Şadlinskilər
Bu nəsil Azərbaycana
qəhrəman oğullar,
tanınmış ziyalılar
verib
Azərbaycanın tarixində dəyərli
izlər qoymuş, mədəni-maarif, təhsil
sahəsində böyük
xidmətlər göstərmiş
əsilzadə nəsillərdən
biri də Şadlinskilərdir. Mükəmməl
bir şəcərəsi
olan bu nəsil
Azərbaycana görkəmli
ziyalılar, qəhrəmanlar
verib. Onlardan Aslan Sultan Şadlinski,
Nəsrulla bəy Şadlinski, Abasqulu bəy Şadlinski, Bilas Şadlinski, Vaqif Şadlinski və digərlərinin fəaliyyəti gələcək
nəsillərə örnək
ola biləcək səhifələrlə zəngindir.
Bu səhifələri bir daha vərəqləmək, Şadlinskilərlə bağlı
xatirələri qələmə almaqda Dövlət Tibb Universitetinin Anatomiya kafedrasının müdiri, professor Vaqif Şadlinski bizə
yardımçı oldu.
İrəvan xanlığının nüfuz sahibləri
Şadlinskilər sülaləsi
XVII əsrdə yaşayan
Binnətalı Sultan adlı
bir şəxslə başlayıb və indiki Şadlinskilər onun 4 oğlunun - Aslan Sultan, Kəlbalı
Sultan, Niftalı Sultan, Bala
Sultan Şadlinskinin nəslindəndirlər.
Yaşadıqları İrəvan
quberniyasının Vedibasar
mahalında Şadlinskilər
həmişə tərəqqipərvər
və mütərəqqi
fikirləri ilə fərqlənib, xalqımızın
haqq mübarizəsində
ön sıralarda olublar. Bu nəslin
kökü orta əsrlər Azərbaycan dövləti olan Şəddadilər dövlətinin
qurucularından biri - şadlılar tayfası ilə bağlıdır.
Gəncədə yaşayan
şadlılar XIV əsrin
axırlarında İrəvana
köçüblər.
Şadlıların adı
İrəvanla bağlı
mühüm tarixi hadisələrdə çəkilir.
Məsələn, bu qədim tayfanın ağsaqqallarından olan Aslan Sultan Şadlinski
1806-cı ildə Vedibasarın
rəisi olub. Rusiya-İran müharibəsinin
getdiyi bir vaxtda Paskeviç Aslan Sultanla görüşür. Rusiyanın
Qafqaz qoşunlarının
komandanı general İvan Paskeviçin çar I Nikolaya göndərdiyi məktubda
da onun adı
çəkilir. Bu fakt həmin dövrdə Aslan Sultan Şadlinskinin bölgədə böyük
nüfuz sahibi olmasını təsdiqləyir.
Aslan Sultanın oğlu Hüseyn xan Şadlinski sonralar Rusiya ordusunda qulluq edib, rus-yapon
müharibəsində Port-Arturun
müdafiəsində iştirak
edərək Müqəddəs
Georgi ordeninə layiq görülüb.
Abasqulu bəy Şadlinski
Aslan Sultanın bir neçə övladı
olub. Vedibasar elinin böyük
oğlu, xalq qəhrəmanı, ermənilərə
qarşı mübarizədə
ad çıxarmış Abasqulu
bəy Şadlinski də onun nəvəsidir.
Bildiyimiz
kimi, Azərbaycan Rusiya tərəfindən işğal olunduqdan sonra İrəvan xanlığı da daxil olmaqla digər
xanlıqlar ləğv
edildi. 1886-cı ildə Vedibasarda ilk rus-müsəlman (türk)
məktəbi açılır
və Abasqulu bəy ilk təhsilini həmin məktəbdə
alır.
Vaqif müəllim
deyir: «Abasqulu atamın əmisidir. Ermənilər Qərbi Azərbaycanda
yaşayan soydaşlarımıza
qarşı qırğınlara
başlayanda Abasqulu bəyin başçılığı
ilə Vedibasarda böyük silahlı dəstə yaradıldı.
O, camaatı başına
yığıb ermənilərə
qarşı mübarizəyə
başladı. Abasqulunun ətrafında,
atam Bilas Şadlinski, Nəsrulla bəy Şadlinski, Xəlil bəy, Mehdi bəy, Mirzə Təhmasib var idi. Onlar ilyarım ərzində torpaqlarımızı ermənilərdən
qoruyublar».
Həmin dövrdə
baş vermiş hadisələr Vaqif müəllimin atası Bilas Şadlinskinin xatirələrində geniş
yer alır:
«1918-1920-ci illər Vedi
rayonunda vəziyyət
ağırlaşdı. Hər həftə
Vediyə daşnakların
silahlı basqını
olurdu. Abasqulu bəy Şadlinskinin
silahlı mübarizə
dəstəsinin müşayiəti
altında minlərlə
azərbaycanlı ailəsi
daşnakların qırğınlarından
xilas olub, İrana mühacirət etmişdi. Bizim ailəmiz də
İranın Ərəblər
və Çaypara mahallarında bir müddət qaldıqdan sonra Xoy şəhərinə
gedib çıxdı.
Az sonra atam vəfat
etdi».
Dözülməz günlər yaşayan ailənin oğlu Bilas 15-16 yaşlarında Abasqulu bəy Şadlinskinin silahlı dəstəsinə qoşularaq
daşnaklara qarşı
döyüşlərdə iştirak edir.
Qapı-qapı düşüb azərbaycanlı
uşaqlarını təhsilə,
məktəbə cəlb
edirdi
Şadlinskilər ölkəmizdə maarifləndirmə
işinin aparılmasında
da mühüm xidmətlər göstəriblər. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1922-ci ildə Böyük Vediyə qayıdan Bilas Şadlinski İnqilab Komitəsinin nəzdində yaranan Lenin qiraətxanasının müdiri
kimi azərbaycanlıların
savadlanmasında, cəmiyyətin
inkişafında səmərəli
fəaliyyət göstərib.
Elə həmin il komsomol
təşkilatına daxil
olan B.Şadlinski doğma kəndində gənclərin mənəvi
və siyasi inkişafı sahəsində,
azərbaycanlı gənclərin
mübariz ruhda tərbiyə alması istiqamətində ermənilərdən
geri qalmamaq üçün xeyli iş görüb.
Sonra B.Şadlinski
ali təhsil
almaq arzusu ilə Ali Müəllimlər
İnstitutuna daxil olub, dil-ədəbiyyat fakültəsini əla qiymətlərlə bitirib.
O, savadsızlığın ləğvi, məktəbyaşlı
uşaqların təhsilə
cəlb edilməsi, xüsusən qızların
icbari təhsilə cəlb edilməsi sahəsində fəallıq
göstərməklə, Vedi
mahalında aparıcı
ziyalı kimi böyük işlər görüb.
Eyni zamanda, Bilas müəllim ermənilərin xislətinə
yaxşı bələd
olan bir vətəndaş kimi azərbaycanlıların ermənilərdən
geri qalmaması üçün gənclər
arasında ardıcıl,
məqsədyönlü iş
aparırdı. Onun nəsli,
kökü, dəyanəti
ermənilərin ayrı-seçkilik
siyasətinə qarşı
mübarizə aparmağa
imkan yaradırdı.
Sovet rejimində ermənilərin gizli və açıq şəkildə azərbaycanlılara
qarşı yeritdikləri
bədxah siyasətə
qarşı mübarizəni
B.Şadlinski daha da qüvvətləndirmək
məqsədilə 1932-ci ildə
Sov.İKP üzvlüyünə
namizəd olmaq istəyir, lakin ermənilərin müqavimətinə
görə yalnız
1938-ci ildə partiya sıralarına daxil ola bilir.
1941-45-ci il müharibəsi başlayanda Bilas müəllim Böyük
Vedi rayonunun mərkəzində yerləşən
məktəbdə direktor
işləyirdi. Həmin illər
Bilas müəllim duyğusal nəvazişi,
qayğısı ilə
bəlkə də çoxlarının uşaq
yaddaşında silinməz
izlər qoyub. Ona görə ki, o, qələm, dəftər
almağa imkanı olmayan uşaqlara dərs ləvazimatları,
daha ağır vəziyyətdə olanlara
pal-paltar alırdı.
Yorulmadan
qapı-qapı düşüb
azərbaycanlı uşaqlarını
təhsilə, məktəbə
cəlb edirdi.
Beləliklə, Bilas müəllimin sayəsində böyük
bir ziyalı nəsli yetişdi. Həm də
o, bu nəsli Ermənistanda, yerli şovinistlərin təzyiqləri
altında yetişdirirdi.
Gələcək nəslə dilimizi,
dinimizi, tariximizi mənimsətdi, onları
erməni fitnəsinə
uymağa qoymadı.
Bütün bunları isə
həyatı bahasına
edirdi.
B.Şadlinski və onun kimi
digər Vedibasar ziyalıları və ağsaqqallarının mübarizəsi
nəticəsində azərbaycanlıların
getdikcə mənəvi
və maddi cəhətdən inkişafı
ermənilərin heç
də ürəyincə
deyildi. Onlar yeri gəldikcə
həmin adamlara qarşı repressiya siyasətini davam etdirirdilər. 1948-ci ildə
ermənilər növbəti
dəfə azərbaycanlıların
kütləvi deportasiyasına
nail oldular...
Taleyində yurduna, xalqına, soykökünə köçkünlük
yazılan B.Şadliniski
Qərbi Azərbaycandakı
dədə-baba yurdundan
respublikamıza - Şəmkir
rayonunun Çinarlı
(keçmiş Leninkənd)
qəsəbəsinə köçdü. 1948-ci ildən burada pedaqoji fəaliyyətini davam etdirən Bilas müəllim qəsəbə orta məktəbində müəllim,
direktor müavini, Aşağı Seyfəli
kənd orta məktəbində direktor
vəzifələrində çalışdı.
B.Şadlinski ömrü boyu
erməni millətçilərinə
qarşı mübarizə
aparırdı. Bu məqsədlə o, yaşadığı
evdə kitabxana təşkil etmiş, burada erməni şovinistlərinin riyakar
və hiyləgər əməllərini, azərbaycanlılara
qarşı cinayətkar
məqsədlərini açıqlayan
tarixi sənədlərdən,
fotolardan, kitab, qəzet və jurnal materiallarından ibarət muzey-sərgi düzəltmişdi.
Şadlinskilərin digər nümayəndələri
- Yunis və Bilman Şadlinskilər də pedaqoji sahədə fəaliyyət
göstərərək uzun
illər maarifləndirmə
işi ilə məşğul olublar. Bu gün isə həmin yolu davam etdirən nəslin davamçısı
tibb elmləri doktoru, professor Vaqif Şadlinskinin adı ölkəmizin elm və təhsil işçilərinə,
səhiyyə sahəsində
çalışanların böyük əksəriyyətinə
yaxşı tanışdır.
Onun adı ölkənin tanınmış ziyalıları
sırasında çəkilir.
Azərbaycan tarixinə dəyərli övladlar bəxş etmiş qədim Oğuz yurdu Vedibasarda xeyirxahlığı,
halallığı, hünərvərliyi
ilə məşhur olan Şadlinskilər nəslinin davamçısı
Vaqif müəllim həm də gözəl ailə başçısıdır. Böyütdüyü
4 övladının hər
biri ali
tibb təhsili alıb. Onların hərtərəfli biliyə, geniş dünyagörüşünə malik mütəxəssislər
kimi Vətənə,
xalqa bağlı bir ziyalı kimi yetişmələrində
ata-babalarının, valideynlərinin
keçdiyi həyat yolunun böyük təsiri olub.
Mehparə Sultanova
Mədəniyyət.- 2010.- 28 may.- S. 9.