Firəngiz Əlizadənin sənət
dünyasına səyahət
O xalq xoşbəxtdir ki, onu dünyada tanıdan
övladları var. Azərbaycan xalqı da dünya mədəniyyəti
tarixində iz qoyan böyük dahilər, şəxsiyyətlər
yetirib. Görkəmli bəstəkar Firəngiz Əlizadə
dünya miqyasında tanınan və ölkəmizi dünyada
tanıdan sənətkarlardandır. Təkcə bunu demək
kifayətdir ki, hörmətli bəstəkarımız
UNESCO-nun “Sülh artisti” fəxri adına layiq
görülmüş yeganə azərbaycanlıdır. Firəngiz
xanımın yaradıcılığında uğurlar
çoxdur. Bu, yalnız onun deyil, Azərbaycanın mədəniyyət
tarixinin səhifələrinə yazılan uğurlardır.
Firəngiz xanım bu uğurlara böyük istedadı və
zəhməti sayəsində nail olub. Bəstəkarın həyat
və yaradıcılığına nəzər salaq.
Firəngiz Əliağa
qızı Əlizadə 1947-ci il mayın
28-də Bakıda anadan olub. Erkən yaşlarında
musiqiyə olan böyük sevgisi onu ömürlük bu sənətə
bağlayıb. Fortepiano üzrə ilk musiqi təhsilini
aldıqdan sonra kiçik əsərlər yazmağa
başlayır. Get-gedə püxtələşən gənc
musiqiçi artıq mükəmməl sənət aləminə
qədəm qoyur. 1965-ci ildə Ü.Hacıbəyli adına
Dövlət Konservatoriyasında (indiki Bakı Musiqi
Akademiyası) fortepiano fakültəsinə daxil olur. Lakin bəstəkarlığa
da böyük həvəs göstərir. Cövdət
Hacıyevin, daha sonra Qara Qarayevin bəstəkarlıq sinfində
təhsilini davam etdirir. Firəngiz xanım uzun illər
konservatoriyada Qara müəllimin rəhbərliyi altında
assistent kimi də çalışıb. Sonralar öz
yaradıcılığında bu böyük bəstəkarın
ənənələrini davam etdirib.
Firəngiz Əlizadənin
yaradıcılığı geniş və çoxşaxəlidir.
Pianoçu, bəstəkar, pedaqoq, musiqi təbliğatçısı,
ictimai xadim kimi müstəsna xidmətlərə malikdir. Firəngiz
xanım pianoçu kimi hələ gənc yaşlarından
öz ifa texnikası, peşəkarlığı ilə
seçilib. Bir çox bəstəkarların əsərlərinin
ilk ifaçısı məhz Firəngiz xanım olub. Xarici
ölkələrdə keçirilən bir çox
festivallarda da məhz mahir pianoçu kimi iştirak edib.
Firəngiz
xanım ilk əsərlərini məhz fortepiano
üçün yazıb. Ümumiyyətlə isə bəstəkar
musiqinin müxtəlif janrlarında dəyərli əsərlər
yaradıb. “Boş beşik” baleti, “Ağ
atlı haqqında əfsanə” operası, N.Hikmətin
sözlərinə yazılmış
“Ölümsüzlüyə səyahət” oratoriyası, zərb
alətləri və kamera orkestri üçün “Silk Road”
(«İpək Yolu») konserti, müxtəlif heyətlər
üçün “Miraj”, “Oazis”, “Abşeron”,
“Muğamsayağı” violonçel və fortepiano
üçün “Habilsayağı” və s. əsərlərin
adını çəkə bilərik. Bu yerdə onu da qeyd
edək ki, Firəngiz Əlizadənin əsərləri
dünyanın bir çox məşhur musiqiçilərinin
- Yo-Yo-Ma Manigetti, Kronus Quartet və başqaları ifa ediblər.
Bəstəkarın əsərləri daim dünya
musiqiçilərinin repertuarına daxil edilir. Onun klassik zəmində
və müasir üslubda yazdığı əsərləri
dünya musiqiçiləri yaxşı mənimsəyir. Bu cəhət
Firəngiz xanımı bir musiqi təbliğatçısı
kimi də xarakterizə edir. O, Azərbaycanla müxtəlif
ölkələr arasında musiqi körpüsü yarada
bilib. Bu işdə Firəngiz xanımın uzun illər xarici
ölkələrdə yaşayıb işləməsi də
mühüm rol oynayır. Bəstəkar 1993-1998-ci illərdə
Türkiyədə, 1999-2006-cı illərdə isə
Almaniyanın İncəsənət Akademiyasının dəvəti
ilə Berlində yaradıcılıq ezamiyyətində olub.
Bu illər ərzində Firəngiz Əlizadə həm bəstəkar
pianoçu, həm də lektor kimi fəaliyyət göstərərək
Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin gözəl incilərini
təbliğ edib. Hazırda Firəngiz xanım işlərinin
çox olmasına baxmayaraq bu yöndə öz fəaliyyətini
davam etdirir. Xalqını, vətənini sevən
bəstəkar onun mədəniyyətini təbliğ etməklə
bərabər yaşayan tarixi şəraiti də öz əsərlərində
əks etdirməyə çalışır. İlk dəfə
2007-cu ildə səhnəyə qoyulan “İntizar” operası da
məhz bu qəbildəndir.
Filologiya elmləri doktoru,
professor Nərgiz Paşayevanın librettosu əsasında
yazılan bu əsərdə Xeyir və Şər arasında
daimi mübarizə, bunun nəticəsi olaraq günahsız
insanların ölüm, yaxın qonşuların xəyanəti,
Azərbaycan təbiətinin gözəlliyi kimi fəlsəfi
duyğular öz əksini tapır. Bu
mövzular musiqi dili ilə vəhdət təşkil edir.
Hər bir əsərin
yaradıcısı ilk növbədə layiqli vətəndaş
olmalıdır ki, o, öz xalqının
yaşantılarını sənətin dili ilə ifadə edə
bilsin. Çünki sənət əsəri tarixin
yaddaşına yazılır. Odur ki, burada tarixi
dönüşlər də öz əksini tapmalıdır. Bu mənada Firəngiz Əlizadənin Nərgiz
xanımla birgə yazdıqları “İntizar” operası
yüksək bədii təfəkkürün məhsuludur. Əsərin
məzmununa keçməzdən öncə Firəngiz
xanımla olan söhbətimdən bəzi məqamları diqqətinizə
çatdırmaq istəyirəm. Firəngiz xanım Azərbaycan
operasının dünəni və bu gününü belə
xarakterizə edir: “Avropa musiqisinin ən mürəkkəb və
möhtəşəm janrı operadır. Azərbaycan
professional musiqisinin, yəni bəstəkar
yaradıcılığının məhz operadan
başlanması da bizim üçün çox yüksək
əhəmiyyət kəsb edir. Yaxşı
xatırlayıram, 1979-cu ildə Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqının 5-ci qurultayında ulu öndər Heydər
Əliyev böyük bir məruzə ilə
çıxış edərək musiqinin müxtəlif
janrlarından ayrı-ayrılıqda geniş söhbət
açdı. O, dəfələrlə vurğuladı ki, irihəcmli
janrları, xüsusən də operanı inkişaf etdirmək
lazımdır. Bu dahi şəxsiyyətin musiqi sənətimiz
üçün gərəkli olan tövsiyələri sayəsində
professional musiqimiz daha da inkişaf etdi. Amma, təəssüf
ki, opera janrı, bir qədər geridə qaldı. O vaxtdan
indiyə qədər çox az opera yazılıb. Bunlardan
M.Quliyevin “Aldanmış ulduzlar”, S.Ələsgərovun
“Solğun çiçəklər”, V.Adıgözəlovun
“Natəvan” operasının adını çəkə bilərəm.
Mən bəstəkarlarımızı yaxşı başa
düşürəm. Opera mürəkkəb və
böyük zəhmət, axtarışlar tələb edən
bir janr olduğundan ona müraciət etmək nə qədər
çətin olsa da çalışmaq lazımdır ki, bu
janr inkişaf etsin”.
Bu sözlərə
qüvvət olaraq biz də bəstəkarlarımıza opera
janrına müraciət edərək dolğun əsərlər
yaratmağı arzulayırıq. Firəngiz xanımın
özünə gəlincə, onun “İntizar” operası
müasir tələblərə cavab verən milli və Qərb
musiqisinin sintezindən yaranan bir əsərdir. Bədii məzmun
tam mənada bugünümüzlə səsləşir. Əsərdə
Azərbaycan tarixinin yaxın keçmişində baş
vermiş faciəli hadisələrdən bəhs olunur. Müqəddəs
torpaqlarımıza xəyanət və hiylə ilə ayaq
basan bədxah qonşular səfalı bir diyarı viran qoyaraq,
orada yaşayan dinc sakinləri amansızlıqla qətlə
yetirib, onların arzu və istəklərini məhv etdilər.
Bu dəhşətli hadisə bir ailənin faciəli
yaşantıları ilə təqdim olunur.
Firəngiz
xanım operada zəngin musiqi dilindən istifadə edib. Operada bədii
məzmun və musiqi dili bir-biri ilə vəhdət təşkil
edir. Hələ ilk tamaşadan sənətsevərlər
bu operaya böyük qiymət verərək onu dünya musiqi
xəzinəsinin incisi adlandırdılar. Bu
yüksək rəyi operaya tamaşa edən xarici qonaqlar
söyləmişdi.
Bu yaxınlarda
Heydər Əliyev Fondu tərəfindən beynəlxalq musiqi
layihəsi çərçivəsində “İntizar”
operasının yeni quruluşda premyerası oldu. Firəngiz xanımla bu yeni
quruluş barədə söhbət edəndə o, əsərinə
sanki yeni prizmadan yanaşaraq bəzi etiraflar etdi:
“Düzdür,
operanın ilk tamaşası çox uğurlu olmuşdu. Burada rejissor Cənnət
Səlimova, dirijor, Xalq artisti Cavanşir Cəfərov və
digər yaradıcı heyət ciddi çalışaraq əsərin
dolğun təqdim olunmasını təmin etdilər.
Amma birinci tamaşa öz həyəcanı ilə mükəmməl
ola bilməz. Odur ki, ilk
tamaşadan sonra mən yenə də öz
axtarışlarımı davam etdirdim. Bu
yeni quruluşda, zənnimcə, tam mənada əsərdə
görmək istədiklərimə nail oldum. Beynəlxalq bədii heyət tərəfindən
hazırlanmış yeni quruluş müasir Avropa teatr prinsiplərinə
əsaslanır. Tamaşanın tərtibatında
ən müasir bədii-texnoloji vasitələr, yeni hərəkətli
səhnə, videoinstallasiya, mürəkkəb işıq
partiturası tətbiq olunur. Bu da
yaradıcı heyətlə birgə
razılaşmalarımıza əsaslanır ki, həm mən,
həm də Nərgiz xanım bu quruluşdan çox məmnun
qaldıq. Odur ki, tamaşanın quruluşçu
rejissoru Rusiyanın Xalq artisti, professor Dmitri Bertmana, dirijor
Vladimir Ponkinə, xoreoqraf Edvald Smirnova və əsərin digər
yaradıcı heyətinə öz dərin təşəkkürümü
bildirirəm. Ümumiyyətlə xormeystr, Xalq
artisti Gülbacı İmanovanın və operada bütün
partiyaları ifa edən musiqiçilərin
hamısının zəhmətini çox yüksək qiymətləndirirəm".
Xalq artisti,
“Şöhrət” ordenli, professor Firəngiz Əlizadənin fəaliyyəti
yalnız bəstəkarlıqla məhdudlaşmır. Firəngiz
xanımın bir ictimai xadim kimi də mədəniyyət
tariximizdə layiqli yeri var. Firəngiz xanım 1974-cü ildən
SSRİ və Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqının üzvü olub. 1979-cu
ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə
Heyətinin katibi, 2007-ci ildə isə bu təşkilatın
sədri seçilib. Son vaxtlar Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqının xətti ilə
keçirilən tədbirlər, milli musiqimizin
inkişafına xidmət edən layihələr məhz Firəngiz
xanımın ideyalarına əsaslanır.
O, bir neçə sənədli
filmin ssenari müəllifidir. Rejissor Cahangir
Zeynalovun çəkdiyi “Hüdudsuz muğam aləmi” sənədli
filmi buna ən gözəl nümunədir. Filmdə 2009-cu ildə Heydər Əliyev Fondunun dəstəyilə
keçirilən Beynəlxalq Muğam Festivalı bütün
təfərrüatı ilə öz əksini tapıb.
Yalnız
böyük arzularla yaşayan insan xarüqələr yarada
bilər. Bu da Vətən sevgisi, xalq məhəbbətindən
irəli gəlir. Hörmətli sənətkarımız
Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığı bu
amillərdə ehtiva olunur. Bu yazıda Firəngiz
Əlizadənin sənət dünyasına səyahət edərək
onun yaradıcılığının bəzi məziyyətlərindən
söhbət açdıq. Əminəm
ki, bu zəngin yaradıcılığa yeni-yeni səhifələr
əlavə olunacaq.
Firəngiz
xanımı doğum günü münasibətilə ürəkdən
təbrik edir, ona həyat və yaradıcılıq
yollarında uğurlar arzulayırıq.
Səadət Təhmirazqızı,
Musiqişünas
Mədəniyyət.- 2010.- 28 may.- S. 6.