Tablolarda yaşayan
ömürlər
Məlumdur
ki, incəsənət əsərləri profilindən
asılı olmayaraq bütün muzeylərdə mövcuddur. Ədəbi-xatirə
muzeylərində də bu qəbildən olan dəyərli
nümunələr var. Buraya rəsm və heykəltəraşlıq
əsərləri, xalq-tətbiqi sənəti nümunələri
və xalçalar, o cümlədən portretlər,
yazıçının əsərlərinə çəkilmiş
illüstrasiyalar, geyim eskizləri və s. daxildir. Bu əsərləri
bir neçə qrupa bölmək olar. Elə əsərlər
var ki, onlar yazıçının sağlığında ərsəyə
gəlib. Bunlar xatirə əşyası olduğu
üçün xüsusi muzey əhəmiyyəti kəsb
edir.
Muzeyin ekspozisiyası qurularkən
mövcud mövzu-ekspozisiya planına uyğun olaraq yeni incəsənət
əsərləri sifariş edilir və bədii tərtibat
işində onlardan istifadə olunur. Bir sıra əsərlər
isə sonradan yaradılır və muzeyə təqdim edilir.
Ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən hədiyyə
olunmuş nümunələr də var.
Bütün bunlar sənətkar
ömrünün aynasıdır. Sənətkarın
ömür yolu, yaşamış olduğu anlar,
yaratdığı obrazlar fırçanın dili ilə
muzeyin ziyarətçilərinə çatdırılır.
Səməd Vurğunun ev-muzeyinin
yerləşdiyi binanın birinci mərtəbəsinin
bayır divarında şairin büstü qoyulub. Binanın
giriş qapısına daxil olub üçüncü mərtəbəyə
qalxırıq. Burada divar boyu şairin ayaqüstü portreti
mozaik pannoda canlandırılıb. Muzeyə giriş
qapısının önündə isə
tamaşaçı onun büstü ilə
qarşılaşır.
Muzeyə daxil oluruq. Səməd
Vurğunun dünyaya gəldiyi Yuxarı Salahlı kəndinin
görünüşünü əks etdirən tablonu və
kənddəki evlərinin maketini görürük. Xalq rəssamı
Mikayıl Abdullayevin çəkdiyi tablo «Şairin gəncliyi»
adlanır. Burada təsvir olunan kənd uşağının
- Səmədin nikbin nəzərləri gələcəyə
dikilib. Rəssamın yağlı boya ilə işlənilmiş
başqa bir əsəri - «Səməd Vurğunun portreti» qonaq
otağında nümayiş etdirilir. Mikayıl Abdullayev bu
tablonu şairin sağlığında - 1944-cü ildə
naturadan çəkib. Şair Şüvəlandakı
bağında, tut ağacının altında
yaradıcılıq prosesində təsvir edilib. Rəssamın
böyük ustalıqla yaratdığı tablonun
qarşısında öz dostlarını bağına dəvət
edən şairin bu misralarını xatırlayırsan:
Gəlin dostlar!
Mənim könlüm dönməmiş
sizdən,
Bağımdakı tut ağacı
bir alaçıqdır.
Məhəbbətlə
tutacağam əllərinizdən,
Qəlbim kimi üzünüzə
qapım açıqdır.
Muzeydə Səməd Vurğunun
naturadan çəkilmiş daha iki portreti - qrafika işi də
var. Bunlardan biri 1950-ci ildə Bakıda rəssam Yar
Kravçenko tərəfindın, digəri isə 1954-cü
ildə Moskvada, şair Pavel Antokolskinin evində rəssam Bunin
tərəfindən çəkilib. Nisbətən kiçik
ölçülü bu rəsm əsərləri şairin
iş otağında nümayiş etdirilir.
Muzeydə maraq doğuran kiçik ölçülü başqa bir rəsm əsəri də var. Bu rəsm əsərini şairin böyük oğlu Yusif (Xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlu) çəkib. Yusifin on altı yaşında olarkən çəkdiyi rəsm Qazax Müəllimlər Seminariyasının tələbəsi olan Səməd Vurğunun fotoşəklinin surətidir.
Muzeydə nümayiş etdirilən başqa bir boyakarlıq əsəri «Şair, nə tez qocaldın sən» adlanır. Rəssam Nəcəfqulu İsmayılov öz tablosuna Səməd Vurğunun eyni adlı şeirinin adını verib. Bu tabloda bütün həyatı boyu mənsub olduğu xalqın təəssübünü çəkən, sözün həqiqi mənasında alovlu bir vətənpərvər olan, xalq tərəfindən sevilən, bununla birlikdə 1937-1938-ci illərdə, habelə 1950-ci illərin əvvəllərində haqsız hücumlara məruz qalan və nəticədə «tez qocalan şairin» obrazı yaradılıb. Lakin bu «qocalıq» şərtidir. Tablo qarşısında elə böyük şairin öz misraları yada düşür:
Saç ağardı, ancaq ürək
Alovludur əvvəlki tək.
Saç ağardı, ancaq nə qəm!
Əlimdədir hələ qələm.…
Bilirəm ki, deməyəcək
Bir sevgilim,
bir də Vətən:
Şair, nə tez qocaldın sən?!
Muzeydə şairin 50 illik
yubileyində ona bağışlanmış incəsənət
əsərləri də
nümayiş etdirilir.
Üzərində Səməd
Vurğunun portreti olan xalça Elmlər Akademiyasının,
böyük Azərbaycan
rəssamı Səttar
Bəhlulzadənin fırçasından
çıxmış «Qudyalçayın
sahilində» boyakarlıq
əsəri Rəssamlar
İttifaqının hədiyyəsidir.
Şairin dostlarından
Pavel Antokolskinin bağışladığı kiçik heykəl, Maksim Rılskinin hədiyyəsi - bəzək
qutusu, Qafur Qulamın hədiyyəsi
- milli özbək xalatı, Georgi Leonidzenin Gürcüstandan
gətirdiyi şərab
dəsti də burada nümayiş etdirilir. 1976-cı ildə şairin 70 illik yubileyi münasibətilə üzərində
onun portreti olan yeni bir
xalça da toxunub və muzeyə təqdim edilib.
Cəfər Cabbarlının ev-muzeyinin ekspozisiyasında
da incəsənət
əsərlərindən geniş
istifadə edilib.
Məlumdur ki, Cabbarlı
ən böyük fikirlərini pyeslərində
ifadə edib. Elə bir zəngin obrazlar qalereyası yaradıb ki, burada istənilən tipə rast gələrsən. Muzeyin həyətində
rəssam Mirzəağa
Qafarovun «Cabbarlı dünyası» adlı mozaik pannosunda bu obrazların bir neçəsi ilə görüşürük.
Pannonun mərkəzində ədibin
portreti, onun ətrafında isə obrazları öz əksini tapıb.
Cəfər Cabbarlının qəhrəmanları Aydın
və Oqtay sadə insanların yaxın dostu, silahdaşıdır. Aydın
özü də belə deyir: «Həyata yanaşınca içindəki təzadları,
birinin varlı, birinin yoxsul, kiminin hakim, kiminin məhkum olduğunu görüncə, bu arzu dəyişib bir fikrə çevrildi: bütün yaşayışda bir inqilab yaratmaq...»
«Səfillər
padşahı» Oqtay Eloğlunun etiraz səsi çox güclüdür: «Mən
dünyada ədalət
divanı adlı bir şey tanımıram.
Hamısı yalandır!.. Mən yenə ancaq
bu zavallı xalqı tanıyıram, ona müraciət edirəm. Son söz onundur.»
«Od gəlini» pyesində xalqın içərisindən
çıxan və xalqın səadəti uğrunda mübarizə aparan Elxanı da burada görürük:
«Azad, məsud bir dünya - budur mənim yolum, budur mənim qanunum. Azad sevgilər,
qorxusuz, pak və azad vicdanlar
- budur mənim Allahım. Azad istəklər,
azad diləklər, azad hərəkətlər
- budur mənim qanunum!»
Girəcəkdə sənətkarın heykəli qoyulub. Heykəlin fonunda uşaqlıq və gənclik illəri ilə bağlı materiallar nümayiş etdirilir.
Xalq rəssamı M.Abdullayevin çəkdiyi
portret bizi ədibin anası Şahbikə xanımla tanış edir. Başqa bir rəsm əsərində balaca Cəfər bibisi Zərnişanın nağıllarına
qulaq asır. Yəqin ki, Cəfərin bir sənətkar kimi yetişməsində bu söhbətlərin, nağıl və rəvayətlərin böyük
rolu olub.
Ayrı-ayrı boyakarlıq əsərləri
Cəfər Cabbarlını
müxtəlif yaş
dövrlərində əks
etdirir. Təbii ki, cəmi 35 il ömür
sürmüş Cəfər
həmişə cavandır.
Elə burada Cəfərlə birlikdə başqa bir qələm sahibi ilə rastlaşırıq. Rəssam
Hacıağa Nəzərov,
dramaturqu nakam şairimiz Mikayıl Müşfiqilə bir yerdə Xızı dağları fonunda təsvir edib. Üzərində Cəfər Cabbarlının
portreti olan xalça da ekspozisiyanı xeyli zənginləşdirir.
Məmməd Səid Ordubadinin
xatirə muzeyində də tamaşaçılar
ilk əvvəl yazıçının
büstü ilə qarşılaşırlar. Mərmər
büstün müəllifi
heykəltəraş, Xalq
rəssamı Xanlar Əhmədovdur. Xalq rəssamı
Arif Hüseynovun yağlı boya ilə işlədiyi tablo Azərbaycanın qədim və gözəl guşələrindən
birini - Məmməd Səidin dünyaya gəldiyi Ordubad şəhərini əks etdirir. Arif Hüseynov Ordubadi
yaradıcılığına da müraciət edib. Yazıçının «Döyüşən şəhər» romanına
çəkilmiş qrafik
illüstrasiyalar diqqəti
cəlb edir. Muzeydə M.S.Ordubadinin libretto müəllifi
olduğu Ə.Bədəlbəylinin
«Nizami» operasına və F.Əmirovun «Ürək çalanlar» operettasına aid sənət
əsərləri də
nümayiş etdirilir.
Abdulla Şaiqin mənzil-muzeyində
olan incəsənət
əsərləri də
ekspozisiyanı xeyli baxarlı edir, yazıçının həyatı
və fəaliyyəti,
qələm dostları,
yaxınları barədə
məlumatı genişləndirir.
Burada onun büstü, habelə müxtəlif yaş dövrlərinə
aid portretləri, əsərlərinə
çəkilmiş illüstrasiyalar,
digər nümunələr
nümayiş etdirilir.
Rəssamlardan Tofiq Kərimov, Qafar Seyfullayev və Əli Zeynalov yazıçının
gənclik illərini təsvir ediblər. T.Kərimovun
fırçasından çıxmış
başqa bir tablo «Abdulla Şaiq və Hüseyn Cavid masa arxasında»
adlanır. Müəllif burada böyük mütəfəkkir, şair
və dramaturq Hüseyn Cavidlə Abdulla Şaiq arasında səmimi və paklıqla yoğrulmuş
dostluğu qabarıq verməyə səy göstərib.
Abdulla Şaiqin daim hörmətlə yanaşdığı
və əlaqə saxladığı sənətkarların
yağlı boya ilə işlənilmiş
portretləri də onun dostluqda sədaqətini əks etdirir. Muzeydə bir xalça
da var. Üzərində
Abdulla Şaiqlə oğlu
Kamal Talıbzadənin
portreti canlandırılıb.
Burada ata - oğul məhəbbətinin ilmələrlə
canlandırılmış ifadəsinə rast gəlirik.
Ekspozisiyada «Üç limon»
adlanan kiçik bir natürmort nümayiş etdirilir.
1927-ci ildən Şaiqin ailəsində olub, 1994-cü ildən isə muzeydədir. Bu natürmortu Şaiqə
görkəmli türk
şairi və ədəbiyyatşünası İsmayıl Hikmət bağışlayıb. Məlum olduğu
kimi, İsmayıl Hikmət ötən əsrin 20-ci illərində
Türkiyədən Azərbaycana
dəvət olunub və 1923-1927-ci illərdə
Azərbaycan (Bakı)
Dövlət Universitetində,
habelə Pedaqoji İnstitutda və Teatr Texnikumunda mühazirələr oxuyub.
O, Azərbaycan ziyalıları,
o cümlədən Şaiqlə
ünsiyyətdə olub,
dostluq edib. Xüsusi maraq doğuran cəhət odur ki, natürmortun müəllifi İsmayıl
Hikmət özüdür.
Rəsmin arxasında müəllifin belə bir xatirə yazısı var: «Çox sevimli mələk, xilfət qardaşım Abdulla Şaiqə
kiçik bir xatirəyi səmimiyyət.
Bakı, 11 may 1927. İsmayıl Hikmət».
Ədəbi-xatirə muzeylərində nümayiş etdirilən hər bir sənət
əsəri ekspozisiyanı
zənginləşdirməklə yanaşı, həm də həmin sənətkarın ömrünü
yaşadır.
Adilxan Bayramov
Mədəniyyət.-
2010.- 15 oktyabr.- S. 15.