəsində iştirak etmək təklifini həvəslə qarşıladım. Sevindim ki, həm Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrından başqa, haqqında demək olar ki məlumatım olmadığı digər kukla teatrları ilə tanış olmaq imkanı yaranacaq, həm də füsunkar təbiəti haqqında çox eşitdiyim Qaxı gəzib-görməyə zamanım olacaq.
İyunun 16-da, Azadlıq meydanında bizi Qaxa aparacaq avtobusların yanında çox sevdiyim xanımları - professor Məryəm Əlizadə ilə Teatr Xadimləri İttifaqının məsul katibi Kəmalə Cəfərzadəni, yaradıcılığına hörmət bəslədiym görkəmli yazıçı-dramaturq Əli Əmirli ilə tanınmış tənqidçi-teatrşünas Aydın Talıbzadəni görəndə isə lap şadlandım (dostum, Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Bəhram Osmanov isə Gəncə Dövlət Kukla Teatrı ilə Qaxa gələcəkdi). Deməli, festival günlərimiz həqiqətən maraqlı keçəcəkdi. Teatra qəlbən bağlı olan və onu bilən yaradıcı insanların yanında darıxmaqmı olar?!
Yaşıl
yamaclı dağlar bizə qucaq açdı...
Hələ azından 410 kilometr yolumuz var. Rahat,
kondisionerli avtobusun sərnişinləri maraqlı, söhbətcil...
Adını çəkdiyim tanınmış
şəxslərlə birlikdə Dövlət Kukla
Teatrının kollektivi də bizimlədir. Yolboyu teatr-sənət söhbətləri bir-birini əvəz
edirdi.
Qax rayonuna yaxınlaşdıqca avtobusun pəncərələrindən
görünən yaşıllıqlar sıxlaşır,
Böyük Qafqazın çılpaq ətəkləri,
bom-boş yamacları göz oxşayan yaşıllıqlarla əvəz
olunurdu. Şəkidən burulub Qax şəhərinə
aparan yolboyu təmizlik, abadlıq göz oxşayırdı.
Nəhayət, festival
iştirakçıları üçün
ayrılmış məkana yetişdik. İlk
gözümüzə dəyən bir tərəfi dik dağ
yamacına dirənən «Yaşıl park»dan ətrafa
açılan mənzərə oldu. Çoxumuz
belə yamyaşıl yamac, zirvəsi qarlı dağ,
başı buludlardan uca yüksəklik görməyə
alışmamışdıq deyə, heyran-heyran ətrafa
boylanırdıq. Qulağımızı
oxşayan Kürmük çayının
şırıltısı (dörd gündən sonra əmin
olacaqdıq ki, Kürmük hərdən «nərildəyir» də)
ilə gördüyümüz mənzərə yol
yorğunluğumuzu unutdurdu.
Çantalarımızı otaqlara qoyub əynimizi
dəyişdik və tələsik qaldığımız
istirahət mərkəzinin ətrafını gəzməyə
çıxdıq. Belə bir tədbiri vətənimizin
bu cür dilbər guşəsində təşkil etdiyi
üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin
ünvanına alqış söyləyə-söyləyə
gördüyümüz mənzərələrdən zövq
aldıq. Çoxumuz yalnız sabah,
Qax Dövlət Kukla Teatrının ilk tamaşasına baxanda
biləcəkdik ki, bu rayonun nəinki ölkə miqyaslı, hətta
beynəlxalq səviyyəli kukla teatrları festivalına ev
sahiblik etməyə mənəvi haqqı çatır. Hələliksə
yaşıllıqlar diyarı Qaxın gözəlliyinə
heyran kəsilmişdik, ciyərdolusu təmiz hava
alırdıq..
Bayram belə
başlayır...
İyunun 17-də festival
iştirakçıları əvvəlcə ulu öndər
Heydər Əliyevin Qax şəhərində
ucaldılmış abidəsinin önünə tər
çiçəklər düzdülər, Azərbaycanın
müstəqilliyinin memarının xatirəsinə
ehtiramlarını bildirdilər. Mərasimdən
sonra rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Musa
Şəkiliyev festival iştirakçıları ilə birgə
Qax Dövlət Kukla Teatrına gəldi və burada təntənəli
açılış mərasimində iştirak etdi. Bu barədə qəzetimiz xəbər vermişdi
deyə, təkrara yol vermək istəmirəm.
Açılış mərasimindən sonra hamılıqla ev sahiblərinin - Qax teatrının ifasında
«Turp» rus xalq nağılı əsasında
hazırlanmış sözsüz nağıl-tamaşaya
baxdıq.
Qızıldan törəyən
«Turp», onun içindən çıxan «Dünya»
Yəqin ki, bu nağıl Azərbaycanda
rus dili yayılan zamanlardan məşhurlaşıb. Qayəsi «güc birlikdədir» və «ümumi
işin xətrinə xırda düşmənçiliyi unutmaq»
olan bu nağılın yazı variantı cəmi iki
abzasdır. Amma Qax teatrının baş rejissoru Yusif
Abdurahmanov və quruluşçu rəssam Mayis Abdullayev
pantomim və İndoneziya kölgə teatrı elementlərindən
məharətlə istifadə edərək aktyorları bir kəlmə
danışdırmadan, çox az ifadə
vasitələri ilə mənalı tamaşa
hazırlamağa müvəffəq olmuşdular.
Əkilən qızıldan turp əvəzinə göyərən
Yer kürəsi soyuq silahdan da, atom bombasından da
hürküb ağ göyərçinin
dimdiyində fəzaya qalxır. İnsanların bəd əməllərindən
cəzanə gələn dünyamızın indiki halına
tam uyğun bir sonluq!
Beş teatr, on tamaşa
və... qütbləşən təəssürat
Əslində hər hansı teatr
tamaşası barədə təhlil xarakterli fikri
teatrşünaslar, yəni yaradıcılıq xüsusiyyətlərinə
görə teatra mədəniyyətdən yazan jurnalistdən
bir köynək yaxın olan kəslər bildirməlidir.
Mən isə cəsarət edib, fikirlərimin kimin
üçünsə maraqlı olduğunu düşünərək,
beş teatrın on tamaşasına baxandan
sonra ümumiləşdirdiyim təəssüratı oxucularla
bölüşürəm.
Azərbaycandakı bütün kukla teatrlarının
yaradıcı potensialı var. Aktyorların əksəriyyətinin
gənc olması, digər kollektivlərin
tamaşalarını maraqla seyr etməsi, fikir yürütməsi
belə düşünməyə əsas verir. Üstəlik
istər Naxçıvan, istər Gəncə, istərsə
də Salyan teatrlarında çalışan bu gənclərin
çox uzağa getmədən Bakıda və Qaxda təcrübə
keçmək, ustad dərsləri almaq imkanı var. Bizim kukla
teatrlarımıza mütləq dünya kukla teatrlarında
istifadə edilən yeni texnologiya, müasir avadanlıq gətirilməlidir
ki, öz yaradıcılıq potensialımızı daha parlaq
göstərə bilək.
Ən başlıcası, məxsusi kukla
teatrları üçün dram əsərləri
yazılmalı, nəsr əsərləri və şifahi xalq
ədəbiyyatı nümunələri bu janrın tələbləri
nəzərə alınaraq səhnələşdirilməlidir.
Təbii ki, həmin əsərlərin estetik tərbiyəvi
istiqaməti pyesin mənəvi-əxlaqi təsirindən az əhəmiyyətli deyil. Çünki
kukla teatrı bir növ təhsilin təməlinin qoyulduğu
ibtidai məktəb kimidir. İlk müəllim
nə qədər savadlı pedaqoq və mənəvi-psixoloji
cəhətdən bitkin şəxsiyyət olarsa, ondan ilk dərs
alanlar da bir o qədər yüksək mədəni
zövqlü və savadlanmağa daha meyilli olarlar. Amma bizdə hərdən tərsinə olur. Dramaturq Əli Əmirlinin sözləri ilə desək,
digər teatr janrlarında uğur qazanmayan müəlliflər
öz adlarını heç olmasa, Kukla Teatrının
afişasında görmək istəyirlər. Paytaxt teatrlarında bu istəyi yeridə bilməyəndəsə
üz tuturlar əyalət teatrlarına. Sonra
da təəccüblənirik ki, niyə
teatrlarımızın tamaşa salonlarında boş yerlərin
sayı artır, yüngül şou həvəskarları isə
ildən-ilə çoxalır.
Gəzdiklərim,
gördüklərim...
Böyük bir heyətlə yola
çıxmaq, onların maraqlarını bir istiqamətə
yönəltmək çətindir. Üstəlik
tamaşalarını oynamış aktyorlar bu səfalı
yerdə dincəlməyə, hələ
çıxışı gözlənilən kollektivlər
isə məşq etməyə, daha çox
üstünlük verdiklərindən Qaxda ürəyim istəyən
qədər gəziş-dolaşa bilmədim. Amma rayon
İH başçısının təhsil, səhiyyə və
mədəniyyət məsələləri üzrə
müavini Ziyafət Xasıyeva ilə Qax Dövlət Kukla
Teatrının direktoru Nazim Mahmudovun tərtib etdiyi proqram
tamaşalardan sonra Qaxda bir qədər gəzməyə imkan verdi.
Məlumat üçün deyək ki, Qax
rayonunun ərazisində iki dünya əhəmiyyətli, 18
ölkə və 48 yerli əhəmiyyətli abidə qeydə
alınıb. Onlardan 48-i memarlıq, 18-i
arxeoloji, 2-si monumental-xatirə abidəsidir.
Sultanlar yurdu - uca İlisu
Qax rayonuna gələsən, amma məşhur
İlisu kəndinə baş çəkməyəsən?
Bu ona bənzəyir ki, Parisə səfər
edirsən və Eyfel qülləsini görmədən geri
dörünsən. Odur ki, elə
festivalın ilk günü axşamüstü
yığışıb İlisuya qalxdıq. Kənddəki qədim evlər, memarlıq abidələri,
üzü yoxuşa dirənən ensiz kənd yolu şəhərdə
böyümüş festival iştirakçıları
üçün daha maraqlı idi. XVII əsrə aid Ulu
məscid, Sumuq qala, Ulu körpü İlisu kəndinin
şanlı tarixindən xəbər verir. Bu kəndi
etnoqrafik qoruq kimi qorumaq, milli-yerli memarlıq üslubuna xələl
gətirən binaların tikilməsinə qadağa
qoymağın vaxtı çatıb.
Əslində İlisu kəndinin
özü təbiət qoruğunun içindədir.
Böyük Qafqazın cənub yamacında yerləşən,
sahəsi 9,26 min hektara çatan İlisu təbiət
qoruğu 1987-ci ildə təşkil edilib. Dik və
sıldırımlı yamacların təxminən 90 faizi
sıx meşəlik, qalanı isə çəmənlikdir.
Qırxa qədər ağac və kol
növünün bitdiyi qoruqda yaşayan heyvanlardan qonur
ayı, vaşaq, qartal, Qafqaz tetrası Qırmızı kitaba
düşüb.
Uzun, incə bir yoldayam...
Bütün türk soylarının sevib
xatirəsini əziz tutduğu Yunis Əmrənin bu
misrasını ədəbi irsə bələd olmayanlar da
bilir. Amma çoxları bilmir ki, onun məzarı
Qax rayonunun Oncallı kəndinin ərazisindədir. Nə
qədər mübahisəli, şübhəli görünsə
də, Yunis Əmrənin də Molla Nəsrəddin, Cəlaləddin
Rumi kimi bir neçə rəmzi qəbrinin olması
ehtimalı var. Hər halda Nazim müəllimin bələdçiliyi
ilə bu qədim məzarı ziyarət etdik, onun ruhuna salavat
çevirdik. Nazim müəllimin dediyinə
görə, illərdir ki bura ziyarətgahdır, həftənin
birinci və dördüncü günü insanlar buraya gəlir,
ziyarət edir, qurban kəsirlər. Nəzir
qutusu isə ildə bir dəfə açılır,
içindən çıxan vəsait ziyarətgahın
abadlaşdırılmasına sərf edilir.
Biz isə Oncallı meşəsindən
çıxıb daha yaxın dövrün böyük qəhrəmanı
-Şeyx Şamilin naibi Hacı Muradın məzarını
ziyarətə yollanırıq. Məzar
Tanqıt kəndinin yaxınlığında, fındıq
bağları arasından keçən dar
cığırın sonunda yerləşir. Deyilənə görə, Hacı Muradın məzarını
ziyarət edərkən əlini məzarın sinədaşına
qoyub ürəyindən keçəni Allahdan diləsən,
aldadılaraq xəyanətə tuş gəlmiş bu saf qəlbli
bəndənin ruhu eşqinə niyyətin hasil olar.
Növbə ilə «ya Allah» deyib sağ əlimizi sinədaşının
üstünə qoyub bir anlığa susuruq. Ulu yaradan cəmi
saf niyyətləri çin eləsin!
Yenidən şəhərə
qayıdırıq. Qaxda görəcəyimiz
hələ çoxdur.
(ardı
var)
Gülcahan Mirməmməd
Bakı-Qax-Bakı
Mədəniyyət.- 2010.- 30 iyun.-
S. 12.