Ümumovqat hay-harayımız

Daim müasir, həmişəcavan - qoca Mirzə dayımız...

Do-re-mi-fa... Paaa, isti nəfəsimi kəsdi ki, ay çeşmə nəğmələrilə canlı sərinkeş payımız! Kələyimi kəsdi mənim bu bür-kü-nün kür-kü. Deyirəm, qoy qalan üç səsi də sənin Səsin səsləndirsin texnikada. Səsləndirsin, sərinlənim, bir hovur anti-isti rahət edim, nəfəsimi bacadan, nit-qi-mi hecadan qurtarım. Birnəfəsə danışa, birqələmə yaza bilim...

Hə, a-u-di-o!

Hə, ən yeni texnika, haydı! Əlbəttə, ən sərin mahnısından başla, qo-ra-bi-şi-rən aydı! Aha, “Li-man”. Əla! Oho, nə gözəl meh gəldi... Ora bax, küçədəki Xan çinarın bürküdən yarımcan yarpaqları da pırıl-pırıl titrəşdi. Oh, sərincə bir yel də əsdi... Oyy, dəcəl nəvəm pultu qurdaladı - “Tək səbir”i yarımçıq kəsdi. Pultu bəri elə, ay incim. Pultu ver, öz ağagil-bəygül qınlarından çıxıb Maykl donlarını bəyənən atan kimilərinin ədaniyyət səfsəfəsinə qoşulmamağın üçün sənin hələ ting zövqünü elə indidən, bəri başdan təkrarsız milli mədəniyyət fəlsəfəmizə calayım. “Bəri başdan“ demişkən, başını bir az da ləzzətlə yırğala bu səsə. Ay sağ ol! Bə nədi, igidim, onlar ifaçılarına əl-ayaqları ilə reaksiya verirlər, biz beyin-başımızla. İndi şip-şiyin dilinlə mənə cavab vey; bu bədən üzvlərinin hansı daha ali, daha qanandır? Hə, səninləyəm, ay elə indidən qonşu qızcığazlara “saçlayına gül düzüüüm” deyə, ahıl sənətkarı yamsılayan cahıl xatakar!

Ey, pəncərəm ağzına qonan cütlük - cənab və cənabə kəpənəklər, siz hardan bildiniz ki, növbəti nəğmə “Kəpənək”dir? Hə, qoy bu aşiq səs allı-ballı sədalarıyla bizi, ithaf personajı olan sizsə öz xallı qanadlarınızla bir-birinizi yelpikləyin. Amma bu dəfə “Qaçdım sənin dalınca mən...” deyəndə tutduq verin - hava istidi, çox yormayın dinləməkdən yorulmadığımız bu qoca sənət kavalerini.

Hə, nəfəsim bir az genəldi, çal-çağırı yaylaq dayı! Sənin sərin hava-havacatların havayı deyil ki - neçə illərdi bir-birindən qaynar gələn bu yayların ən ütücü günlərində yadıma yalnız Sən düşürsən.

Bu da “Uzaq, yaşıl ada”. Görəsən, şair bu kəlmələrin məna ilmələrini doğrudanmı belə toxuyub? “Ayrılıq bir dənizdir” mübaliğəsini başa düşdük, növbəti poetik informasiyanı isə elə melodik təqdim etdin ki, işə düşdük. O gözəli - “Sən uzaq, yaşıl ada”nı öz ecazkar notlar yelkəninlə o qədər uzaqlara, hicrin ən qərib məsafələrinə aparırsan ki, bu qaynar istidə adamı sənət üşütməsi tutur...

Nəysə, Mirzə baba, sənin bu “yaşıl ada”nda dirçəlib, yüzbir mahnından otuz doqquzunun fonunda minbir söz yazmaq fikrindəyəm. Qırxıncı mahnın haqda isə lap sonda bir “son söz” deyəcəm. İndiliksə, Mirzə dayı, başdan-başa məzə dayı, sənin gənclik zəmanənin leksikonu ilə desəm, “Mirzə teatrosu”ndan bir düjün -

Retro fikirlər

Hə, yuxarıda söylədim axı; hər il yayın qızmarında yadıma düşürsən və oturub yazmaya bilmirəm. O fikirlər, faktlar içərisində isə elələri var ki, onları “retro”lamamaq olmur. Məsələn, necə təkrarlamayım ki, sən dünyaya ən isti ayda (iyul 1913) gəlib, ən soyuq ayda (yanvar 2003) gedibsən. Sən doxsan il yaşadın, bizimçün oxumaqdan doymadın, mən də səkkiz ildir sənsizlikdən, istilərdə sənin sənət çətir-ətirinə sığınıb yazmaqdan bıqmıram. İrəliki yazılarımdan ilkinin başlığıyla isə lap “gül” vurmuşdum: “Nəğməli yaşam odasından, “uzaq, yaşıl ada”sından ayrı düşmüş Mirzə dayı, o dünyana salam olsun bu dünyandan!” O uzun başlığı belə bir füzun yarımbaşlıqla da müdafiə etmişdim: “Mahnılarının sayından, Allahın verdiyi yaş payından, şax şəxsiyyət, şux sənət, qaynar həyat eşqindən ki uzun ha deyil bu başlıq, ay Mirzə baba!..”

Sənin doxsan illik bioloji, yetmiş illik sənət ömrün indilər efir-ekranlar hesabına beş-on il yaşayan müğənnilərin ömürlərindən çox qısadır. Bu - yağışdan sonra çıxan “şlyapatimsallılar” qızmar yaylara sərinlik gətirə bilmirlər. Elə bil bunların əksəriyyətinin göbəyi “şum”da kəsilib, boğaz ətləri xırmanda yabalanıb.

Görəsən, sənin doğulduğun ilin yayında necəymiş Bakıda havalar, Mirzə bakılı? Qoçu Əsgərli, Məşdibadlı Bakıda. Sən öz ecazkar səsinlə o ağsaqqal aşiqin kinoportretinə necə polifonik cizgilər əlavə edibsən, ustad! O çağların min, bu vaxtların sortbasort “inteqreyşn-yevropeyşn” cavanlarına dəyən İbad kişini öz fenomenal vokalınla daha da zavallılaşdırmısan. Bax bu an mənim xəyalım onun öz qoçu dəstəsilə Rüstəm bəyin üstünə hücum səhnəsinin iştirakçısıdır. O səhnənin baş qəhrəmanı sənin Səsindir, Mirzə qədeş! “Allaha and olsun, budur deyirəm! Qızı mənə, qızı mənə gərək verəsən! Verməsən hərgah!..”

Məzən olsun, ay Mirzə kişi! Deyirlər, bəstəkarlar məhz sənə ifa etdirmək istədikləri mahnıların “hə”sini alınca “do”dan “lya”ya səslər çıxarırmışlar. Alnına qalxmış pırpız qaşların enincəyədək əlamanda qalırmışlar ki, kənək qoz, hənək qız yiyəsi timsalında bərkə saldığın o “hə”ni verəcəksən, ya yox. Əlbət, əvət, düz edirmişsən; axı sən bununla milyonların “hə”-“həri”sini, “bravo”-“şedevro!”sunu almalıydın!

Səninlə bağlı düşüncələrimin birindən çıxıb o birinə düşə-düşə axşamı düşürdüm. Bu an oxuduğun “Bir axşam” lap yerinə düşdü. Mahnıları məna sanbalına görə seçib-sonalamağın bir yana, sözləri necə aydın, necə duru tələffüz etməyin özgə bir aləm! Avazın misraların aşiq-məşuqlarını bir-biriylə necə tutuşdurur, “əğyar”larını necə tutaşdırır?! Hicranları sız-sız sızıldadır, vüsalları göz-göz qovuşdurur, aa. “Taylı tayını tapar” qafiyələr sənin səsinin bir gülündən uçub o birinə qonur, haa...

Amma bütün bunlara - Allahın günəşsiz “şərr” axşamına, sən bəndənin “Bir axşam”ına, neçə gündü bu yazı ladında vurnuxan bəndənizin sənə vurğunluq ehtişamına baxmayaraq, hava hələ də istidir, yaman istidir, aman baba! Amma səninlə bağlı bir xatirə bu bürkünün də hovunu alır. Bir vaxtlar ADU (BDU) tələbələrilə görüşündən qalmış xatirə. Böyük hind sənətçisi Rac Kapurun “Avara” filmindəki eyni adlı mahnını “cılxa azərbaycanca” ifa etməyinin “cılxa bolşevik” tərbiyəsilə silahlanmış ədəbi və musiqi ictimaiyyəti tərəfindən necə süngüləndiyindən baməzə-balməzə gap edib, o ki var güldürdün bizi. Hələ Kərbəla əhvalatı! 1956-cı ildə - ateizm qılıncının dalı-qabağı kəsən dəmlərdə - o dövrün ən xoflu ifadələrindən biri olan “sovet nümayəndə heyəti” tərkibində qırmızı Moskvadan edilən o “qara səfər”də sən, Rəşid Behbudov və Çingiz Sadıqov “həm ziyarət, həm ticarət” məsəlinin yalnız birinci tərəfini tutursunuz. Müqəddəs ziyarətgaha buraxılmağınız “kəlimeyi-şəhadət”i bilməyiniz haqqı ilə baş tutur. Rus sənətçilərindən birinin “çto takoe kalmei-şaxadat?” sualına isə əsl Mirzə-məzə kodu tapırsan: “Məncə, bu, Lenin yoldaşın “seçilmiş əsərlər”ində izah olunub”...

...Sən bu diskdə axırıncıdan əvvəlki mahnını oxuyursan: “Daha nə istəyirsən”. Mən isə fikirləşirəm:

Daha nə istəyirəm?

Yəni, sən dünyanı dəyişdiyin gündən mən hər ilin yayında əlimə qələm alıb səndən yazıram və hər dəfə bu mahnını eşidəndə, elə bilirəm, bu xitabın bir qırağı da mənə aiddir. Doğrudan da, səkkiz yazımda sənin haqqında nə bilirəm, sənətini nə qədər sevirəm - hamısını demişəm. Bəs, daha nə istəyirəm?!.

Yox, estrada “ədəbiyyat”ımızın mirzəsi, banisi, yox. Çal-çağırı yaylaq dayı, yox. Hər il amansız istilər düşəndə, ruhum bürküdən bişəndə, qələm daşa ilişəndə yığışıb sənin “ovqat kurortuna” pənah gətiririk - pul-pənəsiz turistliyə oylaq baba, yox!

Və bu da sonuncu mahnın: “Kimlər gəldi, kimlər getdi”. Əlbəttə, bu dünyadan. Doxsan səkkiz il əvvəl bir qızmar yay günü bir evə bəbə gəldin, 8 il öncə bir ölkədən ustad baba kimi getdin. Yüz illiyinə nə qalıb ki? Sənlik iki il, mənlik daha iki yazı.

Vəssalam, Mirzə zirvə. Artıq gecdir. Bütün əvvəlki gecələrdən səpsərin bir gecədir.

Qoy bir çıxım, görüm, bayırda hava necədir?..

Tahir Abbaslı

Mədəniyyət.- 2011.- 13 iyul.- S. 13.