Laçınlar oylağı
qədim yurdumuz...
Mayın 18-də Laçın rayonunun Ermənistan silahlı qüvvələri
tərəfindən işğalının
18 ili tamam oldu
Ölkəmizin cənub-qərbində, dağlıq ərazidə
(işğalçı Ermənistanla
sərhəddə) yerləşən
Laçın rayonu səfalı təbiəti,
zəngin tarixi-mədəni
abidələri ilə
məşhur idi. Dünyada nadir ağac sayılan qırmızı dəmirağac
meşələri bu rayonun ərazisində yerləşir. Laçın
mineral suları, kobalt, uran, civə,
qızıl, dəmir,
müxtəlif rəngli
mərmər yataqları,
dərman bitkiləri ilə zəngin bölgədir. 1992-ci ilin mayında Laçını
işğal edən erməni silahlı qüvvələri bölgənin
təbii ehtiyatlarını,
maddi-mədəni sərvətlərini
də talan ediblər.
İşğaldan əvvəl Laçın rayonunda
217 mədəniyyət müəssisəsi, 142 səhiyyə obyekti,
133 idarə
və
müəssisə, 100 ümumtəhsil məktəbi, 5 məktəbəqədər müəssisə, 5 musiqi məktəbi, 1 internat məktəbi, 1 texniki-peşə
məktəbi vardı.
Rayonun ərazisi
vaxtilə (XVIII əsr)
Qarabağ xanlığının
tərkibində, XIX əsrdə
Şimali Azərbaycanın
çar Rusiyasına birləşdirilməsindən sonra
isə Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının
tərkibində olub. 1918-1920-ci
illərdə rayon Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətnin Qarabağ
general-qubernatorluğunun tərkbinə,
sovetləşmədən sonra
isə Şuşa qəzasının tərkibinə
verilib. 1923-cü ildə
Respublika Mərkəzi
İcraiyyə Komitəsinin
qərarı ilə Qubadlı, Kəlbəcər
və Laçın torpaqları ərazi-inzibati
vahid olaraq Kürdüstan qəzasında
birləşdirilib. Qəzanın
inzibati mərkəzi əvvəlcə Pircahan, sonra Minkənd, daha sonra isə
Laçın olub. Laçın şəhəri
(kəndi) əvvəllər
Abdallar adlanıb. Laçın adı bölgəyə əslən
bu torpaqdan olan yazıçı Tağı Şahbazi Simurğun təşəbbüsü
ilə 1923-cü ildə
verilib.
Laçın rayonu ayrıca ərazi-inzibati vahid olaraq 1930-cu ildə yaradılıb. Rayonun ərazisi 1883 kv km-dir. Heydər
Əliyevin sovet Azərbaycanına rəhbərlik
etdiyi dövrdə respublikamızın bütün
bölgələri kimi,
Laçın rayonunun
da sosial-iqtisadi, mədəni həyatının
inkişafı ilə
bağlı mühüm
qərarlar qəbul edilib.
Azərbaycan KP MK-nın
və Nazirlər Sovetinin "Laçın
rayonu zəhmətkeşlərinə
mədəni-məişət xidmətlərini daha da yaxşılaşdırmaq
tədbirləri haqqında"
16 noyabr 1971-ci il və Azərbaycan KP MK-nın bürosunun "Laçın şəhərinin
50 illiyi barədə"
6 avqust 1974-cü il tarixlərdə qəbul olunmuş qərarlar rayonun sosial-iqtisadi və mədəni həyatının, əhalinin
maddi rifah halının yaxşılaşdırılmasına
güclü təkan vermişdi. Sonrakı illərdə rayonun yaşayış məntəqələri
abadlaşdırılmış, televiziya ötürücüsü
stansiyaları qurulmuş,
bütün kəndlər
başdan-başa elektrikləşdirilmiş,
telefon, radio, o cümlədən,
Laçın şəhərinə
və rayonun 53 kəndinə təbii qaz çəkilmişdi.
Laçın rayonu
120 kənddən, 1 şəhərdən
və 1 qəsəbədən
ibarət idi. Hazırda respublikamızın
müxtəlif bölgələrində
məskunlaşmış Laçın
əhalisinin sayı
(2008-ci il) 66 min nəfərdir.
Laçının işğal altında
qalan tarixi-mədəni
abidələri
1992-ci ilin
18 may işğalından öncə
Laçın rayonunun
ərazisində 200-ə yaxın
tarixi, mədəniyyət
və memarlıq abidələri, onlarla kurqan, qala tipli
arxeologiya baxımından
faydalı olan abidələr, çoxlu sayda qəbirüstü abidələr, stellalar, at,
qoç fiqurları, süjetli daşlar qeydə alınmışdı.
Ərazidə olan abidələrin əksəriyyəti
Qafqaz Albaniyası dövrünün yadigarlarıdır.
Mütəxəssislərin tədqiqatlarına görə,
həmin abidələrinin
çoxu eramızdan əvvələ aiddir.
Bu yerlərin
mürəkkəb relyefi,
sərt iqlimi olduğundan tarixən bir çox çay keçidlərində,
yolların keçilməz
hissələrində körpülər
inşa edilib. Onlar əsasən birtağlı və yaxud ikitağlı körpülərdir.
Aşağıda adları
çəkilən abidələr
rayon ərazisində olan
abidələrin təxminən
üçdə ikisini
təşkil edir.
1. Abdallar
(Bəylik) kəndi ərazisində Həkəri
çayı üzərində
körpü (XVIII əsr),
daş qutu-dəmir dövrü, qəbiristanlıq.
2. Zabux kəndi ərazisində Sümüklü qəbiristanlığı,
XVI əsrə aid Xallanlı
qəbiristanlığı.
3. Malıbəy
kəndi ərazisində
qədim qəbiristanlıq.
4. Kosalar
kəndi ərazisində
IX əsrə aid Ağoğlan
qəsri, qədim qəbiristanlıq.
5. Soltanlar
(Hüsülü) kəndi
ərazisində 1761-ci ilə
aid Soltan Əhməd sarayı, XIV əsrə
aid qədim qəbiristanlıq.
6. Zeyvə
kəndi ərazisində
Soltanbaba türbəsi,
Şeyx Əhməd türbəsi, Türbə,
qədim qəbiristanlıq.
7. Qaraqışlaq
kəndi ərazisində
XI əsrə aid məscid,
Dəmirovlu Pir-Məbəd.
8. Sadınlar
kəndinin mərkəzində
XVII əsrə aid məbəd.
9. Hacılar
kəndi ərazisində
qədim qəbiristanlıq,
bulaq (abidə).
10. Vağazin
kəndi ərazisində
məbəd.
11. Quşçu
kəndi ərazisində
XV əsrə aid Uşaq
qalası, böyük
Bulaq, Korca bulaq, Sadınlar qalacığı.
12. Mirik kəndi ərazisində
XV əsrə aid qala,
məbəd.
13. Bozlu kəndi ərazisində qəbiristanlıq, Xaçın
yalı ərazisində
XV əsrə aid Xaçın
daşı.
14. Əhmədli
kəndi ərazisində
XVII əsrə aid məbəd,
"Vəng" qəbiristanlığı.
15. Minkənd
kəndi ərazisində
XV əsrə aid Minkənd
çayı üzərində
ikitağlı, Abaxeyir
ərazisində birtağlı
körpü, məbəd.
16. Şeytanlı
kəndi ərazisində
birtağlı körpü.
17. Qaragöl ərazisində
məscid, qəbiristanlıq.
18. Hoçaz
kəndi ərazisində
mağara, məbəd.
19. Soyuqbulaq
kəndi ərazisində
bulaq (abidə), məbəd.
20. Zabux kəndi ərazisində körpü (1988-ci ildə
dağıdılıb).
21. Güləbird
kəndi ərazisində
XV əsrə aid Qız
qəbri abidəsi, dəmir dövrünə
aid Kurqan, orta əsrə aid qədim qəbiristanlıq, bayatı
ustadı Sarı Aşığın qəbri.
22. Cicimli
kəndi ərazisində
XVI əsrə aid Məlik
Əjdər türbəsi,
XVII-XVIII əsrlərə aid türbə, orta əsrlərə aid Çoban
daşı və qədim qəbiristanlıq.
23. Malxələf
kəndi ərazisində
XVII əsrə aid Xəlifə
türbəsi, qədim
qəbiristanlıq. Sınıq
körpü.
24. Aşağı
Fərəcan kəndi
ərazisində X əsrə
aid məbəd, Fərəcan-Güləbird
yolunda körpü, qədim qəbiristanlıq.
25. Sus kəndi ərazisində
XVII əsrə aid bulaq.
26. Seyidlər
kəndi ərazisində
XVII əsrə aid bulaq,
qədim qəbiristanlıq,
Pircançay üzərində
qədim körpü.
27. Pircahan
kəndi ərazisində
XVII əsrə aid bulaq,
XI əsrə aid Gavur
qalası.
Mədəniyyət.-
2010.- 19 may.- S. 14.