Quba - sirli gözəllik dünyası

Şahdağın qoynunda çiçəkdi Quba,

Bilmirsən nağıldı, gerçəkdi Quba?!

Bu yerlərin hər addımı təravətlidi, təzə-tərdi. Elə bil təbiətin qüdrətli qələmi ilə indicə yaranıb Quba! Gözəllik əllə toxunulacaq qədər yaxın və doyulmazdır. Çünki Qubanın relyefi zəngin və bənzərsizdir. Bu yerlərə yolu düşənlərin fikrindən, düşüncəsindən boylanan min-min bənzətmənin ifadəsi olan kəlmələrdən hansı Quba həqiqətinə daha yaxın ola bilər; sirli gözəllik dünyası...

Doğrudan da Quba ayrıca bir dünyadır...

Doğrudan da Quba gözəllik dünyasıdır...

Doğrudan da bu gözəllik dünyası sirlidir, sehrlidir...

Bir görən bir də can atır, bu yerlərə qədəm basan hər səyyah öz qəlbində Quba torpağına, Quba qonaqpərvərliyinə heyrətamiz bir vurğunluq daşıyır.

Qubanın gözəllik dünyasının sirrinin-sehrinin başlıca səbəbi şübhəsiz ki, təbiətin yaratdığı qeyri-adi ahəngdarlıqla bağlıdır. Başı qarlı, sinəsi yaşıl ormanlı, çayları sulu, bağları meyvəli, düzənləri, tarlaları çörəkli... Nəyi yoxdur ki, Qubanın?!

Quba həm də qədim-qayım yurddu; təbiətin bəxş etdiklərinə layiq də insanların yaratdığı tarix var...

Quba adı ilk dəfə VIII əsrə aid hadisələri əks etdirən «Dərbəndnamə»də çəkilir. «Quba» sözünün qıpçaq mənşəli qədim «kuba» (kuva) tayfasının adı ilə bağlılığı ehtimal olunur. Kuba toponimi Şimali Qafqazda, Orta Asiyada, Qazaxıstanda, Dağlıq Altayda da mövcuddur.

Quba yaşayış məntəqəsi olaraq XII əsrdən Şirvanşahlar dövlətinin tərkibində tanınmışdır. İstanbul müqaviləsinə əsasən Rusiyanın tərkibinə qatılan Qubada xanlığın əsasını Hüseynəli xan qoyub. Xanlığın mərkəzi əvvəllər Xudat, 1735-ci ildən isə Quba şəhəri olub. Hüseynəli xanın oğlu Fətəli xanın hakimiyyəti illərində (1758-89) Quba daha da şöhrətlənib. Bakı da daxil olmaqla Dərbənddən Salyana qədər Xəzərsahili ərazilər bu xanlığa tabe idi. Müəyyən zaman aralığında Şamaxı və Cavad xanlığı da Quba xanlığının ixtiyarına keçib. Quba xanlığı Şərqi Azərbaycanın ən zəngin torpaqlarına sahib idi.

1806-cı ildə Rusiyaya birləşdirilən Quba xanlığı parçalanmış, qəzaya çevrilərək Bakı quberniyasının tərkibinə daxil edilmişdi.

İndiki Quba inzibati rayonu 1930-cu ildə yaradılıb, 1959-cu ildən isə Qonaqkənd ləğv edilərək onun əraziləri, təsərrüfat strukturu Qubaya verilib.

Sirli gözəllik dünyası Qubanın ərazisi 2610 kv.km, əhalisi 140 min nəfərdir. Rayonda 31 inzibati ərazi vahidi, 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 155 kənd var.

Rayon ərazisi maddi-mədəniyyət sərvətləri ilə, tarixi abidələrlə zəngindir. Azərbaycan memarlığının orijinal nümunələrindən olan Ağbil türbələri, Alpan, Gültəpə, Mucu kəndlərində qədim türbələr, məscidlər, bürc və s. bu gün də qalır və tarixi-mədəni əhəmiyyət daşıyırlar. Yaradılması XVI əsrə aid edilən Ağbil türbələri 1537-ci ildə Şirvanşah II Xəlilullah zamanında Şeyx Məzyədin şərəfinə tikilib. Ümumiyyətlə, Quba ərazisində 140 tarixi abidə mühafizə edilir.

Bütün dünyada analoqu olmayan etnik azlığı bəlkə də dünyanın ən qədim dillərindən birində danışan, bənzərsiz xarakterik cizgilərini, adətlərini hifz edib saxlayan Xınalıq əhalisi və Xınalıq kəndi də Qubadadır.

Sirli gözəllik dünyası Qubanın saf havasında Azərbaycanın ictimai, mədəni həyatında müstəsna rol oynayan tarixi şəxsiyyətin yetişmiş, orada fəaliyyət göstərmiş, yaşayıb-yaratmışlar; görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan, mütəfəkkir alim, yazıçı Abbasqulu ağa Bakıxanov, yazıçı, maarif xadimi Səkinə xanım Axundzadə, alim Nadir İbrahimov, müğənni Fatma Mehrəliyeva, alim Əliheydər Orucov və başqa neçə-neçə gərəkli insanlar bu sıradandır.

Hazırda Quba geniş turizm imkanlarına malik bir bölgə olaraq Azərbaycan əhalisinin və dünyanın səyahət həvəskarlarının böyük maraq dairəsindədir.

Minlərlə insan gəlir, gedir... Gözəllik dünyası öz sirrini sona qədər açmır. Bir görən bir də görmək istəyir Qubanı...

Mədəniyyət.- 2010.- 29 yanvar.- S. 9.